Sida Taarikhdu Tibaaxayso Dhul Balaadhsiga Oramadu Wuxuu Soo Bilowday Qarnigii 16aad, waxaana Sabab U ahaa Dhawr arimood oo ay kamid ahaayeen Hanaankii iyo Xeer dhaqameedkii GADA SYSTEM oo inta Badan Bulshada Nolosheeda Gacanta Ku Hayay Sidoo kale Waxaa Loo Sababeeyaa Koriinka iyo Taranka Bulshada Oo Xawli ku socday islamarkaana Sababtay inay Dad Badani Guryo Deganaansho Waayaan.
Dhulkii u horeeyay ee Oromo qabsato wuxuu bilawday 1530 Kadib markii Boranadu Qabsatay #Bali, Sidoo kale intii udhaxaysay 1530-1538 Waxay Oramadu Qabsatay #WABI.
Intii Udhaxaysay 1562-79 Oromada oo uu hogaaminayo HARMUFA GADA Waxay Weeraro is Daba jooga ku Qaaday Goobaha ay kamid ahayeen #Angot #Amhara iyo #Bagamender .
Waxay Taarikhdu Xusaysaa in Dhul balaadhsigii Oromadu Ku Hungoobeen Soomalida islamarkaana iska Caabin Badan kala kulmeen Maamulkii #Adal Balse Qoomiyadaha #Tigreega Iyo #Amxaaradu waxay Lumiyeen islamarkaana Lagala Wareegay Dhulalka #Shewa iyo #Dawaro( Arsi).
Hadaba Sida Aan Ka Milicsan Karno Taarikhdii Hore Oromadu Waligoood ba Waxay Ahaayeen Qoomiyad u hanwayn inay Qabsadaan Dhul Balaadhan islamarkaana Isku balaadhiyaan, Waxaanan Odhan karnaa Qorshihii Hore ee In xoog lagu Qabsado wuxuu ka hirgalay Guud ahaan Itoobiya, Qoomiyad kastana waxay Duudsiiyeen Xaqoodii iyagoo Garab ka Helayay Maamuladii kala Gadisnaa Ee Soo Maray Gaar ahaan (Haile Selase iyo Menelik).
Kadib Markii Uu Dhicisooobey islamarkaana laga Hungoobey in Soomalida Dhulkeeda Boqol kiiba Boqol gacanta lagu Dhigo waxay Oromadu La Timid Xeelad Cusub oo Aad looga soo Shaqeeyay islamarkaana Si Casriyaysan Qorshihii Hore lagu Soo Gunaanado .
Waxaana Tusaale cad kuugu Filan Oromadu Waxay sheegataa ilaa Ber-Bera, Hargeysa,Xamar iyo waliba ilaa Buurta #Dumeera Ee Jabuuti, Taasina Waxay ku Tusaysaa Damaca iyo Hungiriga Aan loo Meel Dayin Ee Maamulkooda, Aqoonyahankooda iyo Culimadoodu Wadaaagaan.
DHUL BALAADHSIGA CASRIYAYSAN EE QARNIGAN
Sida Aan wada Ogsoonahay Qarnigan waa Qarnigii Maskaxda iyo Aqoonta Lagu Maamulalay Caalamka, Maadama Xoogii Dagaalkii Oromo 50% Qorshaheedii ugu Qabsoomay Waxaa Si Cilmiyaysan Layskula Qaatay In Dhamayatirka Qorshihii Qabyada ahaa Lagu Gunaanado Istraatijiyad Casriyaysan Oo Dhinacyo Badan Looga Meel Dayay.
Hadaba Qorshahan oo Aad ubalaadhan ayaan Idin La wadaagayaa Qayb Kamida Siyaabaha Casriyaysan Ee Lagu Qabsanayo Dhulka Soomalida .
#QODOBADA
1. In Soomalida lagu Dhex Milmo Dhanka dhaqanka iyo Diiinta
2. In Soomalida La Baro Luuqadaha Afka Oromada
3. In Soomalida Dhalan Rogota Loo Adeegsado kuwa Kale Sida Hada ka Taagan Goobo Badan( Soomali Soomali Dilaya)
4. In Dhanka Siyaasada Had iyo Jeer Xilka Loogu Dhiibo Soomali Caade Qaata Oo Fuliya Rabitaankooda.
5. In Dhaqaalaha Deeganka lala Qaybaso Laguna Dhex Daraado #Sirdoon Sida Jaariyadaha Guryaha Ka shaqeeya
Isku soo wada Duuboo Waxaa Marag Ma Doona in Yoolashii laga Lahaa Inta Badan laga midho dhaliyay islamarkaana lagu Guulaystay.
Walow Qormadan Aan Si Qoto Dheer ugu Lafa guri Doono Qaybta labaad Hadanaa waxaa Tusaale cad kuugu Filan Magaalada #DireDawa Oo Taliska Cusub ee hada ku tilmaameen Mid Oromo leedahay islamarkaana Aqoonyahan koodu ku doodayaan in la tirtiro hanaanka Kuraaasta loo Qaybasado Ee 40-40-20 Oo ka dhigan Afartan Oromo, Afartan Soomali iyo Labaatan Qowmiyadaha Kale iyagoo ku Andacoonaya islamarkankaana Ku Talinaya in Soomalida #Garaha xilka Magaalada Raysal wasaruhu udhibo Maadama 90% Ku Hadlaan Afka Oromada.
Waxaan Si Kooban uga Dheehan Karnaa Hamiga oromada Khariirada Hooose
W/Q Mahamud Sigad
