Muqdisho (Caasimada Online) – Madaxweynaha Soomaaliya, Xasan Sheekh Maxamuud, ayaa haatan wajahaya cadaadis la xiriira in uu si shuruud la’aan ah u fasaxo mashaariicda ka xanniban maamulka Puntland.

Mashaariicda horumarineed waxaa saameyn weyn ku yeeshay khilaafka shaqsiga ah ee ka dhexeeya Xasan Sheekh iyo Saciid Deni, kaas oo labada hoggaamiye u rogeen mid u dhexeeya dowladda federaalka iyo maamulka Puntland.

Cadaadiskan waxaa si weyn gadaal uga riixaya xisbiyada Puntland ee dhawaan ka qayb-galay shirkii gogosha wada-tashiga ee ka qabsoomay Muqdisho. Xubnahan oo maanta shir jaraa’id ku qabtay magaalada Garoowe ayaa ku baaqay in loolanka siyaasadeed ee dalka uusan wax saameyn ah ku yeelan midnimada iyo amniga Soomaaliya.

Xubnahan ayaa intii ay joogeen magaalada Muqdisho, dowladda federaalka kala hadlay sidii loo sii deyn lahaa mashaariicda Puntland, iyagoo maamulka Garoowe ku boorriyay inuu qayb ka noqdo wada-xaajoodka siyaasadeed ee dalka.

Sidoo kale, waxay dowladda dhexe ugu baaqeen inay si shuruud la’aan ah u fasaxdo mashaariicda horumarineed ee ka xanniban Puntland. Xisbiyadu waxay xoojiyeen muhiimadda ay leedahay in wada-hadal lagu xalliyo khilaafaadka siyaasadeed ee haatan taagan.

Inkasta oo hoggaanka maamulka Puntland uusan ku qanacsanayn in xisbiyadiisu ka qayb-galaan shirarka Muqdisho, haddana waxaa haatan laga dhursugayaa sida uu u wajaho xaaladda taagan.

Arrimahan ayaa imanaya xilli ay dhawaan magaalada Garoowe heshiis ku gaareen madaxweyneyaasha Puntland iyo Jubbaland, kuwaas oo u midoobay dagaal ka dhan ah Villa Somalia, kaddib markii ay ka horyimaadeen wax ka beddelka dastuurka iyo hannaanka doorasho ee socda.

Muqdisho (Caasimada Online) – Hay’adda Socdaalka iyo Jinsiyadaha Soomaaliya ayaa hirgelisay hannaan cusub oo loo yaqaan PISCES, kaas oo ah nidaam casri ah oo ay masuuliyiinta hay’addu ku sheegeen inuu wax weyn ku soo kordhinayo horumarka socdaalka dalka.

Sida uu BBC-da u sheegay Agaasimaha Guud ee Hay’adda Socdaalka iyo Jinsiyadaha Soomaaliya, Mustafe Sheekh Cali Dhuxulow, nidaamkan PISCES, oo ay adeegsadaan in ka badan labaatan dal, ayaa Soomaaliya u sahlaya inay la jaanqaaddo nidaamyada caalamiga ah ee socdaalka.

“Barnaamijkan wuxuu ka mid yahay dadaallada aan ka wadno hay’adda, waxaana ugu talo-galnay inaan dadka siino adeeg hufan oo hay’addu la jaanqaaddo nidaamka caalamiga ah,” ayuu yiri Dhuxulow.

Hannaankan PISCES ayaa beddelaya barnaamijkii hore ee ay hay’addu isticmaali jirtay.

Wasiirka Amniga Gudaha Soomaaliya, Cabdullaahi Sheekh Ismaaciil (Fartaag), oo ka qayb galay kulanka lagu daah-furayey nidaamka PISCES, ayaa xusay in hannaankan uu sare u qaadayo awoodda dowladda ee la socodka dhaq-dhaqaaqa dadka, xakameynta tahriibka iyo dambiyada la xiriira, isla markaana uu kaalin weyn ka qaadan doono sugidda amniga qaranka.

Yaa ka caawiyey nidaamka PISCES ee Soomaaliya?

Dowladda Mareykanka ayaa ka gacan siisay Soomaaliya hirgelinta nidaamkan cusub ee PISCES, iyadoo tababarayaal ka socda Mareykanka ay Muqdisho ku tababareen saraakiil ka tirsan Hay’adda Socdaalka iyo Jinsiyadaha Soomaaliya oo hadda ku shaqeynaya hannaankan cusub, sida uu BBC-da u sheegay Agaasime Dhuxulow.

Qalabka nidaamkan PISCES ayaa lagu rakibay garoonka Aadan Cadde ee magaalada Muqdisho, halkaas oo shaqadiisu si rasmi ah uga bilowday.

“Barnaamijku waa la rakibay, waa la tijaabiyey, waana lagu guuleystay. Wuxuu Soomaaliya u saamaxayaa inay qayb ka noqoto nidaamka socdaalka caalamiga ah. Dadka soo galaya iyo kuwa ka baxaya dalka xogtooda waan heli karnaa, waxaana la aamini karaa hay’addeena socdaalka, si aan ula jaanqaadno hay’adaha kale ee adduunka,” ayuu yiri Mustafe Dhuxulow.

Agaasime Mustafe Dhuxulow wuxuu sheegay in Soomaaliya ay yeelan doonto wadashaqeyn ay la gasho dalalka kale ee isticmaala nidaamka PISCES, iyo booliska caalamiga ah ee Interpol, taas oo u oggolaanaysa in Soomaaliya aysan noqon meel loo dhuuntaa.

“Waxaan si horumarsan u ogaan karnaa cid kasta. Waxaa adkaan doonta in dalka Soomaaliya ay ku dhuumaaleystaan kooxaha sida Al-Qaacida, Al-Shabaab, xagjiriinta ama dadka dambiyada ka galay dunida. Adduunyadana waan kaga kasban karnaa kalsooni. Garoomada Soomaaliya, gaar ahaan kan Muqdisho, qofka ka dhoofaya waxaa si cad loo ogaan doonaa. Qalabyo badan oo cusub ayaana lagu soo kordhiyey nidaamka oo lagu ogaan karo xogta dadka — dad Soomaali ah oo kaliya ma aha, ee xitaa kuwa dambiyada caalamiga ah ku lug leh waa la raadin karaa,” ayuu BBC-da u sheegay Agaasime Mustafe Dhuxulow.

Wuxuu sidoo kale sheegay in hay’adda lagu eedeeyey dhowaan habka ay u bixiso baasaboorrada, balse hadda ay bilaabeen wadashaqeyn rasmi ah oo ay la leeyihiin hay’adda NIRA iyo CID-da.

Isagoo ka hadlayey isbeddel lagu sameeyey habkii hore ee lagu bixin jiray baasaboorka ayuu xusay in hadda la joojiyey wax-ka-beddelka da’da ama magaca qofka.

“Qofku wuxuu noqon karaa dambiile, qof deyn badan ka qaatay bangiyo, ama mid doonaya inuu dalka beddelo. Ma rabno in hay’adaha socdaalka adduunku maalin walba su’aal ka keenaan dadka ka imanaya Soomaaliya. Waxaan dooneynaa in xogta aan bixinno ay noqoto mid la isku halleyn karo oo sharci ah. Taas ayaa baasaboorkeenna lagu aamini karaa,” ayuu yiri Mustafe.

Maxay tahay PISCES?

Nidaamka PISCES waxaa bilaabay Waaxda Arrimaha Dibadda ee Mareykanka, gaar ahaan waaxdeeda Ka Hortagga Argagixisada sanadkii 1997. Ujeeddada mashruucan ayaa ahayd in dalalka loo fidiyo nidaam kombiyuutar casri ah oo lagu horumariyo awooddooda la socodka dadka laga shakiyo — gaar ahaan kuwa lala xiriiriyo argagixisada — iyo fududeynta socdaalka.

Dowladaha shisheeye ayaa loo xilsaaray inay adeegsadaan nidaamkan si ay u diyaariyaan liisaska dadka laga shakiyo, una gudbiyaan xogtaas Waaxda Arrimaha Dibadda ee Mareykanka.

Xogta lagu kaydiyo nidaamkan waxaa ka mid ah sawirrada wejiga, faraha iyo macluumaadka shaqsiga ah ee dadka u socdaalaya Mareykanka ama ka imanaya dalalka loo arko “khatar sare.”

PISCES wuxuu ka kooban yahay qalabyo ay ka mid yihiin kamarado, baarayaal baasaboorrada aqoonsada, tababbarayaal, qalabka rakibka iyo taageero farsamo oo dhameystiran.

Xarumaha socdaalka, booliska iyo hay’adaha sirdoonka ee dalalka isticmaala nidaamkan ayaa si toos ah xogta uga heli kara xarumaha kale iyagoo adeegsanaya Wide Area Network (WAN).

Sanadkii 2007, nidaamka waxaa lagu kordhiyey awoodda lagu ogaado dukumentiyada been abuurka ah, baaritaanka biometriga (sida faraha), iyo hagaajinta raadinta magacyada.

Sidoo kale, intii u dhaxeysay 2010–2011, nidaamkan waxaa loo fidiyey dalal uu Mareykanku u arko kuwa khatar sare leh oo amni ahaan muhiim u ah, sida Ciraaq, Afghanistan, iyo Pakistan.

Isha: BBC

Muqdisho (Caasimada Online) –Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud ayaa fasiraad ka bixiyey mashruuca weyn ee maanta uu ka dhagax-dhigay aagga degmada Warsheekh ee waqooyiga Caasimadda Soomaaliya ee Muqdisho.

Xasan Sheekh ayaa sheegay in mashruucaan aysan laheyn cid gaar ah ee dowladda federaalka ay masuul ka tahay, iyadoo kaashaneysa ganacsatada, isagoo ugu baaqay dadka kale ee Soomaaliyeed inay wax ku darsadaan.

Madaxweynaha ayaa xusay in mashruucaan loo qaabeeyey hanaan ay wax ugu darsa karto qof kasta, sidoo kale wuxuu sheegay in Laamiga ka baxaya Muqdisho uusan ku ekaa doonin Warsheekh ee la gaarsii doono ilaa degmada Eyl ee bariga Puntland.

“Mashruucaan waa mid qaran oo cid gaar ah malahan, laakiin waxaa soo socda mashaariic kale oo maamullada gaar u ah, balse Somaliland, Jubbaland, Puntland, Galmudug, Hirshabeelle, Koonfur-galbeed iyo dhamaan maamulada waxaan uga baahanahay in kan ay doorkooda ka qaataan, si mashruucaan uu u guuleysto,” ayuu yiri Madaxweynuhu.

Sidoo kale, Madaxweyanaha ayaa sheegay in Muqdisho hal dhinac aysan ka dhismi doonin dhan kasta uu dhismuhu ka bilaaban doono, isagoo xusay inay soo socdaan mashaariic tixan deegaanka Jazeera ilaa Marka.

“Meelaha qaar mashaariicdu waa ka bilowdeen oo waddooyinkii ayaa la dhisayaa, iyadoo maamullada lagala hadli doonaa oo dowladda federaalka ay la kaasha doontaa, sidii Muqdisho dhinac kasta loogu balaarin lahaa oo mashaariicda loo dardar-gelin lahaa, laakiin hadda xaaladda jirta waa sidaas, mashruucaan maaha mid cid gaar ah leedahay, waa mid qaran,” ayuu yiri Xasan Sheekh.

Madaxweyne Xasan Sheekh ayaa xaqiijiyey in HirShabeelle ay saxiixday dhulkaas in mashruuc qaran laga sameeyo, Madaxweynaha ayaa bulshada ka codsaday in mashaariicda dalka aan shuruud lagu xirin, si dib u dhaca looga soo kabto.

“Mashaariicda HirShabeelle u gaarka ah waa socotaa, laakiin dhulkaan mashaariic qaran oo Soomaali oo dhan ka dhaxeysa ayaa ka bilaabaneysa, dadka deegaanka xaalkooda waa saas, waana uga mahadcelineynaa, Soomaaliyey horumarka laguma xiri karo wax shuruud ah,” ayuu yiri.

Madaxweynaha ayaa sheegay in garoon caalami ah oo Geeska Afrika kan ugu sacrisan noqon doona laga dhisayo aagga degmada Warsheekh, “Soomaaliya waa is meeleyneysaa, qarniga 21-aad ee aan ku jirno waa qarnigii Afrika, Soomaaliya waa inay doorkeeda ka qaataa qarnigaan hormarka ku asteysan,” ayuu hadalkiisa ku sii daray Madaxweyne Xasan Sheekh.

Madaxweynaha ayaa sheegay in dalka oo dhan hormarkiisa ay ka shaqeyneyso dowladda dhexe, “waxaan jecelnahay in ay isla wada jaan qaadaan, kan Hargeysa jooga iyo kan Laawyacadde jooga horumarkaan la jecelnahay, wax walbana waan u fududeyneynaa,” ayuu yiri.

Madaxweynaha ayaa sheegay in is riix riixa siyaasadda uusan ka hor istaagi doonin inay ka shaqeeyaan horumarka dalka, isagoo ku duceystay in Soomaaliya uu jidka barwaaqada uu ku hago.

Hoos ka daawo

Muqdisho (Caasimada Online) – Wasiirka Dhalinyarada iyo Cayaaraha ee XFS Maxamed Cabdulqaadir Cali ayaa la sheegay in galabta uu hor-istaagay ciyaar uu soo abaabulay TV-ga Astaan Cable, isagoo adeegsanaya awood ciidan.

Qoraal ka soo baxay Telefishinka Astaan ayaa lagu sheegay in ciyaartaas oo ka dhici laheyd garoonka Tayo Stadium oo ah Garoon gaar loo leeyahay ay joojiyeen ciidamo ka amar qaata Wasiirka.

“Ciidamo Taabacsan Wasiirka Wasaaradda Dhalinyarada iyo Ciyaaraha ee Xukuumadda Federaalka Soomaaliya Maxamed Cabdiqaadir Cali ayaa awood ku joojiyay Koobka Todobaadka Xuriyadda oo galabta ka furmi lahaa garoonka Tayo Stadium oo ah Garoon gaar loo leeyahay,” ayaa lagu yiri qoraal ka soo baxay maamulka Astaan Sports.

Warka ah in Wasiirkii Ciyaaraha Dowladda uu joojiyey ciyaar ay qabsanayeen dhalinyaro Soomaaliyeed ayaa caawa qabsaday ciwaanada hore ee warbaahinta maxaliga ah, wuxuuna noqday war yaab leh.

Wasiirka joojiyey ciyaarta ee eedaan xasaasiga ah ay dul hoganeyso ayaa ka tirsan qoyska Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud, taas oo ka dhigan in Madaxweynuhu uu awoodi waayey inuu kala ilaaliyo qoyskiisa iyo Dowladnimada.

Dadka arrintaan uga faalooday baraha bulshada ayaa qaarkood ku taliyey in Madaxweynaha ugu yaraan ay aheyd in  awoodda xubnaha qoyskiisa uu dhimo, si dadka kale aysan ugu takri falin, isagana aysan ceeb ugu soo jiidin.

Dadka qaar waxay sharaf dhac ka dhan ah dowladnimada ku tilmaameen hab-dhaqanka awooddeed ee uu maanta tartan ciyaareed maxali ah ku hor istaagay wasiirka dhallinyarada iyo ciyaaraha, oo hada ka tirsan qoyska madaxweyne Xasan Sheekh.

Wasiirku sharci uma lahan inuu tartan ciyaareed hor istaago, ama uu warbaahinta cadaadiyo sababtoo ah kubadda cagta waxaa maamula xiriirka, warbaahintana wixii looga baahdo waa in loo mara wasaaradda warfaafinta ama Golaha Warbaahinta Qaranka.

Dadka arrintaan ka carooday tallaabada wasiirka waxay ku taliyeen in xilli hore laga hortago fadeexooyin waaweyn oo xubnaha qaar ee qoyska Madaxweynaha ay geysan karaan, sida wasiirkaan hadda eedeysan, si loo ilaaliyo dowladnimada iyo kala dambeynta.

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa si rasmi ah u bilaabeysa dhameystirka dhismaha maamulka SSC-Khaatumo, iyadoo ku dhawaaqday xilliga uu qabsamayo shirweynaha dhameystirka maamulka.

Wasaaradda Arrimaha Gudaha, Federaalka iyo Dib-u-Heshiisiinta ayaa ku dhawaaqday in shirweynaha dhamaystirka maamulka SSC-Khaatumo la qaban doono 10-ka bisha July ee sanadkaan 2025.

Warqad rasmi ah oo ka soo baxday xafiiska Wasiirka Wasaaradda ayaa sidoo kale lagu sheegay in wasaaraddu magacaabeyso guddi farsamo oo ka shaqeya arrimaha shirkan, kuwaas oo si toos ah ula shaqeyn doona dowladda dhexe.

“Iyadoo tixgelinaysa dadaallada wada xaajoodka, Dowlad dhiska iyo dhameystirka dhismaha Dowlad Goboleedka SSC-Khatumo, Wasaaradu waxay soo jeedinaysaa in qabashada Shirweynaha dhameystirka dhismaha D/Goboleedka SSC-Khatumo in loo asteeyo 10-ka Bisha July 2025,” ayaa lagu yiri qoraalka.

Warqada kasoo baxay Wasaaradda Arrimaha Gudaha ayaa la sheegay in ay daba socoto go’aanadii ka soo baxay shirkii Golaha Wadatashiga Qaran iyo booqashadii Ra’iisul Wasaare Xamza uu 15-kii April ku tegay magaalada Laascaanood ee xarunta maamulka SSC-Khaatumo.

SSC ayaa waxaa hadda u furmay dhabo cusub, iyada oo shirkii Golaha Wadatashiga ee markii u horeysay qeybta ka aheyd lagu go’aamiyay in la dhammeystiro hanaanka dowladnimo ee SSC-Khaatumo, iyada oo loo xil-saaray Wasaaradda Arrimaha Gudaha Dowladda Soomaaliya, taas oo haatan bilowday howshii dhameystirka.

Muqdisho (Caasimada Online) – Madaxweynaha Soomaaliya Mudane Xasan Sheekh Maxamuud ayaa maanta dhagax-dhigay dhismaha Garoonka Diyaaradaha Caalamiga ah ee New Mogadishu International Airport, oo laga hirgelinayo degmada Warsheekh ee gobolka Shabeellaha Dhexe. 

Madaxweynaha ayaa sheegay in mashruucan uu muhiim u yahay horumarka iyo isku xirnaanta dalka, gaar ahaan dhanka duulista hawada iyo horumarinta kaabeyaasha dhaqaalaha, isagoo tilmaamay in garoonkan uu noqon doono mid casri ah oo si buuxda ugu adeegaya bulshada Soomaaliyeed iyo duulimaadyada caalamiga ah ee Soomaaliya. 

Wuxuu sidoo kale sheegay in mashruucan oo ay hirgelin doonto shirkad Soomaaliyeed uu muujinayo dib u kabashada dalka iyo awoodda shacabka Soomaaliyeed ay u leeyihiin in ay gacanna ku xoreeyaan deegannada ay ku dhuumaaleysanayaan argagixisadu, gacanta kalena lagu dhiso kaabeyaasha iyo bilicda dalka.

Madaxweynaha ma bixin faah-faahin intaas dheer oo ku saabsan mashruuca, cidda maal-gelineyso oo bixineysa lacagta ku baxeysa oo noqon karta balaayin dollar, iyo sidoo kale waqtiga uu qaadan doono dhismaha garoonka.

Madaxweyne Xasan Sheekh waxaa munaasabadda dhagax-dhigga ku wehliyey Madaxweynaha Dowlad-Goboleedka Hirshabeelle, Mudane Cali Cabdullaahi Xuseen, Guddoomiyaha Gobolka Banaadir ahna Duqa Muqdisho Mudane Xasan Maxamed Xuseen, Wasiirka Ganacsiga iyo Warshadaha ee Dowladda Federaalka Mudane Maxamuud Aadan Geesood, Wasiiru Dowlaha Gaadiidka iyo Duulista Hawada Mudane Cabdikariin Cabdow Xeydar iyo Agaasimaha Guud ee Hay’adda Duulista Rayidka Soomaaliyeed Mudane Axmed Macallin Xasan.

Garoonka cusub ee Caalamiga ah ee Muqdisho waa tallaabo weyn oo hore loogu qaaday casriyeynta kaabeyaasha dhaqaalaha Soomaaliya, waxaana loo dhisayaa si marxalado ah oo uu ugu dambeyn u gaari karo adeegga 20 milyan oo rakaab ah sannadkii, sida aan horey xog ugu helnay, isagoo leh adeegyo heer caalami ah iyo fursado maalgelin oo soo jiidasho leh.

Garoonka diyaaradaha Aadan Cadde ee Muqdisho ayaa hadda noqday mid aad u saxmad badan, ciriiri ah, ay adag tahay in la ballaariyo ama la casriyeeyo maadaama uusan haysan dhul ballaaran, islamarkaana ku yaalla meel ay adag tahay in la sugo amnigeeda.

Guriceel (Caasimada Online) – Warar kala duwan ayaa kasoo baxaya qarax maanta ka dhacay deegaan hoostaga degmada Guriceel ee gobolka Galgaduud, kaas oo sababay khasaare isugu jiro dhimasho iyo dhaawac soo gaaray dad shacab ah oo ku sugnaa goobta uu qaraxa ka dhacay.

Ilo dadka deegaanka ah ayaa inoo sheegay in qaraxa uu ka dhacay deegaan lagu magacaabo Af-cagaag oo qiyaastii 33 KM u jira magaalada Guriceel, waxaana ku dhintay  ugu yaraanlaba qof, halka ay ku dhaawacmeen tiro kale oo intaas ka badan.

Qaraxa ayaa ka dhashay bam ay dhalinyaro kasoo qaadeen meel kamid ah deegaanka, iyaga oo kadib geeyay goob maqaaxi ah oo dad badan ay fadhiyeen, kadibna ay ku ciyaareen, sidaasna uu ugu qarxay.

Labada qof ee ku dhintay qaraxa ayaa isla maanta lagu aasay deegaanka Af-cagaag, halka dhaawacyada loo soo qaaday magaalada Guriceel oo lagu dabiibayo xaaladooda caafimaad.

Gobollada Dhexe ayaa waxaa ku badan waxyeellada ka dhalata haraadiga hubka aan weli qarxin, maadaama dagaallo sokeeye ay kusoo noqdeen deegaannadaasi, waxaana ugu dambeeyay carruur walaalo ahaa oo horay sidaan oo kale ay miino ugula qaraxday magaalada Xeraale ee gobolka Galgaduud,.

Carruurta oo ahaa laba wiil iyo gabar  ayaa midka u weyn da’ahaan wuxuu jiray 6 sano, waxaana ku qarxday miino ay ku ciyaarayeen, waxaana goobta ku geeriyooday laba kamid ah carruurta, halka midka saddexaadna dhaawicii soo gaarar uu mar dambe ugu geeriyooday isbitaaka.

Soomaaliya waxaa inta badan la soo wariyaa waxyeello ka dhalata haraadiga hubka aan weli qarxin iyo miinooyinka dhulka lagu aaso oo ay dhibaato ka soo gaarto shacabka.

Si kastaba, tan iyo dagaallada sokeeye ee wadanka ka dhacay, waxaa la arka haraadiga hubkii lagu dagaalamay oo yaallo goobo kala duwan, taasi oo inta badan ay khasaare kala kulmaan carruurta yar yar ee Soomaaliyeed.

Muqdisho (Caasimada Online) – Madaxtooyada Soomaaliya ayaa Sabtidii ku qasbanaatay inay si degdeg ah u saxdo khalad dhacay ka dib markii ay daabacday farriin tacsi ah oo u muuqatay inay ka hor imanayso siyaasadda muddada dheer u degsanayd dowladda federaalka ee ku aaddan aqoonsi la’aanta maamulka hadda jira ee Jubaland.

Qoraalka oo lagu baahiyay bogga rasmiga ah ee Villa Somalia ee Facebook, ayaa looga tacsiyeynayay geerida Suldaan Cabdicqaadir Xaaji Maxamuud, oo ahaa oday magac ku leh deegaanka iyo mas’uul tirsan Jubaland. Si kastaba ha ahaatee, qoraalkii hore ayaa marxuumka ku tilmaamay inuu “ahaa Madaxweyne ku-xigeenka 2-aad ee dowlad-goboleedka Jubbaland.”

Eray bixintan ayaa si degdeg ah dood uga dhex abuurtay baraha bulshada, maadaama ay si dadban u aqoonsanaysay xilka Suldaan Cabdicqaadir uu ka hayay maamulka hadda talada haya ee Jubaland ee uu hoggaamiyo Axmed Maxamed Islaam “Madoobe,” oo dib-u-doorashadiisii 2024 ay Villa Somalia ku tilmaantay mid aan dastuuri ahayn.

Wax yar ka dib markii la daabacay, dadka isticmaala baraha bulshada ayaa tilmaamay is-khilaafka, iyagoo xusay in kelmadda “ahaa” ay muujinayso in Villa Somalia ay u aragtay Suldaan Cabdicqaadir inuu hayay xil rasmi ah oo sharci ah oo ka tirsan dowlad ay si fagaare ah u qaadacday.

Iyadoo ka jawaabaysa arrintan, Villa Somalia ayaa tirtay qoraalkii hore waxaana ay ku beddeshay mid la saxay. Qoraalka cusub ayaa la jilciyay tixraaca, iyadoo marxuumka lagu tilmaamay mid “horey u soo noqday” Madaxweyne ku-xigeen—taasoo ka fogeynaysa inuu ka tirsanaa maamulka hadda jira.

Khaladkan ayaa ku soo beegmay xilli uu muddo sanado ah xumaa xiriirka u dhexeeya dowladda federaalka ee Muqdisho iyo maamulka Jubaland ee fadhigiisu yahay Kismaayo. Ka dib doorashadii Axmed Madoobe ee dabayaaqadii 2024, golaha wasiirrada federaalka ayaa ku dhawaaqay in doorashadaasi ay ahayd mid sharci-darro ah, waxayna joojiyeen wada shaqeyntii rasmiga ahayd ee ay la lahaayeen hoggaanka Jubaland.

Dhanka kale, Jubaland ayaa hakisay wada shaqeyntii ay la lahayd hay’adaha federaalka, iyadoo Villa Somalia ku eedaysay faragelin siyaasadeed iyo awood isku koobid. Khilaafkan ayaa saameeyay dib-u-heshiisiinta qaranka, carqaladeeyay isku-duwidda amniga ee koonfurta, wuxuuna hakiyay horumarkii laga gaari lahaa dib-u-habeynta doorashooyinka iyo dastuurka.

“Kani ma ahayn oo kaliya khalad af ahaaneed oo iska dhacay,” ayuu yiri falanqeeye arrimaha dastuurka oo fadhigiisu yahay Muqdisho. “Marka aad qof ku tilmaanto inuu xil gaar ah ka hayay dowlad aad sheegtay inay sharci-darro tahay, waxaad si toos ah u daciifinaysaa mowqifkaagii. Erayadu miisaan culus ayay leeyihiin—gaar ahaan marka ay jiraan khilaafyada heer federaal.”

In kasta oo qoraalka la saxay uu hadda la jaanqaadayo mowqifka rasmiga ah ee Villa Somalia, haddana sawirrada qoraalkii hore ayaa si weyn ugu faafay baraha bulshada, iyagoo dib u huriyay doodaha ku saabsan anshaxa fariimaha dowladda iyo isku-duubnida gudaha.

Ceelbuur (Caasimada Online) – Dagaalyahannada Al-Shabaab ayaa maanta fagaare ku yaalla degmada Ceelbuur ee gobolka Galgaduud ku toogtay rag ay kooxdu ku eedeysay inay ahaayeen basaasiin u shaqeynayey Dowladda Soomaaliya iyo Sirdoonka Mareykanka.

Raggaan la dilay oo gaaraya illaa 5 nin ayaa Al-Shabaab waxa ay shaacisay in ay xogo ka gudbinayeen kooxda, ayna fududeeyeen weeraro ka dhacay deegaanka.

Maxkamad hoostagta Al-Shabaab ayaa sheegtay in dhammaan ragga la dilay lagu helay eedeymaha loo soo jeediyey, kadibna xukunkii lagu ridday maanta lagu fuliyey.

Halkan hoose ka aqriso magacyada ragga la toogtay:-

1-Yuusuf Maxamed Xuseen Abwaanka oo da’diisu ay ahayd 36 jir, kaas oo ay Al-Shabaab ku eedeeyeen inuu basaas u ahaa Dowladda Soomaaliya iyo Sirdoonka Mareykanka.

2-Cabdiwahaah Maxamed Axmed oo da’diisu ahayd 25 jir ayaa isna la toogtay, isaga oo lagu eedeeyay inuu ahaa basaas.

3-Gaabow Cali Faarax oo da’diisu ahayd 28 jir ayaa isagana lagu fuliyay toogashada ka dhacday Ceelbuur.

4-Mukhtaar Axmed Caliyow Garas ayaa isaguna lagu eedeeyay jaajuus, wuxuuna kamid ahaa ragga maanta la toogtay.

5-Axmed Xasan Sheekh Xuseen oo da’diisu ahayd 42 san jir ah ayaan isna lagu dilay fagaaraha toogashada ee degmada Ceelbuur.

Al-Shabaab ayaa marar badan sidaan oo kale u fulisay toogasho, waxaana ay horay kooxda u dishay askar iyo dad kale oo ay ku eedeysay inay ahaayeen basaasiin ku sugnaa deegaanada ay ka taliso kooxda ee ku yaalla koonfurta iyo bartamaha Soomaaliya.

Si kastaba, dhacdadaan ayaa ku soo beegmaya, xilli haatan kooxda ay wajaheyso culays uga imaanaya Dowladda Soomaaliya iyo saaxibada caalamiga ah oo sare u qaaday howlgallada iyo weerarada cirka ah ee ka dhacaya deegaanada ay joogaan Al-Shabaab.

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa qaaday tallaabo deg-deg ah oo la xiriirta dagaalka culus ee ka qarxay degmada Caabudwaaq ee waqooyiga gobolka Galgaduud, kaas oo u dhexeeyay Booliska iyo maleeshiyaad hubeysan.

Wasiirka amniga gudaha Soomaaliya Mudane Cabdullaahi Sheekh Ismaaciil Fartaag oo qoraal soo saaray ayaa shaaca ka qaaday in dowladda dhexe ay la xisaabtami doono cid kasta oo ka dambeysa dagaalka iyo kuwa weli sii hurinayo colaada ka taagan Caabudwaaq.

Sidoo kale wuxuu fariin waxgaad deegaanka, isaga oo ugu baaqay inay u istaagaan ilaalinta nabadda, si looga fogaado wax kasta oo keeni kara inuu dhiig kale daato.

Xaaladda Caabudwaaq ayaa weli qasan, kadib markii shala magaaladaas uu ka qarxay dagaal uu ku daatay dhiig badan, kaas oo ay ku dhinteen ugu yaraan ilaa shan ruux oo isugu jira dhinacyada dagaalamay, waxaana ku dhaawacmay tiro kale oo intaas ka badan.

Dagaalka ayaa salka ku hayo xiisad soo kala dhex-gashay qaar kamid ah ganacsatada deegaanka iyo ciidamada booliska, taas oo soo socotay muddo laba bilood oo xiriir ah, waxaana haatan ay isku rogtay gacan ka hadal iyo dagaa toos ah

Ganacsatada ayaa la sheegay in ka biyo diideen in albaabka booliska loo jeediyo dhanka xarumahooda ganacsi, iyada oo booliskana uu arrintaas ku adkeystay, taas oo keentay inay isku dhacaan maleeshiyaad ku hayb ah ganacstada iyo ciidamada ammaanka.

Sida ay shegeen ganacsatada albaabka ayaa saameyn ku yeelanaya ganacsigooda, maadaama hakaas ay noqon doonto goob ciidan, iyaguna ay ku ganacsadaan.

Caabudwaaq iyo deegaannada u dhow ayaa waxaa marar badan kusoo laa laabtay isku dhacyada, waxaana halkaasi ku badan maleeshiyaadka hubeysan oo inta badan weeraro sababa dhimasho iyo dhaawac ka fuliya gobolka Galgaduud ee bartamaha Soomaaliya.

Ankara (Caasimada Online) – Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa maanta saxiixday heshiis caalami ah oo lagu xoojinayo iskaashiga kaabeyaasha dhaqaale ee Afrika iyo Turkiga.

Heshiiskaan ayaa waxaa Soomaaliya u saxiixay Wasiirka Dekeddaha iyo Gaadiidka Badda, Cabdulqaadir Maxamed Nuur. Heshiiska ayaa sidoo kale wuxuu u dhexeeya Wasaaradda Gaadiidka iyo Kaabayaasha Dhaqaale ee Jamhuuriyadda Turkiga iyo wasaaradaha u qaabilsan gaadiidka iyowaddamada Afrika ee leh xeebo.

Heshiiska ayaa diiradda saaraya sidii loo xoojin lahaa wada-shaqeynta dhinacyada gaadiidka, isku xirka ganacsiga, horumarinta wax-soo-saarka, iyo kor u qaadista dhaqaalaha gobolka.

Wasiir Cabdulqaadir Maxamed Nuur oo ka hadlay muhiimadda heshiiska ayaa sheegay in saxiixa maanta uu yahay guul siyaasadeed iyo mid horumarineed oo waxtar u leh Soomaaliya iyo guud ahaan dalalka Afrika.

“Heshiiskan waxaa diiradda lagu saarayaa xoojinta iskaashiga dhinaca gaadiidka, kor u qaadista isku xirka ganacsiga, kobcinta wax-soo-saarka, iyo dhiirrigelinta dhaqaalaha guud ahaan gobolka,” ayuu yiri Wasiir Cabdulqaadir oo qoraal kasoo saaray heshiiskan.

Wasiirka ayaa sidoo kale wuxuu sheegay in talaabadan ay tahay mid istiraatiiji ah oo mideyneysa dalalka Afrika iyo Turkiga si ay u horumariyaan kaabeyaasha isku xirka, una dhisaan mustaqbal dhaqaale oo waara.

Wasaaradda Dekedaha iyo Gaadiidka Badda ee Soomaaliya ayaa sidoo kale xustay in dowladda Federaalka ay mudnaan gaar ah siineyso horumarinta dekedaha dalka, iyadoo taas u aragta waddo muhiim ah oo lagu gaari karo isku filnaansho dhaqaale, laguna abuuri karo fursado shaqo oo baaxad leh.

Hoos ka aqriso qoraalka Wasiir Jaamac

Maanta waxaa si guul leh noogu soo idlaaday saxiixidda heshiis is-afgarad oo u dhaxeeya Wasaaradda Gaadiidka iyo Kaabayaasha Dhaqaale ee Jamhuuriyadda Türkiye iyo Wasaaradaha u xilsaaran Gaadiidka iyo Kaabayaasha Dhaqaale ee dalalka Afrika ee xeebaha leh.

Heshiiskan waxaa diiradda lagu saarayaa xoojinta iskaashiga dhinaca gaadiidka, kor u qaadista isku xirka ganacsiga, kobcinta wax-soo-saarka, iyo dhiirrigelinta dhaqaalaha guud ahaan gobolka.

Waa tallaabo muhiim ah oo mideyneysa dalalka Afrika ee leh xeebaha istiraatiijiga ah iyo Türkiye, si si wadajir ah loo horumariyo kaabayaasha isku xirka, loona dhiso mustaqbal dhaqaale oo xooggan.

Dowladda Federaalka Soomaaliya, iyadoo ka duuleysa istaraatiijiyaddeeda kobcinta kaabeyaasha, waxaa naga go’an horumarinta dekedaha Soomaaliyeed, kuwaas oo ah il dhaqaale muhiim u ah dalka. Ujeeddadeennu waa in aan gaarno isku filnaansho waarta, loona abuuro fursado shaqo iyo horumar dhaqaale.

Boosaaso (Caasimada Online) – Qaar kamid ah ciidamada dowladda Puntland ee ku dhaawacmay hawl-galkii ka dhacay buuraha Calmiskaad ayaa cabasho xooggan ka muujiyay daryeel la’aanta caafimaad ee ay la kulmayaan, iyagoo saaka xirtay wadada laamiga ah ee hor marta isbitaalka guud ee Boosaaso.

Ciidamadan ayaa sheegay in muddo ay sugayeen adeeg caafimaad oo ka yimaada dowladda, balse aanay helin wax gargaar ah.

Waxay si gaar ah farta ugu fiiqeen guddiga taakuleynta ciidamada Puntland, iyagoo ku eedeeyay in ay lunsadeen lacagihii shacabka Puntland ugu deeqeen ciidamada.

“Wax daryeel ah lama na siin, isbitaalkii Boosaaso wax adeeg ah kama helin dowladda, dhaqaalihii shacabka wuxuu galay jeebka rag calooshood u shaqeystayaal ah,” ayuu yiri mid ka mid ah askarta dhaawacantay oo la hadlay warbaahinta.

Askari kale ayaa isaguna sheegay: “Annaga oo ah ciidankii Daraawiishta ee la dagaalamay Daacish, maanta waxay nala tahay in la illaaway. Dowladda waxaan ka codsaneynaa in ay na siiso daryeel caafimaad, ma aha deeq ee waa xuquuq aan u leenahay.”

Mid kale oo kamid ah askarta ku dhaawacantay hawlgalkaas ayaa yiri: “Markii nala keenay isbitaalka Boosaaso, daryeel lama na siin. Dowladdu waxay naga saartay dagaal, balse markii aan dhaawacnay lama daryeelin.

Askartan ku dhaawacmay dagaalka yaa sheegtay in dowladda ugu dambeysay markii isbitaalka la keenay, isla markaana aysan helin daryeel, iyagoo cod dheer ku yiri “Waxaan u baahan nahay daryeel caafimaad oo degdeg ah”.

Ciidamadan ayaa ugu dambeyntiina baaq u diray dowladda Puntland, iyagoo ka dalbaday in gudato waajibkeeda kaga aadan ee ah in ay helaan daryeel caafimaad iyo taageero dhab ah oo ay xaq u leeyihiin, kadib markii ay naftooda u hureen difaaca dalka.

Cadale (Caasimada Online) – Madaxweynaha Soomaaliya, Xasan Sheekh Maxamuud iyo wafdi hoggaaminayo ayaa maanta gaaray aagga degmada Cadale ee gobolka Shabeellaha Dhexe, gaar ahaan deegaanka Haawaay, halkaas oo uu si diiran ugu soo dhoweeyay Madaxweynaha HirShabelle iyo mas’uuliyiin kale.

Safarka Madaxweynaha oo aan hore loo shaacin ayaa ah mid kadis ah waxaana uu  daah-furi doonaa mashaariic horumarineed oo muhiim ah, wuxuuna sidoo kale dhagax dhigi doonaa kuwa kale, sida ay innoo xaqiijiyeen ilo wareedyo xilkas ah.

Sidoo kale Xasan Sheekh ayaa la filayaa inuu dhagax dhigo garoon diyaaradeed oo casri ah, xarun dayax-gacmeed, isbitaalka guud iyo goobo kale oo muhiim ah. Waxaa sidoo kale la qorsheeyay in uu isla maanta dib ugu soo laabto Muqdisho.

Dhinaca kale Madaxweynaha Soomaaliya ayaa Inta uu joogo halkaasi waxa uu kulan la yeelan doonaa saraakiisha Ciidanka Xoogga Dalka iyo Macawiisleyda gobolka, iyadoo halkaas lagu kala qaadi doono waajibaad culus oo la xiriira Dardar-gelinta dagaalka ka dhanka ah Al-Shabaab.

Sida ay ogaatay Caasimada Online, Madaxweynaha ayaa go’aamiyay in dib loo xoreeyo dhammaan deegaanadii ay Al-Shabaab qabsadeen ee gobolka Shabeellaha Dhexe, iyadoo la filayo in howlgalkaasi uu si rasmi ah u billowdo maalmaha soo socda.

Dowladda ayaa diyaarisay wafdi culus oo ay hoggaaminayaan Wasiirka Gaashaandhigga iyo saraakiil sare oo ka tirsan ciidamada. Wafdigan ayaa ka abaabuli doona gobolka Shabeellaha Dhexe howlgallo ka dhan ah Al-Shabaab, iyadoo la qorsheeyay in weerar saddex jiho ah lagu qaado kooxda, laga bilaabo Cadale ilaa Masjid Cali Gaduud.

Ciidamada Qaranka, gaar ahaan kuwa Danab iyo Gorgor, ayaa maalmihii lasoo dhaafay dib u qabsaday degmada Masjid Cali Gaduud — halkaas oo ay Al-Shabaab muhiimad weyn siiyeen. Shacabka deegaankaas oo hubkooda qaatay ayaa dib ugu laabtay guryahoodii, halkaas oo Ciidamada Qaranka ay saldhigyo ka sameysteen.

Taliyaha Ciidanka Dhulka ayaa hoggaaminaya howlgal weli ka socda tuulooyinka ku dhow Masjid Cali Gaduud, halkaas oo ciidamada ay weli ku baacsanayaan xubnaha kooxda Al-Shabaab.

Dhammaan tallaabooyinkan ayaa kusoo qaadayo, iyada oo maalmihii u dambeeyay ay dib u kabasho wayn ay sameeyeen ciidamada Xoogga dalka iyo kuwa deegaanka, kadib markii ay Al-Shabaab ka saareen deegaanno muhiim ah oo dhaca gobollada Shabeellooyinka.