Muqdisho (Caasimada Online) – Todobaadyadii la soo dhaafay, Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed (CXDS) ayaa ku guuldareystay inuu si buuxda ula wareego jiidaha dagaalka ee muhiimka ah. Guuldarradii Aadan Yabaal waxay si dhab ah u muujisay xaaladda adag ee ciidanka, inkastoo taageerayaal caalami ah ay si weyn u maalgelinayeen.
Hadda, iyadoo waqtigu xaddidan yahay, maal-geliyeyaasha waaweyn — oo Mareykanku hormuud u yahay — ay ka fiirsanayaan inay si weyn hoos ugu dhigaan miisaaniyadda lagu taageero ciidamada nabad ilaalinta iyo kuwa maxalliga ah, CXDS wuxuu wajahayaa cadaadis xooggan si uu ula wareego mas’uuliyadda amniga. Hase yeeshee, taas lagama filayo ilaa uu si dhab ah u muujiyo kartidiisa difaac iyo diyaar u ahaanshihiisa hawlgallo milateri.
Xoghayaha Guud ee Qaramada Midoobay António Guterres ayaa sheegay in kharashaadka lagu bixiyo mushaharka ciidanku uu hoos u sii dhacayo, iyadoo aysan jirin wax dammaanad ah oo muujinaya in Mareykanka iyo maal-geliyeyaasha kale ay sii wadi doonaan taageeradooda. Wuxuu intaa ku daray in aysan jirin wax tilmaam ah oo muujinaya in xasillooni laga gaari karo Soomaaliya.
Dhawaan, waddamada ciidamadooda ku deeqay howlgalka ATMIS ayaa shir ku yeeshay Kampala, Uganda, halkaas oo ay ku heshiiyeen in ugu yaraan 8,000 oo askari oo dheeraad ah loo diro Soomaaliya. Tani waxay dhacday xilli Qaramada Midoobay ay qorsheynayso dhimista ciidanka ATMIS, ayna doonayso in diiradda la saaro maal-gelinta ciidanka gudaha kahor bixitaanka. Taasina waxay dhalisay su’aalo hor leh oo ku saabsan jihada mustaqbalka.
Samira Gaid, oo ah falanqeeye arrimaha amniga, ayaa sheegtay in dhibaatooyinka ciidanka ay salka ku hayaan siyaasado si khaldan loo hagey, iyadoo siyaasiyiintu aysan siin milatariga waqti ku filan oo uu si qorsheysan ugu abaabulo hawlgallo guuleysta.
“Dagaalkii ka dhanka ahaa Al-Shabaab ee 2022, wuxuu si lama filaan ah uga bilowday shacabka, waxaana la filayay in hawlgalkaasi uu si dabiici ah ugu wareego hoggaan milateri,” ayay tiri Samira. “Nasiibdarro, taas ma dhicin. Milatarigu wuxuu noqday mid la hareer maray, waxaana dagaalka si toos ah u hagayay madaxda siyaasadeed, iyagoo dejinayay yoolal iyo bartilmaameedyo siyaasadeysan — la’aanteed qorshe dagaal oo xirfadeed ama xeelado istiraatijiyadeed.”
“Waxaa jiray caqabado kale sida: dhibaatooyin xagga sahayda ah, isbeddello lagu sameeyay hoggaanka amniga xilli xasaasi ah, iyo adeegsiga ciidamo si degdeg ah loo tababaray halkii laga isticmaali lahaa unugyo khibrad leh,” ayay raacisay.
Markii la weydiiyay haddii ay suuragal tahay in CXDS si buuxda ula wareego masuuliyadda amniga, Samira waxay tiri, “Ma hubo,” iyadoo tusaale u soo qaadatay guuldarrooyin isdaba joog ah oo ka dhacay jiiddooyin kala duwan. Waxay xustay in tayada iyo niyad-samida ciidanku ay hoos u dhacday marka la barbardhigo shan sano ka hor, xilligii uu jiray qorshe cad oo hagaya.
Isbeddelada hoggaanka milateriga ee ka dhacay dowladda Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa si gaar ah u saameeyay jihada istiraatijiyadeed iyo hirgelinta hawlgallada, taasoo sii wiiqday fursadda CXDS ee ah inuu door muuqda ka ciyaaro sugidda amniga. Bishii June 2023, Madaxweyne Xasan Sheekh ayaa xilka ka qaaday Taliyaha CXDS, General Odowaa Yuusuf Raage, balse November 2024 ayuu dib ayuu ugu magacaabay kadib culaysyo ka dhashay xaaladda jiidaha dagaalka.
Si kastaba ha ahaatee, dowladda ayaa sidoo kale dadaal ku bixisay sidii culimada diinta loogu biirin lahaa dagaalka ka dhanka ah xagjirnimada, iyadoo xoogga saartay wacyigelin iyo ka hortag afkaaraha xagjirka ah. Waxa kale oo la jaray ilo dhaqaale oo muhiim u ahaa kooxda Al-Shabaab, taasoo si weyn u wiiqday awooddooda dhaqaale. Intaa waxaa dheer, mareegaha internetka iyo baraha bulshada ee kooxdaasi u adeegsan jirtay borobogaando ayaa gebi ahaanba la xiray.
Caqabad kale ayaa ah istiraatijiyad cusub oo ay Al-Shabaab qaateen — kooxda waxay isku dayayaan inay kasbadaan kalsoonida shacabka iyagoo isu muujinaya inay yihiin hoggaan beddel u ah dowladda, taasoo si weyn u adkaynaysa in dowladda iyo ciidamada ay si buuxda u baabi’iyaan saameyntooda. Qaybo ka mid ah bulshada ayaa la sheegay inay si tartiib tartiib ah u aqbalayaan hoggaanka Al-Shabaab.
“Waxay muujiyeen inay ka yar yihiin fal-celis xumidii hore ee ay u muujin jireen dadka lagu tuhmayo inay la shaqeeyaan dowladda ama ciidamada amniga. Marka laga reebo Aadan Yabaal, meelaha kale waxay sameeyeen tanaasul si xisaabsan — waxay u oggolaadeen beelaha inay hubkooda haystaan, waxayna bixiyeen ‘canshuuro’ la dhimay,” ayay tiri Samira.
“Istiraatijiyaddan cusub waxay u muuqataa mid loogu talagalay in lagu kasbado kalsoonida bulshada — ama ugu yaraan lagu yareeyo iska caabbinta. Ma arkin muuqaalladii cabsi-gelinta lahaa ee ay hore u baahin jireen, sida madax-gooyada. Guud ahaan, waxay u muuqdaan kuwo siyaasaddooda beddelay, oo u leexday ku milmidda bulshada si ay dib ugu soo ceshadaan saameyntooda.”
Dowladda Madaxweyne Xasan Sheekh waxaa si ballaaran loogu eedeeyay inay xoogga saartay xaaladaha siyaasadeed ee gudaha, halkii ay mudnaanta siin lahayd dagaalka lagula jiro Al-Shabaab. Su’aasha ah in dagaalku u baahanyahay hannaan ciidan ama mid siyaasadeed, waxa iska cad in istiraatijiyaddii guud la wiiqay, loona baahan yahay dib-u-habeyn degdeg ah oo istiraatijiyadeed.