Geneva (Caasimada Online) – Golaha Xuquuqda Aadanaha ee Qaramada Midoobay ayaa diiday isku day ay Eritrea ku doonaysay inay ku joojiso baaritaan madax bannaan oo lagu hayay tacaddiyo loo geystay xuquuqda aadanaha, tallaabadaas oo lagu ammaanay inay muhiim u tahay ka hortagga isla-xisaabtan la’aanta.
Codsi naadir ah oo ay Eritrea ku doonaysay in meesha laga saaro waajibaadka wakiilka gaarka ah ee Qaramada Midoobay u qaabilsan diiwaanka xuquuqda aadanaha ee dalkeeda ayaa lagu guuldarraystay maalintii Jimcaha, waxaana oggolaaday afar cod oo kaliya, halka 25 ay diideen, 18 kalena ay ka aamuseen.
Tallaabada ay qaadday Eritrea ayaa la yaab ku noqotay goobjoogayaal badan, waxayna noqotay mid ka mid ah marar dhif ah oo dal baaritaan firfircoon lagu hayo uu isku dayo inuu cod rasmi ah ku joojiyo dabagalkaas.
Hay’adda Human Rights Watch ayaa soo dhoweysay natiijada, iyadoo ku tilmaantay “farriin muhiim ah oo muujinaysa in beesha caalamka aysan ku kadsoomin dadaallada Eritrea ay ku doonayso inay kaga weeciso dareenka ama ku sumcad dilayso warbixinnada madaxa bannaan ee xuquuqda aadanaha ee laga diyaariyo xaaladda adag ee dalkaas.”
Hindisaha Eritrea ayaa ku dooday in xadgudubyada lagu eedeeyay aysan ahayn kuwo nidaamsan, waxayna ku sababeysay “caqabado dhinaca awoodda ah” oo ay la wadaagaan dalalka kale ee soo koraya. Balse dalalka Yurub ayaa kaga jawaabay qaraar kale oo lagu kordhinayo muddada xilhaynta wakiilka muddo sannad ah, kaasoo si fudud ku meel maray.
Warbixintii ugu dambaysay ee uu soo saaray bishii Juun, Maxamed Cabdelsalaam Baabikir, oo ah wakiilka gaarka ah ee Qaramada Midoobay u magacawday ahna qareen u dhashay Suudaan oo ku takhasusay xuquuqda aadanaha, ayaa sheegay in Eritrea aysan muujin “wax horumar ah oo la taaban karo” oo ku aaddan la xisaabtanka.
Wuxuu tixraacay baaritaankii Qaramada Midoobay ee 2016-kii oo lagu ogaaday in “xadgudubyo nidaamsan, baahsan oo waaweyn oo ka dhan ah xuquuqda aadanaha… oo ka dhacay Eritrea iyadoo ay mas’uul ka tahay Dowladda… ay gaarsiisnaan karaan dembiyo ka dhan ah aadanaha.”
Warbixintii 2016-kii, Guddiga Baarista Qaramada Midoobay (COI) ee Eritrea ayaa sheegay in dowladda Madaxweyne Isaias Afwerki ay gashay dembiyo fool xun tan iyo markii ay xornimada qaadatay rubuc qarni ka hor, oo ay ku jirto “addoonsiga” 400,000 oo qof.
Qaar badan oo ka mid ah xadgudubyadaas ayaa la sheegay inay la xiriiraan barnaamij adag oo qasab ah oo adeeg qaran ah oo ka jira dalkaas ku yaalla Geeska Afrika ee aadka u qarsoon, kaasoo dad badan ay u arkaan wax aan suurtagal ahayn in laga baxsado, uuna guddigu (COI) barbar dhigay addoonsi cimri dherer ah.
Joojinta baaritaanka oo horseedi karta ‘isla-xisaabtan la’aan’
Hay’adda DefendDefenders, oo ah urur u dooda xuquuqda aadanaha oo ka dhisan Afrika, ayaa sheegtay in doorka Baabikir uu weli muhiimad weyn u leeyahay dhibbanayaasha iyo qurba-joogta Ereteriyaanka ah.
“Khabiirku wuxuu door lama huraan ah u ciyaarayaa, maahan oo kaliya dhibbanayaasha iyo kuwa ka badbaaday xadgudubyada Eritrea, laakiin sidoo kale qurba-joogta Eritrea,” ayuu yiri ururku qoraal uu soo saaray.
Midowga Yurub ayaa ka digay in joojinta waajibaadka wakiilka ay horseedi doonto “in isla-xisaabtan la’aanta iyo caburintu ay si aamusnaan ah u sii qoto dheeraadaan.”
Wakiilka Eritrea, Habtom Zerai Ghirmai, ayaa si kulul u weeraray go’aanka, isagoo ku eedeeyay Midowga Yurub inay muujinayaan “maskax gumaysi cusub oo iska dhigaya badbaadiye.”
Wuxuu intaas ku daray, “Kordhinta joogtada ah ee waajibaadka Wakiilka Gaarka ah waa gef ka dhan ah caqliga iyo caddaaladda.”
Iiraan, Suudaan iyo Ruushka – oo dhammaantood ay Qaramada Midoobay ku hayso baaritaanno u gaar ah – ayaa taageeray hindisaha Eritrea. Shiinaha ayaa sidoo kale taageeray tallaabadaas, isagoo ku dooday in waajibaadyada noocaan ah ay yihiin ku takrifal lagu hayo kheyraadka caalamiga ah.