Muqdisho (Caasimada Online) – Soomaaliya waxa ay qaadatay nidaamka fadraalka ah, kaas oo dalka ka hirgalay, shuruucdiisa dhanka dastuurka ahna ay in badan wali qabyo tahay oo hirgelinteedau u baahan tahay hirgelinta Aftida dadweyne oo dastuurka cusub ee Soomaaliya ah,waxaa hadda dhisan 5 maamul goboleed oo dowladda federaalka ah hoos yimaada sida sharciga ah, waxaase marwalba soo shaac baxa khilaaf soo kala dhexgala maamuladda iyo dowladda Dhexe oo mararka qaar si cad weerar dhanka afka ah iskugu qaada
Hadaba, dad badan ayaana aaminsan dastuurka dalka ee qabyada ah iyo faragelinta dowladaha dariska ah ee sida tooska ah xiriirka ula leh dowlad goboleedyada dalka ay sabab u yihiin wadasocod la’aanta dowladda dhexe iyo dowlad goboleedyada oo mararka qaar gala heshiisyo caalami ah oo aaney ka warheyn dowladda dhexe ee federaalka Soomaaliya.
Waxaa mararka qaar dhacda in dowlad goboleedyadda qaarkood ay u dhaqmaan sidii dowlad madaxbanaan oo waxa ay doonaan sameysta iyaga oo ku xadgudba awoodihii dowladda dhexe, waxaa taa ka sii daran in ay mararka qaar ku dhawaaqaan iney dowladda dhexe xiriirkii u jareen, kuwo kale ayaa saxiixa heshiisyo caalami ah iyaga oo qabanaya shaqadii wasaaradda arrimaha dibadda, dhaqamada noocan oo kale ah ayaan ka jirin dunida inteeda kale, kuna cusub habka siyaadda dowladaha federaalka ah ee dunida ka jira
Aragtida Aqoonyahanka:
Arrintan ayaan waxaan wax ka weydiinnay qaarkamid ah aqoonyahannada Soomaliyeed iyo siyaasiyiin aad xogogaal ugu ah xaaladdan iyo saameynta mudada fog ay ku yeelan karto wadajirka iyo nabadda guud ahaan dalka.
Abdisalaan Muuse Cosuble, oo ah macalin wax ka dhiga mid kamid ah jaamacadaha dalka, ayaa waxa uu ka hadlay xiriirka tooska ah ee ka dhexeeya maamul goboleedyadda dalka dalalka dariska ah, waxa uu yiri: ’’ Xariirka udhexeya dowlad goboleyda iyo dowladaha deriskaa waa mid aad iyo aad uqota dheer markaad eegto waxaad arkaysaa inaan wax baratakool ah oo la ilaaliyaa aanuu jirin, maamul goboleyduna ayba dowladda dhexe iyo dowrka ay leedahay wax ixtiraama uhayn, balse ay aamin sanyahiin iney iyagu Super Powerka dalka ay yahiin, hashiisyada ay rabaan ayay la galaan dowladaha ay u arkaan iney danahooda gaarka ah kahelayaan deris ha ahaato ama dowlad kale”.
Macallin Cabdisalaan ayaa hadalkiisa ku sii daray in tani ay keeni karto khatar hor leh maadama ay heshiisyada ay galaan maamulladu ay saameyneyso dalka oo dhan:
’Taasina waxay wiiqeysaa shaqada wasaaradda arrimaha dibada iyadoo meesha kasaarayso howlo muhiim ah iyo xariirkii arrimaha dibadda oo jaantaa rogan noqonaya oo luminaysa waxqabadkii dowladda dhexe iyo madax banaanida dalka, sidaas darteed waxaan ku talinayaa in la xadido awoodaha maamul gobolyeeda dalka laguna koobo iney ka hoos shaqeyaan wasaarada arimaha gudaha loona sameeyo anshax udiidaya iney heshiisyo dibadeed galaan, lana dhiso isku xirnaasho dalkoo oo idil ah, laakiin hadda shaqadii wasaarada arimaha iyo wasaarada arimaha gudaha waxaa isku haysta maamul goboleedyada qaabka qabaa’il usameysman waxayna wiiqeen awooddi dowlada dhexe iyo sareynti sharciga dalka u degsan’’ Ayuu hadalkiisa kusoo afjaray Cabdisalaan Muuse.
Garaad yuusuf Maxamuud oo ka mid ah mudanayaasha baarlanka Galmudug oo aan wax ka weydiinnay xiriirka maamul goboleedyadda iyo wadamada dariska ah ayaa sheegay inuu yahay mid aan qarsoneyn, waxaana ku tilmami karaa mid rajo beel ku ridaya inta wadajirka ummadda Somalida jecel, waa sida uu yiri xildhibaanku:
’’ Shaqadii rasmiga ahayd ee Wasaaradda Arrimada Arrimaha Dibadda ma qaban karaan iyagu, balse waxa ay ku ka cayaan ayaa ah iney hoos u dhigaan awoodda Dowlada dhexe gaar ahaan wasaaradda arrimaha dibadda, taas oo laga rabo xiriirka dibadda iyo macamiilkisa, balse arrinta muhimka ahi ay tahay in la ogaado tagitaanka ay tagayaan madaxda goballadu dadlalka dariska iyo kuwa ka sii shiyeeya in aysan wax dan ah uga jirin mamulada ay madaxda ka yihin, balse dan shaqsi ah ay raadiyaan iyo sidey u sii adkaysan lahayen booska ay haystaan”.
Aqoonyahan Cabdicasiis Maxamed Shidane oo aan arrimahan wax ka weydiinay ayaa waxa uu si kooban uga hadlay arrinta waxa uuna yiri: ’’Waxay galeen booskii Wasaaradda Arrimaha Dibadda iyo howlihii dawladda dhaxe u yaallay, Xalku waa in la helaa xeer maamuleed qeexaya awooddooda maamuleed, xadna u dhigaya dhaqdhaqaaqyadooda”
Dr. Ahmed Cali kheyre oo bartay qaanuunka caalamiga ah ayaa noo sheegay in dastuurka kumeel gaarka ah ee dalku uu siinayo dowladda Dhexe awoodaha arrimaha dibadda, difaaca iyo siyaasadda dhaqaale loona baahan yahay in isga loo hoggaansamo
Aragtida Shacabka:
Mowliid Axmed oo ka mid ah ardayda wax ka barta magaalada Muqdisho ayaa yiri ayaa ka hadlay sida uu uga xun yahay xiriirka tooska ah ee ka dhexeeya maamulgoboleedyada dalka iyo dowladaha dariska ah, waxa uuna sheegay inaaney ahayn wax habboon:
“Ma ila aha wax haboon in maamul goboleedyada ay ka talaabaan dowladda dhexe oo heshiisyo iyo xiriiro madaxbanaan ay la yeeshaan dowlado kale. Arrintaas waxa ay keeneysaa in qaranimadii ay meesha ka baxdo iyo in ay iska horyimaadaan siyaasadaha dowladda dhexe iyo maamul goboleedyada”.
Suleeqo Maxamed Xasan oo aan iyadana wax ka weydiinnay xiriirka dowlad goboleedyada dalka iyo dowladaha darisk ah ayaa tiri: “Waxaan aad ula yaabaa marka aan maqalno madaxweyne maamulgoboleed oo la leeyahay waxa uu la kulamay wasiir amaba madax ka tirsan dowaladaha dariska ah, taasi waxay Qatar ku tahay midnimada iyo nabadgalyada dalkeenna maadama dowladaha dariska ah ay dano ka leeyihiin dalkeenna”.
Madaxweyah Hirshabeelle Cosoble ayaa 4, March, si cad farta ugu fiiqay wadamada darisk ah waxa uu sheegay iney hub farabadan ka qeybiyaan maamulgobleedyada qaarkood isaguna uu arrintaa indhihiisa ku arkay, waxa uu ugu baaqay madaxweyne Farmaajo in arrinkaa wax laga qabto maadaama ay khatar ku tahay qaranimada Soomaaliya.
Somaliland iyo Xiriirka Dowladda Itoobiya
Xiriirka Somaliland iyo dowladda Itoobiya ayaa lagu tilmaamaa mid soo bilowday xilligii jabhaddii SNM oo madaxdeeda uu ka tirsanaa madaxweyne Siilaanyo oo taageero fiican ka heshay dowladda Itoobiya iyo qaxootigii faraha badnaa ee halkaa xareeyinka qaxootiga lagu soo dhaweeyay iyadoo Labadaa qodobba ay noqdeen kuwa ugu mhiimsan xiriirka oo marka siyaasiyiinta maamulkaasi ay soo hadalqaadaan xiriirka ay ka hadlaan qodobadaa aan soo sheegnay iyo kuwo kale oo ay ka mid yihiin isticmaalka dekedda Berbera oo Itoobiyaanku ay kala soo dagaan qalab kala duwan, is dhaafsiga xogaha sirdoonka iyo maxaabiista, iyo waliba iibsiga Qaadka oo danweyn ay ku qabto dowladda Itoobiya.
Dowladda Itoobiya Itoobiya ayaa General ka tirsan ciidanka dalkeeda wakiil ugu soo dirtay Somaliland kaas oo la yiraahdo Gen . Berhe Tesfay, taas oo aan la garaneyn ulajeedada dhabta ah ee ka dambeysa, maadaama ay soo diri kareen sarkaa l ka 4 29.12.2016 Itoobiya Kulan uu la qaatay wasiirka arrimaha dibadda dalka Itoobiya xilli uu u taagnaa doorashada madaxweyne ee Soomaaliya darajo hooseeya ama qof rayid ah oo arrimaha maamulka iyo diblumaasiyadda ku takhasusay, teeda kale Somaliland oo ah maamul u doodaya goonni u goosad iney helaan, in dowladda Itoobiya ay ka furato xafiis ayaa culeyskaa leh, ayaa ah mid walwal badan ku haya dad badan oo aad ugu dhuun duleela arrimaha midnimada iyo wadjirka dalka.
Safarrada madaxda ee dowladaha dariska ah ayaa noqon kara kuwo ay transad ku marayaan amaba ay kula kulamayaan madaxda UNka amaba kuwa midowga Afrika, laakiin waxa is weydiinta mudani waa, xaq ma u leeyihiin iney xiriirada noocaas oo kale ah ay sameeyaan, haybaddii dalku uu lahaase maxay u dhimi kartaan.
W/D: Axmedwali Xuseen Maxamuud, Khadar Xuseen Maxamed
Caasimada Online
Xafiiska Muqdisho
Caasimada@live.com
