Washington (Caasimada Online) – Maraykanka wuxuu leeyahay toddobo nidaam oo difaaca gantaalaha ah oo noocoodu sarreeyo oo loo yaqaan Thaad. Intii uu socday dagaalkii 12-ka maalmood ee bishii Juun lala galay Iiraan, laba ka mid ah ayaa la geeyey Israa’iil—taasina kuma filnayn.
Sida ay sheegeen saraakiil Maraykan ah, hawlwadeennada nidaamka Thaad, oo ka barbar shaqeynayay nidaamyada Israa’iil, waxay si xawli ah u baabbi’iyeen hubkoodii, iyagoo riday in ka badan 150 gantaal si ay u soo ridaan dufcadihii gantaalaha baalistigga ahaa ee Iiraan. Tiradaasi waxay ku dhowdahay rubuc ka mid ah dhammaan gantaalaha ka-hortagga ah ee abid uu iibsaday Pentagon-ka.
Baahidu waxay ahayd mid layaab leh oo heer ay gaartay in mar, Pentagon-ku uu ka fikiray qorshe uu gantaalaha ka-hortagga ah ee ay iibsatay Sacuudi Carabiya ugu weecinayo nidaamyada yaalla Israa’iil, sida uu sheegay mid ka mid ah saraakiisha. Wada-hadalladu waxay ahaayeen kuwo xasaasi ah, sababtoo ah magaalooyinka iyo xarumaha saliidda ee boqortooyada ayaa iyagana loo arkayay inay halis ku jiraan intii uu khilaafku socday.
Ma ahayn kaliya nidaamka Thaad. Maraykanku wuxuu sidoo kale si weyn u isticmaalay tiro badan oo ah gantaalaha ka-hortagga ee maraakiibta laga rido, Israa’iilna waxay si degdeg ah u dhameysay keydkii ay u haysay nidaamyadeeda. Tobannaan gantaal oo Iiraani ah ayaa si kastaba ka dusay difaaca.
In kasta oo saraakiisha Israa’iil ay ku ammaaneen nidaamyada Maraykanka inay badbaadiyeen nolosha kumannaan qof, haddana dagaalku wuxuu kashifay farqi walaac leh oo ku jira sahayda Maraykanka. Maraykanku wuxuu kaloo ogaaday habacsanaan ku jirta qaabka uu u adeegsado nidaamyadiisa ka-hortagga gantaalaha, wuxuuna hadda si dhow u eegayaa waxqabadka qaar ka mid ah gantaalaha ka-hortagga.
Qaar ka mid ah qorsheeyayaasha Pentagon-ka ayaa sheegaya in difaaca gantaalaha ee Maraykanka—oo loogu talagalay in lagu ilaaliyo ciidamada iyo hantida Maraykanka weerarro bartilmaameed ah oo kaga yimaada Ruushka, Shiinaha ama Kuuriyada Waqooyi—uusan ku filnayn adduun ay gantaalaha baalistigga ah ee jaban ee tiro badan noqdeen hubka hawada ee ugu door roon.
Ciidanka Badda ee Maraykanku wuxuu gu’gan la dagaallamayay maleeshiyada Xuutiyiinta ee Yemen, kuwaas oo gantaalaha ka dhigtay udub-dhexaadka hubkooda. Ukraine waxaa si isdaba-joog ah u duqeeyay Ruushka, kaasoo isticmaalaya gantaallo iyo diyaaradaha aan duuliyaha lahayn halkii uu halis gelin lahaa duuliyeyaashiisa. Shiinuhu wuxuu maalgashi culus ku sameeyay horumarinta gantaalaha wuxuuna si xawli ah u dhisayaa hub uu u isticmaali karo inuu Maraykanka ka hor istaago isku dhac kasta oo mustaqbalka ka dhasha Taiwan.
“Ugu dambayn waxaan ku baraarugaynaa baahida loo qabo soo iibsashada hub difaac oo aad u tiro badan,” ayuu yiri Tom Karako, oo ah agaasimaha Mashruuca Difaaca Gantaalaha ee Xarunta Daraasaadka Istaraatiijiyadeed iyo Kuwa Caalamiga ah (CSIS).
Ku-xigeen Brad Cooper, oo dhowaan la wareegi doona hoggaanka Taliska Dhexe ee Maraykanka (CENTCOM), oo mas’uul ka ah hawlgallada milatari ee Maraykanka ee Bariga Dhexe, ayaa bishii Juun u sheegay Koongareeska in saraakiishu ay u baahan yihiin inay ku dhaqaaqaan dareen degdeg ah.
“Wax walba walaac ayaan ka qabaa, laakiin mid ka mid ah waxyaabaha welwelka igu haya ayaa ah hubka iyo tirada keydkeenna,” ayuu yiri Cooper.
Nidaam kasta oo Thaad ah—oo loo soo gaabiyo Terminal High Altitude Area Defense—wuxuu qaadi karaa 48 gantaal oo ka-hortag ah oo ku jira lix rukun, wuxuuna u baahan yahay ilaa 100 askari oo Maraykan ah si ay dib ugu buuxiyaan, u falanqeeyaan xogta, dayactir u sameeyaan, ayna u ridaan gantaalaha 24-ka saac.
“Inta aan ogahay Maraykanku weligii hore hal waddan uguma geyn laba nidaam oo Thaad ah,” ayuu yiri Dan Shapiro, oo maamulka Biden u qaabilsanaa siyaasadda Bariga Dhexe ee Pentagon-ka, haddana ah cilmi-baare sare oo ka tirsan golaha fikirka ee Atlantic Council. “Waa ka go’naan aan caadi ahayn oo teknoolajiyad iyo shaqaale Maraykan ah loogu talagalay amniga Israa’iil.”
Pentagon-ku wuxuu diray gurmad gantaallo ka-hortag ah intii uu dagaalku socday, laakiin sahaydu way yarayd.
Hal gantaal oo ka-hortagga ah ee Thaad wuxuu ku kacayaa qiyaastii $13 milyan oo doollar, sida ku cad dokumentiyada miisaaniyadda, Pentagon-kuna wuxuu iibsaday ilaa 650 xabo tan iyo 2010. Saraakiishu waxay codsadeen inay iibsadaan 37 xabo sannad-maaliyadeedka soo socda.
Shirkadda Lockheed Martin, oo sameysa nidaamyadan, waxay sheegtay inay sannadkan samayn karto ilaa 100 gantaal oo ka-hortag ah, ayna kala shaqaynayso dawladda sidii loo kordhin lahaa wax-soo-saarka dalabyada cusub.
Waxay u badan tahay inay qaadan doonto in ka badan sannad, ayna ku kici doonto inta u dhaxaysa $1.5 bilyan iyo $2 bilyan oo doollar si dib loogu buuxiyo gantaaladii Thaad ee la riday intii uu socday dagaalkii 12-ka maalmood, sida uu sheegay Wes Rumbaugh, oo ah cilmi-baare ka tirsan CSIS oo daraaseeya iibsiga gantaalaha ee Pentagon-ka iyo faahfaahinta miisaaniyadda.
Geynta ciidamada ee Bariga Dhexe waxay culeys saartay heeganka Maraykanka waxayna muujisay baahi sii kordheysa oo aan ku ekayn oo kaliya gantaalaha ka-hortagga, balse sidoo kale loo baahan yahay rukunnada gantaalaha laga rido oo dheeraad ah, sida ay sheegeen falanqeeyayaashu.
Saraakiisha ciidanka lugta ayaa sheegaya in xaaladda ugu habboon, laba nidaam oo Thaad ah ay tahay inay yaallaan Maraykanka halkii mid la geyn lahaa dibadda. Fikradan, hal nidaam ayaa hawlgal ku jira, mid kale wuxuu ku soo laabanayaa dayactir iyo casriyeyn, mid saddexaadna wuxuu ku jiraa tababar loogu diyaar garoobayo hawlgalka xiga.
Toddobada nidaam ee Thaad ee Maraykanku uu adeegsado, laba ayaa hadda ku sugan jiidda hore ee Israa’iil. Laba kale waxaa si joogto ah loogu ballanqaaday Guam iyo Kuuriyada Koonfureed, mid kalena waxaa la geeyey Sacuudi Carabiya, labana waxay yaallaan gudaha Maraykanka. Nidaam siddeedaad ayaa la farsameeyay laakiin weli si buuxda uma shaqeynayo.
Iyadoo shan ka mid ah toddobada nidaam ee Thaad ay hawlgal ku jiraan, Maraykanku wuxuu u badan yahay inuu la kulmi doono dhibaatooyin la xiriira nasasho la’aanta cutubyada oo aan helin waqti ku filan oo ay ku nastaan inta u dhaxaysa hawlgallada, sida uu sheegay sarkaal ka tirsan ciidanka lugta oo ka caawiya tababarka difaaca hawada.
Inkastoo Israa’iil ay leedahay nidaam difaac oo u gaar ah, oo casri ah, isla markaana ka kooban heerar kala duwan, sida nidaamyada Arrow, David’s Sling iyo Iron Dome, haddana dalku wuxuu ku sigtay in ay ka go’aan gantaalihiisa ka-hortagga, wuxuuna si taxaddar leh u maareynayay agabkiisa markii uu dagaalku dhammaanayay. Haddii Iiraan ay ridi lahayd dhowr dufcadood oo kale oo gantaallo waaweyn ah, Israa’iil waxaa ka dhammaan lahaa sahaydeeda gantaalaha heerka sare ah ee Arrow 3, sida uu sheegay mid ka mid ah saraakiisha Maraykanka.
Milatariga Israa’iil wuxuu sheegay inuusan shaacin tirada gantaalaha ka-hortagga ama faahfaahinta hawlgallada ee la xiriira nidaamyadiisa difaaca hawada. Si kastaba ha ahaatee, wuxuu intaa ku daray in “inta uu dagaalku socday, ciidamada difaaca Israa’iil (IDF) ay haysteen agabkii lagama maarmaanka u ahaa inay ku difaacaan madax-bannaanidooda ayna ku ilaaliyaan shacabkooda.”
Markii uu dagaalku sii socday ee duqeymaha Iiraan ay sii wadeen, Maraykanku wuxuu si degdeg ah ugu diray maraakiibta burburiyeyaasha ah ee Ciidanka Badda, oo ku qalabaysan awoodda ay ku soo ridaan gantaalaha baalistigga, dhinaca Israa’iil, isagoo toddobo ka mid ah u diray bariga badda Mediterranean-ka iyo Badda Cas.
Inta badan maraakiibta burburiyeyaasha ah ee Maraykanka ee nooca Arleigh Burke-class waxay ku hubaysan yihiin noocyo kala duwan oo gantaalaha ka-hortagga ee Standard Missile, oo loo yaqaan SM-2, SM-3 iyo SM-6, kuwaas oo soo ridi kara gantaalaha baalistigga ah iyo khataraha kale ee hawada.
Maraakiibtaas dagaalku waxay iyaguna si walaac leh u isticmaaleen gantaalaha ka-hortagga, sida uu ku-simaha madaxa hawlgallada badda, Admiral James Kilby, ka sheegay Capitol Hill bishii Juun. Intii uu socday dagaalkii 12-ka maalmood, maraakiibtu waxay rideen ilaa 80 gantaal oo SM-3 ah oo ay kaga jawaabeen khatarihii Iiraan, sida uu sheegay sarkaal Maraykan ah.
Gantaalaha SM-3, oo ay sameyso shirkadda qandaraasyada difaaca ee shirkadda RTX (Horey loogu yaqiin Raytheon Technologies), waxay ku kacaan inta u dhaxaysa $8 milyan iyo $25 milyan oo doollar iyadoo ku xiran nooca ay yihiin.
Sidoo kale waxaa Pentagon-ka ka jira walaac ah in gantaalaha SM-3, oo markii ugu horreysay dagaal lagu isticmaalay sannadkii hore, sidoo kale si looga hortago weerar Iiraan, aysan burburin bartilmaameedyo intii la filayay, sida ay sheegeen laba sarkaal oo ka tirsan wasaaradda difaaca.
Milatarigu wuxuu hadda si taxaddar leh u eegayaa riditaan kasta si uu si fiican u fahmo waxa dhacay. Sarkaal ka tirsan Ciidanka Badda oo ku lug leh geeddi-socodkan ayaa sheegay inay goor hore tahay in la xukmiyo hawlgallada SM-3.
“Xogta tijaabada iyo hawlgalka ee laga helay isticmaalka dagaalka waxay si joogto ah u muujinaysaa in SM-3 ay yihiin gantaallo ka-hortag ah oo aad waxtar u leh, kuwaas oo muujiyay awoodda ay ku jabiyaan khataraha adag ee jawiyada ugu daran,” ayuu yiri afhayeen u hadlay RTX.
Laba sarkaal oo ka tirsan Ciidanka Badda oo ka soo shaqeeyay Bariga Dhexe ayaa sheegay in badmaaxiintu ay u badan tahay inay la kulmeen dhibaatooyin dhanka isku-dubbaridka ah, sababtoo ah Maraykanka iyo Israa’iil waxay si weyn ugu tiirsan yihiin isgaarsiinta codka si ay u kala saaraan nidaamka soo ridaya gantaalka cayiman. Jahwareerka dagaalka dhexdiisa, waxaa suurtogal ah in dhowr markab ay rideen gantaallo isku bartilmaameed ah.
Marka laga soo tago tobannaan madaxyada dagaalka ah, hawlwadeennadu waxay sidoo kale arki karaan burbur, ma-dhalaysyo iyo qaybaha gantaalaha oo hawada ku duulaya. In kasta oo badmaaxiinta lagu tababaray inay kala gartaan farqiga u dhexeeya, hawada sare ee dagaalka waxay ahayd mid aad u buux dhaaftay oo ay suuragal tahay inay ku dhibtoodeen inay aqoonsadaan bartilmaameedka saxda ah, sida ay sheegeen saraakiishu.
“In la gaaro dilal guul leh, iyo soo-riditaan wax ku ool ah wuxuu noqonayaa mid si weyn u sii adkaada marka ay tirada gantaalaha baalistigga ahi kordhaan,” ayuu yiri Tri Freed, oo ah madaxa injineerada ee waaxda difaaca hawada iyo gantaalaha ee Johns Hopkins Applied Physics Laboratory.
Iyadoo ay sii kordhinayso caqabadaha ka dhashay tirada badan ee gantaalaha weerarka ah, maraakiibta Maraykanka waxay ku qasbanaadeen inay aadaan dekedaha Mediterranean-ka ama Badda Cas ka dib markii ay rideen dhammaan gantaaladooda ka-hortagga, sababtoo ah Ciidanka Badda weli ma lahan hab la isku halleyn karo oo ay dib ugu shubtaan hubka iyagoo badda ku jira.
Dhibaatada ah in weelka gantaalka oo dhererkiisu yahay 30-cagood la geliyo tuubooyinka toosan ee ridada waxay ka dhigan tahay in badmaaxiintu aysan awoodin in markabku uu ruxmo inta lagu jiro dib-u-buuxinta—taas oo dhibaato weyn ku noqon karta Maraykanka haddii uu isku dhac la galo Shiinaha.
“Dib-u-buuxinta gantaalaha ee badda dhexdeeda waa hawl adag sababtoo ah culeyska iyo baaxadda weyn ee gantaalaha ku jira weelashooda,” ayuu yiri Freed.
Laakiin dhibaatada ugu weyn ayaa weli ah tirada. Karako, oo ah falanqeeyaha difaaca gantaalaha, ayaa sheegay in dagaalka iyo suurtagalnimada iska horimaadyo kale ay muujiyeen in Maraykanku u baahan yahay tiro aad u badan oo gantaallo ka-hortag ah oo dheeraad ah.
“Welwelka kale ee jira ayaa ah in Iiraaniyiintu ay mar kale sidan oo kale samayn doonaan,” ayuu yiri. “Anaguna ma awoodno inaan mar kale sidaas yeelno.”