Washington (Caasimada Online) – Kahor weerarkeeda tooska ah ee ay ku qaaday Iran toddobaadkii hore, Israel waxay la wadaagtay Mareykanka xog sirdoon oo ay u aragtay mid halis ah: Tehran waxay dib u bilowday cilmi-baaris la xiriirta hub nukliyeer, oo ay ku jirto farsamo qarax kicisa — taasoo muhiim u ah samaynta bam nukliyeer.
Laakiin mas’uuliyiin Mareykan ah oo xogtan la siiyay ma rumaysan in ay caddeynayso in Tehran ay gaartay go’aan rasmi ah oo ah in ay hub samayso, sida ay sheegeen sarkaal sare oo sirdoon ah, mas’uul kale oo Mareykan ah iyo laba kaaliyayaal baarlamaan oo si dhow ula socday arrimaha, oo la hadlay Wall Street Journal.
Farqiga u dhexeeya qiimeynta Israel ee barnaamijka nukliyeerka Iran iyo tan Mareykanka ayaa sharraxaya sababta labada xulafadood aysan ugu midaysnayn qaabka loo wajahayo Tehran maalmahan dambe.
Xogta Israel la wadaagtay Mareykanka bishii la soo dhaafay waxay daboolaysay dhowr khad oo cilmi-baaris ah oo Iran ka wadday teknolojiyad lagama maarmaan u ah samaynta hub nukliyeer, sida ay sheegeen mas’uuliyiinta Mareykanka. Waxay xuseen farsamo lagu magacaabo “multi-point initiation system,” oo ah hab la adeegsado si loo kiciyo dhowr qarax isku mar ah — farsamo si gaar ah ugu habboon hubka nukliyeerka.
Sidoo kale, Israel waxay sheegtay in Iran ay cilmi-baaris ku samaynayso qaybaha neutron-ka si loo abuuro falcelin silsiladeed — taasoo muhiim u ah fission-ka nukliyeerka — iyo walxo qarxa oo caag ah iyo isku-darka walxaha kala firdha ee nukliyeerka ee qalab qarxa, sida ay sheegeen mas’uuliyiinta Mareykanka.
Mareykanka wuxuu ku jawaabay in xogtaasi muujinayso oo keliya in Iran ay weli cilmi-baaris ku waddo arrimaha hubka nukliyeer, oo ay dib u eegayso shaqo ay horay u qabatay kahor inta aan la joojin barnaamijkeeda hubka sannadkii 2003, sida ay sheegeen sarkaalka sirdoonka sare iyo mas’uul kale oo Mareykan ah.
Inkasta oo labada dal ay isku raacsan yihiin in Iran ay bilihii la soo dhaafay xoojisay awooddeeda ay ku dhisi karto bam, haddana Tehran waxay si joogto ah u sheegtay in barnaamijkeeda nukliyeer uu yahay mid nabadeed.
Mareykanka wuxuu si cad u sheegay in Iran ay waddo cilmi iyo farsamo ka caawin karta in la dhiso qalab nukliyeer ah. Qiimeynta Mareykanka ayaa muujinaysa in Iran ay toddobaad ilaa laba toddobaad ku soo saari karto uranium heerka hubka ah oo ku filan hal bam, halka ay mas’uuliyiintu sheegeen in dhowr bilood gudahood ay suurtagal tahay in Iran ay dhisto qalab fudud oo nukliyeer ah.
Si kastaba ha ahaatee, hay’adaha sirdoonka Mareykanka waxay ku adkeysanayaan in Iran aysan weli qaadan go’aanka ah inay hub dhisto — aragti ay markale ku celisay Agaasimaha Sirdoonka Qaranka, Tulsi Gabbard, markay hortimid Congress-ka bishii Maarso.
Talaadadii, mar wax laga weydiiyay arrintan isaga oo saran diyaaradda Air Force One, Madaxweyne Trump wuxuu ku jawaabay: “Iima muhiim aha waxay sheegtay, waxaan aaminsanahay in ay aad ugu dhowdahay samaynta hub.” Wuxuu intaas ku daray in soo laabashadiisa degdegga ah ee shirkii G-7 ee Canada aysan wax xiriir ah la lahayn “xabbad joojin.”
Aragtida Trump ee ah in Iran ay si aad ah ugu dhowdahay samaynta hub nukliyeer waxaa sidoo kale taageeraya qaar ka mid ah mas’uuliyiinta sare ee xukuumaddiisa. “Waxaan aaminsanahay in Iran ay haysato dhammaan qaybaha lagama maarmaanka u ah dhismaha hub,” ayuu yiri mas’uul sare oo ka tirsan maamulka.
Gabbard ayaa Talaadadii u sheegtay CNN in iyada iyo Trump ay “isku aragti ka yihiin” arrimaha la xiriira dhaq-dhaqaaqyada nukliyeerka ee Iran.
Jeffrey Lewis, oo ah khabiir ku takhasusay arrimaha hubka nukliyeerka oo ka tirsan Middlebury Institute of International Studies, ayaa sheegay in shaqada sayniska ah ee ay Iran hayso aysan muujinaynin inay si degdeg ah ugu socoto samaynta hub. “Waxay dhammaantood u egyihiin cilmi-baaris,” ayuu yiri, isagoo raaciyay: “Iran si dhab ah waxay rabtaa inay haysato ikhtiyaarka bam.”
Kahor intii aysan Israel bilaabin duqeymaha, Trump wuxuu ka codsaday Ra’iisul Wasaare Benjamin Netanyahu inuu sugo si wadahadal diblomaasiyadeed loogu furo barnaamijka nukliyeerka Iran. Laakiin markii dagaalku socday maalmo badan, Trump wuxuu muujiyay walaac sii kordhaya oo ku saabsan jidka Iran ay u marayso bam.
Mas’uuliyiinta sirdoonka Mareykanka ayaa sheegaya in weerarrada Israel ay dib u dhigeen horumarka Iran ee dhanka nukliyeerka qiyaastii shan ilaa lix bilood, iyagoo intaas ku daray in saameyntu ay kordhi karto haddii weerarradu sii socdaan.
Netanyahu wuxuu si cad u sheegay in xogta ay heleen ay muujinayso in Iran ay damacsan tahay inay hub samayso. Wuxuu wareysi uu siiyay Fox News Axaddii ku sheegay in Iran ay si qarsoodi ah uga shaqaynayso samaynta uranium hub u dhigma, isla markaana ay dhowr bilood gudahood ku gaari karto tijaabo bom, haddii aan laga hor tegin.
Wuxuu sidoo kale ku andacooday in Iran ay qorsheyneyso inay hubkaasi siiso fallaagada Xuutiyiinta ee Yemen — hadal ay mas’uuliyiin sirdoon oo Mareykan ah ku tilmaameen mid la yaab leh maadaama aysan jirin wax xog ah oo sheegaya taas.
“Sida muuqata, Israa’iil waxay laga yaabaa inay xulato sawirka ugu xun ee xogta ama ay u buunbuuniso si ujeeddo gaar ah loo gaaro,” ayuu yiri Philip Gordon, oo horey u ahaa la-taliyaha amniga qaranka ee madaxweyne ku-xigeen Kamala Harris.
Khubaro ayaa sheegaya in howlaha ay Israel tilmaantay ay noqon karaan qayb ka mid ah barnaamij firfircoon oo hub dhisaya, balse sidoo kale laga yaabo inay yihiin dadaallo lagu ilaashanayo ikhtiyaarka hubka mustaqbalka.
Iran weli waxay u baahan tahay inay isku xirto qaybaha hubka nukliyeerka si loogu rakibo madaxa gantaalka, sida uu sheegay David Albright, madaxa Machadka Sayniska iyo Amniga Caalamiga ah.
Taliyaha Taliska Dhexe ee Ciidanka Mareykanka, Gen. Erik Kurilla, ayaa toddobaadkii hore u sheegay Senate-ka in Iran ay “tallaabooyin yar un u jirto” samaynta uranium heerka hubka ah ee 90%. Haddii Iran go’aansato samaynta hub, ayuu yiri, waxay heli kartaa 55 rodol oo walxaha hubka ah ah “hal asbuuc gudaheed,” iyo wax ku filan ilaa 10 bam “saddex toddobaad gudahood.”
Gabbard, markay Congress-ka hortimid bishii Maarso, waxay sidoo kale sheegtay in kaydka Iran ee uranium-ka la tayeeyay uu gaaray heer aan abid horey loogu arag waddan aan haysan hub nukliyeer.
Warbixin ay hay’adaha sirdoonka Mareykanka u gudbiyeen Congress-ka bishii Luulyo ayaa lagu sheegay in Iran ay “fulisay howlo kor u qaadaya diyaar garowgeeda haddii ay go’aansato inay hub samayso.” Warbixintaasi kama aysan hadlin qiimeyntii sannado badan Mareykanka uu haystay, taasoo ahayd in Iran “aysan haatan fulin hawlaha muhiimka ah ee lagama maarmaanka u ah samaynta qalab nukliyeer oo la tijaabin karo.”
Tehran waxay muujinaysaa inay diyaar u tahay inay dib u bilowdo wadahadalka nukliyeerka ee ay la leedahay Mareykanka, haddii Israel ay joojiso weerarada. Mas’uuliyiinta Iran waxay aaminsan yihiin in Israel aysan si dhab ah u burburin karin xarumo muhiim ah sida Fordow — xarunta uranium-ka lagu baaro oo ku hoos taal buur — la’aanteed caawimaad milatari oo ka timaadda Mareykanka.
Waxaa qoray: Alexander Ward, Lara Seligman iyo Dustin Volz
The Wall Street Journal