Boosaaso (Caasimada Online) – Saraakiisha maamulka Puntland ayaa sheegay inay qabteen markab xamuul ah oo la sheegay inuu sidday hub culus iyo gaadiid militari oo aad u fara badan, sida ay xaqiijiyeen mas’uuliyiin ka tirsan Puntland iyo ilo madax-bannaan. Markabkan, oo la rumeysan yahay in laga leeyahay dalka Turkiga isla markaana ku socday magaalada caasimadda ah ee Muqdisho, ayaa lagu qabtay xeebta degmada Bareeda ee u dhow Ras Xaafun.
Dhacdadan ayaa si degdeg ah u noqotay qodo kale oo sii hurin doona xiisadda maamulka Puntland iyo dowladda federaalka Soomaaliya, oo illaa hadda aan ka hadlin arrintan. Labada dhinac ayaa xiriirkoodu ahaa mid cakiran oo inta badan ay colaado hareeyeen muddo dheer.
Shixnad militari oo baaxad leh
Saraakiisha amniga Puntland ayaa xaqiijiyey qabashada markabka, iyagoo xusay inuu hadda gacanta ugu jiro Ciidanka Badda Puntland (Puntland Maritime Police Force – PMPF) isla markaana lagu wado baaritaan rasmi ah. “Hubka oo dhan waxa uu xambaarsan yahay calaamado Turkish ah,” ayuu sarkaal ka tirsan Puntland uu sheegay warbaahinta deegaanka, mana uusan bixin faahfaahin dheeraad ah oo ku saabsan nooca iyo tirada hubka.
Si kastaba ha ahaatee, ilo madax-bannaan oo ku dhow kiiskan ayaa Caasimada Online siisay xog horudhac ah, inkastoo aan weli la xaqiijin. Sida ay sheegeen, xamuulka waxaa ka mid ah hub culus oo kala duwan, gaadiidka dagaalka ee gaashaaman, iyo qoryaha casriga ah ee lidka diyaaradaha oo lagu tilmaamay “kuwo aan horey loo keenin Geeska Afrika,” iyo sidoo kale qalab militari iyo rasaas noocyo badan leh.
Milkiyadda markabka oo la sheegay inay Turkey leedahay iyo halka uu ku socday ee Muqdisho, ayaa dhalisay su’aalo culus, gaar ahaan marka la eego iskaashiga xoogan ee dhinaca difaaca iyo dhaqaalaha ee ka dhexeeya Turkey iyo dowladda federaalka Soomaaliya. Tan iyo horraantii 2010-kii, Turkey waxa ay door muhiim ah ka ciyaartay dib u dhiska ciidamada amniga Soomaaliya iyo bixinta qalabka militari.
Madaxweyne Recep Tayyip Erdoğan ayaa Soomaaliya u arka inay tahay meel muhiim ah oo istiraatiiji ah oo laga galo qaaradda Afrika, waxaana Ankara ay si weyn uga maalgelisay kaabayaasha dhaqaalaha dalka, gargaarka bini’aadannimo, iyo dib-u-habeynta qaybta amniga.
Toddobaad un ka hor, Madaxweynaha Soomaaliya, Xasan Sheekh Maxamuud, waxa uu ku sugnaa Turkey, taasoo xoojineysa iskaashiga heerka sare ah ee ka dhexeeya labada dal. Inkastoo la rumeysan yahay in heshiis difaac iyo dhaqaale uu ka dhexeeyo labada dowladood, haddana faahfaahintiisa – gaar ahaan kuwa la xiriira hubka – lama soo bandhigin.
Kormeerayaasha ayaa sidoo kale la yaabay hal faahfaahin: markab la sheegay inuu sidday xamuul militari oo qiimo badan oo ka yimid Turkey ma uusan wadan wax ilaalo ah, taasoo dad badan ku adag tahay inay fahmaan.
Xiisadaha Federaalka Soomaaliya
Horumarkan cusub ayaa yimid xilli ay sii kordhayaan xiisadaha siyaasadeed ee u dhexeeya Dowladda Federaalka Soomaaliya iyo dhowr maamul goboleed, oo ay ku jirto Puntland. Khilaafaadkan ayaa inta badan ku saleysan arrimaha la wadaagidda kheyraadka, fasiraadda dastuurka, qaab-dhismeedka amniga qaranka, iyo baaxadda is-maamulka gobollada.
Bishii Maarso 2024, Puntland waxa ay ku dhawaaqday inay ka baxayso nidaamka federaalka ee dalka isla markaana ay si madax-bannaan isu maamuli doonto, ugu yaraan illaa inta wax-ka-beddelka dastuuriga ah ee ay meel marisay dowladda dhexe loo qaadayo afti qaran.
Go’aankan ayaa yimid maalin kadib markii baarlamaanka federaalka Soomaaliya ee Muqdisho uu ansixiyey taxane isbeddelo dastuur ah oo ay dowladda sheegtay inay muhiim u yihiin dhismaha nidaam siyaasadeed oo deggan.
Si kastaba ha ahaatee, dib-u-habeyntan ayaa dhalisay dhaleeceyn. Mucaaradka ayaa ku doodaya in isbeddelada – oo ay ka mid yihiin soo bandhigidda doorashooyinka tooska ah ee madaxweynaha iyo u oggolaanshaha madaxweynaha inuu magacaabo ra’iisul wasaare isagoo aan u baahnayn ansixinta baarlamaanka – ay halis gelinayaan in awood aad u badan lagu ururiyo gacanta madaxweynaha.
Puntland, oo ku taalla waqooyi-bari Soomaaliya, waxa ay ku dhawaaqday inay tahay gobol madax-bannaan sannadkii 1998. Inkastoo ay qayb ka tahay nidaamka federaalka ee Soomaaliya, waxa ay si joogto ah isku khilaafeen dowladda dhexe arrimaha la xiriira maamulka xeebteeda iyo kheyraadka dabiiciga ah, iyo sidoo kale qaybinta gargaarka caalamiga ah iyo kaalmada militari.
Qabashada markabkan Turkish-ka ah ama calanka Turkey sita, ee la sheegay inuu hub u waday Muqdisho, ayaa laga yaabaa inay sii xumayso khilaafaadyadan jira, taasoo suurtogal ah inay dhaliso xurguf diblomaasiyadeed oo u dhaxaysa Puntland iyo Turkey, isla markaana sii murgin doonta xiriirka ay la leedahay Dowladda Federaalka Soomaaliya (FGS).
Falanqeeyayaasha ayaa sheegay in aamusnaanta dowladda federaalka ee arrintan ay ka tarjumayso isku-dheelitirnaanta siyaasadeed ee adag ee ay wajahayso, gaar ahaan marka ay maamuleyso xiriirka ay la leedahay shuraakada caalamiga ah ee waaweyn, sida Turkey, iyadoo sidoo kale isku dayaysa inay ilaaliso midnimada jilicsan ee maamul goboleedyada kala duwan ee Soomaaliya. Natiijooyinka baaritaanka Puntland iyo sida ay Muqdisho iyo Ankara uga jawaabaan ayaa si dhow loo eegi doonaa maalmaha soo socda.