New York (Caasimada Online) – Xitaa ka hor inta uusan Zohran Mamdani hanan guushiisa doorashada isreeb-reebka xisbiga Dimoqraadiga ee duqa magaalada New York, wuxuu bartilmaameed u noqday weerarro cunsuriyad ku salaysan oo kaga imanayay kooxaha midigta-fog.

Weerarradaas ayaa sii xoogeystay wixii ka dambeeyay guushii lama filaanka ahayd ee uu gaaray maalintii Talaadada, iyadoo mas’uuliyiin ka tirsan xisbiga Jamhuuriga iyo shakhsiyaad caan ka ah warbaahinta garabka midig ay ku eedeeyeen inuu ololaynayo ku dhaqanka shareecada Islaamka, taageerayo argagixisada, uuna khatar ku yahay amniga dadka New York, gaar ahaan Yuhuudda.

Eedaymaha laguma gamban: Stephen Miller, oo ahaa ninkii naqshadeeyay siyaasadda socdaalka ee maamulka Trump, ayaa guusha Mr. Mamdani ku tilmaamay “digniintii ugu caddayd ee ku saabsan waxa ku dhaca bulsho ku fashilanta inay xakamayso socdaalka.”

Xildhibaan Andy Ogles, oo Jamhuuri ka ah gobolka Tennessee, ayaa ku eedeeyay Mr. Mamdani inuu taageero argagixisada, wuxuuna ka codsaday Xeer Ilaaliyaha Guud ee Mareykanka Pam Bondi in laga xayuubiyo dhalashadiisa lana masaafuriyo.

Xildhibaanad Nancy Mace, oo ah Jamhuuri laga soo doortay gobolka South Carolina, ayaa baraha bulshada soo dhigtay sawir Mr. Mamdani oo u diyaar garoobaya salaadda Ciidda, waxayna soo raacisay qoraal ay ku leedahay, “waxaan si murugo leh u illownay” weerarradii 11-kii September, oo dhacay xilli Mr. Mamdani uu ahaa 9 jir ku nool Manhattan. Sidoo kale, Charlie Kirk, oo ah madaxa Turning Point USA, oo ah urur hormuud u ah dhallinyarada muxaafidka ah, ayaa isku dayay inuu si toos ah isaga ugu xiro weerarradaas.

“24 sano ka hor, koox Muslimiin ah ayaa 2,753 qof ku dishay 9/11,” ayuu yiri. “Haddana nin Muslim ah oo Hantiwadaag ah ayaa ku dhow inuu maamulo magaalada New York.”

Weerarrada lagu hayo Mr. Mamdani, oo noqon doona duqii ugu horreeyay ee Muslim ah ee New York yeelato haddii la doorto, waxay adeegsanayaan dacaayado la yaqaan oo Islaam-naceyb iyo la-dagaallan soo-galooti ah. Dadka qaar, waxay xasuusinayaan shirqoolkii “birther” ee Donald J. Trump uu sannado badan hurinayay ka hor inta aan loo dooran madaxweyne, markaas oo uu si been abuur ah u sheegay in Madaxweyne Barack Obama uu ahaa Muslim kuna dhashay Kenya.

Mr. Obama waa Masiixi kuna dhashay Hawaii; Mr. Mamdani waa Muslim, waxaana dhalay waalidiin Hindi ah oo ku noolaa Uganda. Laakiin sida weerarradii “birther”-ka, aflagaadooyinka kulul ee lala beegsanayo Mr. Mamdani waxay ujeedadoodu tahay in isaga laga dhigo shakhsi mugdi ku jiro, oo halis ah, kaasoo aan wax shabbahaad ah la lahayn musharraxa dhabta ah.

Aragtida gurracan ee ay kasoo horjeedayaashiisu ka bixinayaan maamulka Mr. Mamdani ee New York ayaa sidoo kale si weyn uga fog isbahaysigii horseeday guushiisa, kaasoo ahaa mid ay ku jiraan dhallinyaro isirro kala duwan ka kooban. Wuxuu ku adkaaday xaafadaha ay deggen yihiin dadka dakhligoodu sarreeyo iyo kuwa dhexe, kuwa haysta shahaadooyin jaamacadeed, iyo dad badan oo caddaan, Aasiyaan, iyo Hisbaanik ah.

Si kastaba ha ahaatee, guusha Mr. Mamdani, oo ah wiil ay dhaleen filim-qaade caan ah iyo aqoonyahan, waxaa sidoo kale aasaas u ahaa garabka horumarka-doonka ah ee Xisbiga Dimpqraadiga.

Kooxdaas waxaa badanaa udub-dhexaad u ah codbixiyeyaal caddaan ah oo si wanaagsan wax u bartay, kana taajirsan. Xaafadaha Mr. Mamdani u horseeday guusha waxaa ka mid ah kuwo ay ku badan yihiin dad caddaan ah oo xag-jirnimo diid ah ama dadka isku jinsiga ah, oo ay ku jiraan Park Slope, Williamsburg, iyo Hell’s Kitchen.

“Qof ahaan anigoo ku soo barbaaray jawi la mid ah kan Zohran Mamdani — aqoonyahannada Hindida ah ee aan diinta ku dhegganayn, ee xoogaa nasiibka u helay fursadaha New York — waa wax lala yaabo in la arko dad ku tilmaamaya inuu yahay Islaami xag-jir ah,” ayuu Ishaan Tharoor, oo ah qoraa ka tirsan wargeyska The Washington Post, ku qoray bartiisa internetka. “Taasi waxay gebi ahaanba ka fog tahay ololihiisa doorashada iyo barbaarkiisiiba.”

Mr. Mamdani, oo soo ahaa xildhibaan golaha deegaanka tan iyo 2021, isla markaana muddo kooban ahaa fannaan rapper ah oo mararka qaar soo bandhigi jiray isagoo aan shaati xirnayn, ayaa guulaystay habeenkii isreeb-reebka kaddib olole adag oo bilooyin socday, kaasoo lagu asteeyey niyad-sami iyo rajo wanaag, iyo weliba siyaasadihiisa dhaqaale ee dadweynaha u janjeera.

Wuxuu u ololeeyaa in canshuuraha lagu kordhiyo shirkadaha iyo dadka ugu taajirsan New York si loo maalgeliyo barnaamijyo ay ka mid yihiin daryeelka carruurta oo lacag la’aan ah iyo basas bilaash ah.

Brandon Mancilla, oo ah agaasime goboleedka Ururka Shaqaalaha Baabuurta ee Maraykanka (United Auto Workers), oo taageeray ololaha Mr. Mamdani, ayaa sheegay in xubnaha ururkoodu ay u soo jiiteen diiradda uu saarayay kharashka nolosha, iyo sidoo kale “sida uu uga go’an yahay nabadda, wada-hadalka, iyo siyaasad saaxiibtinimo ku dhisan.”

“Waxaan u doorannay Zohran sababtoo ah waxaan ogeyn inuu la hadli karo dadka caadiga ah ee New York,” ayuu yiri. “Weerarrada lagu qaaday waa kuwo waxashnimo ah oo laga xumaado, laakiin waa kuwo la filan karayay sababtoo ah jawiga siyaasadeed ee dalkan ayaa sidaas ah.”

Abed Ayoub, oo ah agaasimaha fulinta ee Guddiga La-dagaallanka Takoorka Carabta ee Maraykanka (American Arab Anti-Discrimination Committee), ayaa sheegay inuu aaminsan yahay in “argagaxa” cunsuriyadda ku salaysan ee ka dhashay guusha Mr. Mamdani “ay muujinayso khatarta uu ku yahay nidaamka jira ee labada dhinacba.”

“Ma ahan Jamhuuriga oo kaliya kuwa argagaxsan — waxaad arkaysaa qaar ka tirsan dhex-dhexaadka iyo bidixda oo weeraraya Mamdani,” ayuu yiri Mr. Ayoub. Wuxuu intaas ku daray inuu ka walaacsan yahay badqabka Mr. Mamdani.

“Hadda oo aan u gudbayno doorashada guud, waxaa jirta sabab dhab ah oo looga walaaco waxa ay weerarradani horseedi karaan,” ayuu yiri.

Isku-darka siyaasadaha bidixda fog ee Mr. Mamdani iyo dabeecadiisa farxadda leh, oo ay wehliso rabitaan xooggan oo isbeddel doon ah oo ka jiray cod-bixiyeyaal ka niyad-jabay ninkii la tartamayay ee ahaa Barasaabkii hore, Andrew M. Cuomo, ayaa u kasbay taageero ka timid codbixiyeyaal juqraafi ahaan iyo isir ahaanba kala duwan, sida ay muujinayaan xog ay soo ururisay The New York Times.

Natiijooyinka wareegii koowaad ee tirinta codadka ayaa muujinaya in Mr. Mamdani uu si weyn uga sarreeyay oo keliya ma ahan dadka caddaanka ah ee ladan ee xag-jirnimo diidka ah, laakiin sidoo kale xaafadaha isir ahaan kala duwan, ee si xawli ah isu beddelaya, kuna nool yihiin dhallinyaro badan oo bidixda ah, oo ay ka mid yihiin Ridgewood, Queens (halkaas oo uu kaga horreeyay Mr. Cuomo 69 dhibcood); Bushwick, Brooklyn (66 dhibcood); Astoria, Queens (52 dhibcood); iyo Bedford-Stuyvesant, Brooklyn (43 dhibcood). Xaafadda Jamaica Hills oo ka tirsan Queens, oo ay ku badan yihiin dad ka soo jeeda Koonfurta Aasiya, ayaa cod-bixiyayaashu waxay ku doorteen farqi dhan 52 dhibcood.

Haddii la doorto, Mr. Mamdani wuxuu noqon doonaa duqii ugu horreeyay ee magaalada ee ka soo jeeda Koonfurta Aasiya iyo duqii ugu horreeyay ee ku dhashay meel ka baxsan Mareykanka tan iyo Abraham Beame, oo ku dhashay England, soona noqday duqa magaalada intii u dhaxeysay 1974 iyo 1977.

Intii lagu jiray ololihii isreeb-reebka, Mr. Mamdani wuxuu mararka qaar baraha bulshada ku wadaagi jiray cajalado maqal ah oo muujinaya cayda loo geystay, oo ay ku jirtay farriin cod ah oo cay ka buuxdo oo uu ka helay qof taleefan soo diray oo ka dalbaday inuu “dhaqo cagahayga reer Yurub, wiilyahow.”

Weerarradan ayaa qayb ka ah taariikh dheer oo Islaam-naceyb ah oo ka jirta siyaasadda Mareykanka, taasoo si gaar ah u sii xumaatay tan iyo 2001, markii ay dhaceen weerarradii 11-kii September, sida uu sheegay Corey Saylor, oo ah agaasimaha cilmi-baarista iyo u-doodista ee Golaha Xiriirka Islaamka iyo Maraykanka (Council on American-Islamic Relations).

Wuxuu tilmaamay muranno hore u dhacay sida mashruucii la soo jeediyay ee xarunta bulshada iyo masaajidka ee Park51 ee ku yaalla Lower Manhattan, kaasoo dadka kasoo horjeeday ay u bixiyeen “Masaajidka Ground Zero.”

Mashruucaas wuxuu noqday mid joogto ah oo ay ka hadasho warbaahinta muxaafidka ah iyo arrin dood kulul ka dhalisay doorashooyinkii dhexe ee 2010, markaas oo “nooc la mid ah faallooyinka xun ee Islaamka ka dhanka ah ay noqdeen qayb ka mid ah doodaha guud,” ayuu yiri Mr. Saylor. Ugu dambayntii waa laga noqday mashruucaas.

“Waxa aan hadda arkayno waxay si toos ah ula mid yihiin dhacdooyin aan aragnay labaatankii sano ee la soo dhaafay,” ayuu yiri Mr. Saylor. “Waxaa jira naceyb si xad dhaaf ah isaga caadiyoobay oo loo qabo dad laga tiro badan yahay, kiiskan waa Muslimiinta.”

Horraantii bishan, Mr. Mamdani ayaa ilmeeyay isagoo ku jira ololihiisa doorashada markii uu xusuustay “hadallada bahdilka ah” ee loo geystay, oo ay ku jirtay farriin loo soo diray oo oranaysa “Muslimka kaliya ee wanaagsan waa midka dhintay.”

Wareysi uu siiyay barnaamij podcast ah oo loogu talagalay dhagaystayaasha jiilka Z, kaasoo ay martigeliso The Bulwark, oo ah shabakad warar oo muxaafid ah laakiin kasoo horjeedda Trump, wuxuu ku xusuustay sida loogu qasbay inuu shaqaaleysiiyo ilaalo kaddib markii nin Trump taageersan uu qaniinay mid ka mid ah mutadawiciintii ololihiisa shir jaraa’id oo uu qabanayay.

“Waxaad aragtay dad adeegsanaya erayo ay igu tilmaamayaan oo ku habboon bahal ee aan ku habboonayn qof — erayo sida bahal, erayo sida inuu albaabada taagan yahay, erayo u dhigan sidii inay tani tahay dhammaadka magaalada iyo ilbaxnimada aan naqaan,” ayuu yiri wareysiga.

Kadib wuxuu tixraacay muran dhashay horraantii bishan, markii warqad xayeysiis ah oo la soo jeediyay oo ka timid guddi siyaasadeed (super PAC) oo taageersan Mr. Cuomo ay ku jirtay sawir u muuqday in la beddelay si garka Mr. Mamdani looga dhigo mid madow oo ka sii weyn.

“In taas lagu daro waraaqahan ay maalgelinayaan maalqabeennada Jamhuuriga ah ee garkayga dheereynaya oo madoobeynaya,” ayuu yiri Mr. Mamdani, “waxay si weyn u dareensiinaysaa sidii inay tahay 2002 mar kale.” 

Tehran (Caasimada Online) – Hoggaamiyaha Sare ee Iran, Ayatollah Cali Khamenei, ayaa u gu hambalyeeyay shacabka Iiraan waxa uu ku tilmaamay guul ay ka gaareen Israa’iil iyo Maraykanka. Wuxuu sidaas ku sheegay farriin muuqaal ah oo ka muuqatay iska-caabbin, taasoo ah hadalkiisii ugu horreeyay ee fagaare ah tan iyo markii diyaaradaha dagaalka ee Maraykanku ay duqeeyeen saddex ka mid ah xarumaha nukliyeerka ee dalkaas maalintii Axadda.

Waxaa sii kordhayay walaaca shacabka Iiraan ka qabay maqnaanshaha Mr. Khamenei, oo ah ninka iska leh go’aanka kama dambaysta ah ee arrimaha muhiimka ah ee dalka, balse aan la arag ama aan codkiisa la maqal muddo toddobaad ah.

Inkastoo uu laba bayaan soo saaray intii uu socday dagaalkii 12-ka maalmood ee u dhexeeyay Iiraan iyo Israa’iil, haddana ma uusan jeedin wax hadal fagaare ah ama farriin duuban tan iyo weerarkii millatari ee Maraykanka ee Axaddii. Weerarkaas kaddib, Iiraan waxay ka jawaab celisay iyadoo gantaallo ku garaacday saldhig millatari oo Maraykanku ku leeyahay dalka Qatar, waxaana Iiraan iyo Israa’iil ay ku heshiiyeen xabbad-joojin maalintii Talaadada.

Hadal la’aanta Mr. Khamenei ayaa billowday inay su’aalo ka dhex dhaliso shacabka Iiraan oo ku saabsan caafimaadkiisa iyo halka uu ku sugan yahay. Saraakiisha Iiraan ayaa horey u sheegay in Mr. Khamenei uu ku jiray goob dhulka hoostiisa ah oo lagu ilaaliyo, uuna ka fogaanayay isgaarsiin kasta oo elektaroonig ah si looga hortago isku dayo lagu doonayo in lagu khaarajiyo.

Muuqaalka lagama dheehan karin calaamado cad oo muujinaya goorta la duubay. Mr. Khamenei wuxuu fadhiyay daah midabkiisu yahay qaxwo hortiisa, waxaana bidixdiisa ka muuqday calanka Iiraan, halka sawirka hoggaamiyihii ugu horreeyay ee Jamhuuriyadda Islaamiga ah, Ayatollah Ruhollah Khomeini, uu ka sarreeyay—waana goob la mid ah tii uu ka soo duubay farriintii muuqaalka ahayd ee ugu dambaysay tan iyo markii uu billowday khilaafkii dhowaa ee Israa’iil.

Hadalka Khamenei ayaa ku soo beegmay xilli uu muran kulul ka taagan yahay dalka Maraykanka kaasoo ku saabsanaa baaxadda dhabta ah ee khasaaraha ka dhashay duqeymihii Maraykanka ee lagu beegsaday goobaha muhiimka ah ee nukliyeerka Iiraan intii uu socday dagaalka.

Wuxuu hoos u dhigay baaxadda khasaaraha ka dhashay weerarrada Maraykanka iyo Israa’iil, mana uusan ka hadlin mustaqbalka barnaamijka nukliyeerka Iiraan. Si kastaba ha ahaatee, hadalka Mr. Khamenei wuxuu u muuqday mid la jeediyay kaddib markii ay Iiraan ka jawaabtay weerarkii Maraykanka, isagoo ku dhawaaqay in weerarrada gantaalaha ah ee Iiraan ee lagu qaaday Saldhigga Cirka ee Al Udeid ee dalka Qatar ay geysteen “khasaare gaar ah,” wuxuuna ku gooddiyay in Iiraan ay “mar kale tallaabo qaadi karto” haddii loo baahdo.

“Madaxweynaha Maraykanka wuxuu u buunbuuniyay dhacdooyinka si aan caadi ahayn, waxaana caddaatay inuu u baahnaa buunbuunintan,” ayuu yiri Khamenei.

“Maamulka Maraykanku wuxuu galay dagaal toos ah maxaa yeelay wuxuu dareemay in haddii uusan gelin, maamulka Sahyuuniyadda uu gebi ahaanba burburayo. Laakiin waxba kama uusan faa’iidin dagaalkaas,” ayuu yiri.

“Jamhuuriyadda Islaamiga ah way guulaysatay, aargoosi ahaanna waxay dharbaaxo kulul ku dhufatay wejiga Maraykanka,” ayuu yiri, isagoo tixraacayay gantaalkii Iiraan ay ku beegsatay saldhigga ugu weyn ee Maraykanka ee Bariga Dhexe.

“Waxaan rabaa inaan u hambalyeeyo ummadda weyn ee Iiraan… guushii ay ka gaartay maamulka beenta ah ee Sahyuuniyadda,” ayuu raaciyay, isagoo ku andacooday in Israa’iil ay “ku sigatay inay burburto” duqeymihii Iiraan awgood.

Iiraan iyo Israa’iil labaduba waxay horey u sheegteen inay guulaysteen, iyadoo Ra’iisul Wasaaraha Israa’iil Benjamin Netanyahu uu maalintii Talaadada ku tilmaamay “guul taariikhi ah” oo Israa’iil ay gaartay.

Washington (Caasimada Online) – Xildhibaan Marjorie Taylor Greene, oo ka tirsan Aqalka Wakiilada Mareykanka, ayaa sheegtay in dilkii loo geystay Madaxweynihii hore ee Maraykanka John F. Kennedy laga yaabo inuu xiriir la lahaa mucaaradnimadiisii barnaamijka hubka nukliyeerka ee Israa’iil, iyadoo isla markaana su’aal ka keentay inay iyada ama Madaxweyne Donald Trump haatan wajahaan halis la mid ah.

“Waxaa mar jiray madaxweyne weyn oo ay shacabka Maraykanka aad u jeclaayeen. Wuxuu kasoo horjeestay barnaamijka hubka nukliyeerka ee Israa’iil, dabadeedna waa la dilay,” ayay qoraal ay ku baahisay barteeda bulshada ee X ku tiri xildhibaanadda ka tirsan xisbiga Jamhuuriga, lagana soo doorto gobolka Georgia.

“Ma inaan hadda dareemaa in noloshaydu khatar ku jirto? Ka warran Madaxweyne Trump oo si adag Israa’iil ugu dhaliilay saaka inay sii waddo weerarrada ay ku hayso Iiraan?” ayay sii raacisay.

Hadalka Greene ayaa yimid waxyar un kaddib markii Trump uu uga digay Israa’iil inay sii waddo duqeymaha cirka ah ee ka dhanka ah Iiraan, isagoo tallaabadaas ku tilmaamay mid “ku xadgudub weyn” ku heshiiska xabbad-joojinta.

Dagaallada shisheeye ee joogtada ah

Greene waxay sidoo kale si kulul u cambaareysay weerarradii dhowaan ciidamada Maraykanku ku qaadeen goobo nukliyeerka ah oo ku yaal Iiraan, iyadoo tallaabooyinkaasi ku tilmaantay dagaallo aan dhammaad lahayn oo lagu adeegayo dano shisheeye.

“Askarta Maraykanka ayaa loo dilay oo loo naafeeyay isbeddel maamul, dagaallo shisheeye iyo faa’iidada shirkadaha hubka ee warshadaha militari. Aad baan uga daalay arrintan,” ayay ku tiri qoraal kale oo ay soo dhigtay.

Madaxweyne Kennedy ayaa lagu dilay magaalada Dallas ee gobolka Texas sannadkii 1963. In kasta oo baaritaanno rasmi ah lagu soo gaba-gabeeyay in Lee Harvey Oswald, oo hore uga tirsanaa ciidamada badda ee Maraykanka, uu ka dambeeyay dilka, haddana dhacdadaas waxaa hareeyay warar xan iyo tuhunno is-daba joog ah.

Intii uu xilka hayay, Kennedy wuxuu muujiyay walaac ku saabsan damaca Israa’iil ee hubka nukliyeerka. Sannadkii 1963 ayuu cadaadis ku saaray ra’iisul wasaarihii xilligaas ee Israa’iil, David Ben-Gurion, inuu ka daah-furo macluumaadka xarunta nukliyeerka Dimona, isagoo ka digay in qarsoodigaasi uu “si dhab ah u khatar gelin karo” taageerada Maraykanka ee Israa’iil.

Si kastaba ha ahaatee, ma jiro caddeyn rasmi ah oo la xaqiijiyay oo xiriirinaysa dilka Kennedy iyo murankaas.

Hadalka Greene ayaa dhaliyay dhaleeceyn uga timid siyaasiyiinta mucaaradka ah iyo khubarada siyaasadda, kuwaas oo sheegay in hadalladeedu ay sii hurin karaan tuhunno aan caddayn loo hayn.

Greene weli ma aysan soo bandhigin wax caddeyn ah oo taageeraysa xiriirka ay ku samaysay dilka Kennedy iyo siyaasadda nukliyeerka Israa’iil.

Washington (Caasimada Online) – Agaasimaha hay’adda sirdoonka Mareykanka ee CIA-da, John Ratcliffe, ayaa sheegay Arbacadii in xog sirdoon oo lagu kalsoon yahay ay muujinayso in barnaamijka Nukliyeerka ee Iiraan uu soo gaaray “waxyeello ba’an” kadib duqeymihii cirka ee uu Mareykanku fuliyey dhowaan, iyo in dhowr goobood oo muhiim ah “la burburiyey.”

Qiimeyn horudhac ah oo ay samaysay Hay’adda Sirdoonka Difaaca (Defense Intelligence Agency) oo Talaadadii la dusiyey ayaa lagu ogaaday in duqeyntii Mareykanka ee saddexda goobood ee nukliyeerka Iiraan ay suuragal tahay in barnaamijka nukliyeerka ee dalkaas ay dib u dhigtay oo keliya dhowr bilood, taasoo ah saameyn ka kooban intii uu Madaxweyne Donald Trump sheegay kadib weerarada.

Khasaaraha dhabta ah ee la gaarsiiyey xarumaha nukliyeerka Iiraan iyo jiritaanka barnaamijkeeda ballaaran ayaa noqday arrimo siyaasadeysan oo xasaasi ah, iyadoo Trump iyo xulafadiisu ay cambaareeyeen faafinta warbixinta DIA-da iyo warbaahintii ka hadashay. Xildhibaannada Dimoqraadiga ayaa ku eedeeyay Aqalka Cad in laga yaabo inay buunbuuninayaan saameynta duqeymaha.

Ratcliffe wuxuu bartiisa bulshada ku sheegay in natiijooyinka CIA-da ay ku saleysan yihiin “xog sirdoon oo lagu kalsoon yahay” ayna ka hor imanayaan waxa uu ugu yeeray “warbixinno si sharci-darro ah lagu helay oo la baahiyey oo ku saabsan burburinta xarumaha muhiimka ah ee nukliyeerka Iiraan.”

Ratcliffe wuxuu soo xigtay sirdoon cusub “oo laga helay ilo/hab taariikh ahaan lagu kalsoonaa oo sax ahaa, kaasoo xaqiijinaya in dhowr xarun oo muhiim ah oo nukliyeerka Iiraan ah la burburiyey, dibna u dhisiddoodu ay qaadan doonto sannado badan.”

Tulsi Gabbard, oo ah agaasimaha sirdoonka qaranka, ayaa soo bandhigtay qiimeyn tan la mid ah horaantii maalintaas.

Khubarada xakameynta hubka iyo saraakiil hore oo sirdoon ayaa sheegaya in Iiraan ay dib u soo nooleyn karto barnaamijkeeda nukliyeerka xitaa haddii aysan jirin saddexda goobood ee la beegsaday, haddii ay ku guuleysato inay badbaadiso keyd ku filan oo ah Yuraaniyam heer sare ah loo nafaqeeyey (highly enriched uranium) iyo qalabka casriga ah ee loo yaqaan ‘centrifuges’.

Madaxa hay’adda Qaramada Midoobay u qaabilsan la socodka tamarta atoomikada, Rafael Grossi, ayaa Arbacadii ka sheegay magaalada Vienna inay suuragal tahay in Iiraan ay weli haysato keyd ah Yuraaniyam heer sare ah loo nafaqeeyey, inkastoo ay jireen duqeymo cirka ah oo Israa’iil wadey muddo 12 maalmood ah iyo weeraradii cirka ee Mareykanka ee dhammaadkii usbuuca. Waxaa laga yaabaa in Tehran ay rartay Yuraaniyamka isla markiiba kadib duqeymihii ugu horreeyay ee Israa’iil, ayuu yiri Grossi.

Kahor inta uusan Ratcliffe soo saarin bayaankiisa, Trump wuxuu ku gacan sayray qiimeynta DIA-da isagoo ku tilmaamay mid aan dhameystirnayn oo degdeg lagu sameeyey, wuxuuna si isdaba joog ah u sheegay in goobihii nukliyeerka Iiraan iyo barnaamijkeediiba “gebi ahaanba la tirtiray.”

Hay’adda DIA waxay ku calaamadisay qiimeynteeda horudhaca ah inay tahay mid “kalsooni yar,” sida ay sheegeen saddex ilo-wareed oo arrintan la socday.

Falanqeeyayaasha sirdoonka ayaa caadi ahaan soo bandhiga natiijooyinkooda iyagoo adeegsanaya heerar kalsooni oo kala duwan, taasoo ku xiran tayada iyo isku halleynta xogta la hayo.

Qiimeynta horudhaca ah ee DIA waxay ku saleysneyd natiijooyin la helay habeenimadii Axadda, qiyaastii 24 saacadood kadib duqeyntii Mareykanka ee ka dhanka ahayd saddexda xarun ee nukliyeerka Iiraan, sida uu sheegay mid ka mid ah ilo-wareedyada.

Qiimeyn buuxda oo lagu ogaanayo khasaaraha dagaalka ayaa weli socota, sida warbixintu intaas ku dartay, waxayna qaadan doontaa maalmo illaa toddobaadyo in la soo gabagabeeyo, sida uu sheegay mid ka mid ah ilo-wareedyada.

Xoghayaha Difaaca, Pete Hegseth, oo kula hadlayey weriyeyaasha shir madaxeedka NATO ee ka socday Netherlands, ayaa sheegay in qiimeynta DIA lagu asteeyey “kalsooni yar” sababtoo ah caddeynta waxa la duqeeyay “waxay ku aasan tahay buur hoosteed, waa la burburiyey waana la tirtiray.”

Warbaahinta NBC News ayaa Talaadadii werisay in qiimeynta horudhaca ah ay muujisay in duqeymuhu ay u badan tahay inay dib u dhigeen barnaamijka nukliyeerka ee Iiraan muddo saddex illaa lix bilood ah, laakiin aysan si kama dambeys ah u burburin barnaamijka nukliyeerka ee Iiraan sida uu Trump ku adkeystay.

Warbixinta sirdoonka ee horudhaca ah ma muujineyso in dhammaan keydkii Iiraan ee Yuraaniyamka heerka sare loo nafaqeeyey la burburiyey ama la helay, waxaana weli jira su’aalo ku saabsan qalabka casriga ah ee Iiraan ee loo yaqaan ‘centrifuges’, kuwaas oo aan laga helin goobihii nukliyeerka ee ay duqeeyeen diyaaradaha Mareykanka, sida ay NBC News sidoo kale werisay Talaadadii.

Guddiga Tamarta Atoomikada ee Israa’iil (Israeli Atomic Energy Commission) ayaa Arbacadii sheegay in duqeynta Mareykanka ay “ka dhigtay mid aan shaqeyn karin” xarunta bacriminta ee dhulka hoostiisa ku taalla ee Fordo.

“Waxaan qiimeyneynaa in duqeymaha Mareykanka ee xarumaha nukliyeerka Iiraan, oo lagu daray duqeymihii Israa’iil ee qaybaha kale ee barnaamijka nukliyeerka militariga ee Iiraan, ay sannado badan dib u dhigeen awoodda Iiraan ee horumarinta hubka nukliyeerka,” ayaa lagu yiri bayaan ka soo baxay guddiga.

Bayaanka ayaa intaas ku daray in “guushan ay usii jiri karto si aan xad lahayn haddii Iiraan aysan helin agab nukliyeer.”

Nairobi (Caasimada Online) – 16 qof ayaa ku dhimatay dibadbaxyo ka dhan ah dowladda oo Arbacadii ka dhacay guud ahaan Kenya, kuwaas oo intooda badan ay dileen booliska, sida uu sheegay madaxa hay’adda Amnesty Kenya.

Rabshadahan ayaa ku soo beegmay sannad kaddib markii mudaharaadyo looga horjeeday sharciga canshuuraha ay ku dhammaadeen weerar lagu qaaday xarunta baarlamaanka.

Kumanaan Kenyan ah ayaa dibadbaxyo ka dhigay waddooyinka si ay u xusaan sanad-guuradii mudaharaadyadii sannadkii hore, kuwaas oo ay ku dhinteen in ka badan 60 qof, iyadoo booliska ay sunta dadka ka ilmeysiisa iyo biyo xoog leh ku kala eryayeen dibadbaxayaasha caasimadda Nairobi, sida ay sheegeen warbaahinta maxalliga ah iyo goobjooge ka tirsan Reuters.

Qaar ka mid ah dibadbaxayaasha ayaa la galay iska hor-imaad booliska, waxaana lix iyo toban qof si rasmi ah loo xaqiijiyay inay dhinteen ilaa 8:30 fiidnimo, sida uu u sheegay Reuters agaasimaha fulinta ee Amnesty Kenya, Irungu Houghton, isagoo xusay in tirakoobkaasi ay si wadajir ah u xaqiijiyeen hay’adaha u dooda xuquuqda aadanaha ee caalamiga ah iyo Guddiga Qaranka Xuquuqda Aadanaha ee Kenya (Kenya National Commission on Human Rights – KNCHR).

“Intooda badan waxaa dilay booliska,” ayuu yiri Houghton, isagoo intaas ku daray in ugu yaraan shan qof si toos ah loo toogtay.

KNCHR, oo ah hay’ad dowladda maalgeliso, ayaa hore u sheegtay in siddeed dhimasho laga soo weriyay meelo kala duwan oo dalka ah, dhammaantoodna ay la xiriiraan “dhaawacyo kasoo gaaray rasaas toos ah”.

“In ka badan 400 dhaawac ayaa la diiwaangeliyay, kuwaas oo ay ku jiraan dibadbaxayaal, saraakiil boolis ah iyo suxufiyiin,” ayaa lagu yiri war-saxaafadeed uu guddigu ku baahiyay boggiisa rasmiga ah ee X (hore Twitter).

Guddiga xuquuqda ayaa sidoo kale xusay in boolisku si ballaaran ugu sugnaayeen waddooyinka, iyadoo ay jiraan “eedo sheegaya in la adeegsaday awood xad-dhaaf ah, oo ay ku jiraan rasaas toos ah, xabo caag ah iyo biyo xoog leh, taasoo sababtay dhaawacyo badan”.

“Waxaan u banaanbaxaynaa rabshadaha booliska, cadaadiska dowladda, canshuurta sareysa iyo dhammaan wixii ka qaldamay dalka,” ayuu yiri Anthony oo ah 25 jir sidoo kalena ka ganacsanayay calamada Kenya, balse diiday inuu sheego magaciisa oo buuxa.

Dowladda ayaa amartay idaacadaha iyo telefishinada inay hakiyaan baahinta tooska ah ee dibadbaxyada, kuwaas oo kusii baahay magaalooyin kale oo ka baxsan caasimadda sida magaalada dekedda leh ee Mombasa.

NetBlocks, oo ah hay’ad caalami ah oo la socota internet-ka, ayaa sheegtay in xaddidaad lagu soo rogay baraha bulshada sida Telegram.

“Waxaan halkan u joognaa inaan nahay jiilkii dhalinyarada ahaa. Waxaan rabnaa isbedel dhab ah oo nidaamka ah. Nidaamku waa qaldan yahay, nidaamku waa musuq,” ayay tiri Florence Achala oo ka mid ahayd dibadbaxayaasha Nairobi.

– ‘Mooryaanta’ –

Waxaa sii kordhaysa caro ka dhalatay xadgudubyada booliska, gaar ahaan kaddib markii macallin dhawaan lagu dilay isagoo gacanta booliska ku jira.

Kooxo dibadbaxayaal nabadeed ah ayaa toddobaadkii hore lagu weeraray koox mootooyin watay oo loo yaqaan “Mooryaan” kuwaas oo ku hubeysnaa ulo iyo karbaashyo, isla markaana lala xiriiriyay inay is kaashanayeen booliska.

Safaaradaha waddamada reer Galbeedka ee Kenya ku yaalla sida Britain, Jarmalka iyo Maraykanka ayaa bayaan wadajir ah oo ay soo saareen ku cambaareeyay isticmaalka “Mooryaan la kireystay” oo loo adeegsaday inay gudaha u galaan ama carqaladeeyaan isu imaatinka nabadda ah.

Inkasta oo aan mooryaanta si cad loo arkin Arbacadii shalay, haddana booliska ayaa isticmaalay sun badan oo dadka ka ilmeysiisa iyo biyo xoog badan oo ay kula dagaallameen dibadbaxayaasha.

Qareen siyaasadeed Javas Bigambo ayaa sheegay inuu ka walwalsan yahay in kooxaha siyaasadda ay ka faa’iideystaan xiisadda taagan si ay colaadda u sii huriyaan.

“Ma jirto wax wanaagsan oo laga xusi karo dhacdooyinkii sannadkii hore,” ayuu yiri. “Haddii aan daacad ka nahay inaan xusno 25-ka Juun, waa inay noqotaa xus xasiloon, duco iyo is-xakameyn leh.”

– Niyadjab –

Waxaa sii xoogaysanaysa niyadjabka laga qabo Madaxweyne Ruto oo talada qabtay sannadkii 2022 isagoo ballanqaaday horumar dhaqaale oo degdeg ah.

Dad badan ayaa ka niyad jabsan isbeddel la’aanta sii socota, musuq-maasuqa iyo canshuurta sareysa, xitaa kaddib markii mudaharaadyadii sannadkii hore ay ku qasbeen Ruto inuu ka laabto sharciga dhaqaalaha ee aan laga helin shacabka.

Dowladdiisa ayaa sanadkan isku dayaysay inay iska ilaaliso canshuur kordhin toos ah. Si kastaba ha ahaatee, maqnaanshaha soo noqnoqda ee dhaleeceeyaasha dowladda—iyadoo ururada xuquuqda aadanuhu ay tirinayaan in ka badan 80 qof oo weli la la’yahay—ayaa horseeday eedeymo sheegaya in Ruto uu Kenya ku celiyay xilligii madoobaa ee kaligii-talisnimada 1980-meeyadii iyo 1990-meeyadii.

Ruto ayaa horey u ballanqaaday inuu joojinayo afduubka, balse hadal uu jeediyay Talaadadii wuxuu si aan ka leex-leexad lahayn u sheegay inuu “garab taagan yahay” booliska.

Asmara (Caasimada Online) – Eritrea ayaa isku dayaysa inay meesha ka saarto xafiiska khabiirka Qaramada Midoobay ee baaraya eedaha tacaddiyada xuquuqda aadanaha, sida lagu sheegay dukumeenti loo gudbiyay Golaha Xuquuqda Aadanaha ee Qaramada Midoobay. Tallaabadan oo ah mid naadir ah ayaa diblomaasiyiinta reer Galbeedka ka walwalsan yihiin inay waddamada kale u noqoto tusaale ay ku raadsadaan sidii ay uga baxsan lahaayeen dabagalka iyo baaritaannada caalamiga ah.

Xafiiska Wakiilka Gaarka ah ee Qaramada Midoobay, oo hadda uu hayo qareenka xuquuqda aadanaha ee u dhashay Suudaan Maxamed Cabdisalaam Baabikar, ayaa loo igmaday inuu diiwaangeliyo xadgudubyada ka dhacaya gudaha Eritrea, halkaas oo ururrada bulshada rayidka ah sida Human Rights Watch ay sheegeen in ku-takrifalka xuquuqdu yahay mid baahsan oo aan lala xisaabtamin.

Warbixin uu soo saaray bishii May ayuu Baabikar ku tilmaamay xaaladda xuquuqda aadanaha ee Eritrea inay tahay mid aad u daran, isagoo soo bandhigay kiisas xarig aan sharci ahayn, dadka la waayo iyagoo la afduubtay, iyo adeegga qaranka iyo kan milateriga oo si dheer loogu hayo dadka, taasoo kumannaan qof ku qasbaysa inay dalka ka qaxaan.

Wasaaradda warfaafinta ee Eritrea iyo ergada diblomaasiyadeed ee dalkaasi ku leedahay Geneva ayaan markiiba ka jawaabin codsiyo loo diray oo ku aaddanaa inay arrintan ka hadlaan.

Eritrea, oo muddo dheer kasoo horjeedday xafiiskan, ayaa wafdi ballaaran u dirtay kulan ay Qaramada Midoobay ku yeesheen magaalada Geneva maalintii Isniinta, si ay usoo bandhigaan qorshahooda diiddan baaritaannada gaarka ah ee lagu beegsado dalalka gaar ahaan. Dalalka ay kamid yihiin Suudaan, Ruushka iyo Iiraan ayaa taageeray mowqifka Eritrea, halka Midowga Yurub iyo Britain ay kamid ahaayeen kuwa si xoog leh uga hor yimid, sida ay diblomaasiyiintu sheegeen.

Xafiiska khabiirka Qaramada Midoobay ee arrimaha Eritrea waxaa markii ugu horreysay la aasaasay sanadkii 2012, waxaana sanad walba cusboonaysiiya Golaha Xuquuqda Aadanaha ee fadhigiisu yahay Geneva, iyadoo dhowaan dadaalkaas uu hoggaaminayay Midowga Yurub. Sanadkanse Eritrea ayaa iyadu kahortagtay, iyadoo soo jeedisay mooshin kale oo looga golleeyahay in gabi ahaanba la joojiyo xafiiskaas, sida ku cad dukumeentiga.

Inkasta oo waddamada baaritaannada Qaramada Midoobay lagu sameeyo ay inta badan isku dayaan inay kahor yimaadaan ama daciifiyaan, haddana khubarada xuquuqda ayaa sheegaya in tani ay tahay markii ugu horreysay muddo ku dhow 20 sano jiritaanka golahan ee la hor keeno soo jeedin rasmi ah oo lagu doonayo in gabi ahaanba la baabi’iyo xafiis baaritaan xuquuqda aadanaha ah. Waxaana jira walaac laga muujinayo inay tani dhiirrigeliso waddamada kale ee raadinaya inay iska caabiyaan tallaabooyinka lala xisaabtamayo. Sannadkii 2023, Itoobiya ayaa isku dayday inay xafiis sidan oo kale ah kahor waqtiga xirto, balse markii dambe ay dib uga noqotay go’aankaas.

“Midowga Yurub wuxuu xusuusinayaa in madaxbannaanida iyo faro-gelinta la’aanta arrimaha gudaha aysan waddamada ka xoreynayn waajibaadkooda sharciga xuquuqda aadanaha ee caalamiga ah,” ayuu yiri ergayga Midowga Yurub warbixin uu la wadaagay Reuters, isagoo intaa ku daray in diidmada Eritrea aysan noqon karin sabab looga baxsado dabagalka caalamiga ah.

Inta badan baaritaannada kale ee uu goluhu qabto waxay ka yimaadaan dalalka reer Galbeedka, sida baaritaannada lagu hayo Ruushka iyo Suudaan. Mararka qaar, caddeymaha kasoo baxa baaritaannadaas ayaa loo adeegsadaa dacwad-oogayaasha caalamiga ah.

Codbixinta arrintan ayaa la filayaa inay dhacdo bisha soo socota.