Berlin (Caasimada Online) – Warbaahinta Jarmalka ee Deutsche Welle (DW) iyo ARD ayaa qoray warbixin ay cinwaan uga dhigeen: “Ayaga oo jooga Jarmalka, ‘saameeyayaal dagaal’ ayaa hurinaya rabshado ka socda Soomaaliya.” Warbixintan ayaa eedeyn u jeedinaysa Ayuub Cabdirisaaq — oo loo yaqaan “Kabtan Ayuub” — iyo Yacquub Siyaad, kuwaas oo la tuhunsan yahay in ay baraha bulshada u adeegsadaan dhiirrigelinta rabshadaha. Hoos ka aqriso warbixinta.
Ayuub Cabdirisaaq — ama “Kabtan Ayuub,” sida ay u yaqaanaan taageerayaashiisa baraha bulshada — wuxuu si sahlan fariimihiisa ugu gaarsiin karaa boqollaal kun oo qof isagoo adeegsanaya baraha TikTok iyo Facebook. Farriimihiisu waxay inta badan xambaarsan yihiin isku-jir nacayb loo qabo beelaha ay iska soo horjeedaan ee Soomaaliya iyo dhiirigelin rabshado oo iyaga ka dhan ah.
Wuxuuna sumcaddiisa baraha bulshada ku dhistay dalka Jarmalka, halkaasoo uu tagay sannadkii 2017 ayna u ahayd hoy muddo ku dhow toddoba sano, isagoo ka dhuumanayay indhaha hay’adaha awoodda u leh, oo dhiirrigelinayay daadinta dhiigga dalkiisii hooyo.
“Qoryaha qaata oo dagaallama,” ayuu Ayuub ku boorriyay taageerayaashiisa muuqaal uu soo dhigay dabayaaqadii 2022. Isagoo bixinaya wax uu ugu yeeray “talooyin wax ku ool ah oo ka yimid waayo-aragnimadiisa gaarka ah,” wuxuu dagaalyahannada u sheegay inay fuulaan dhismayaasha dhaadheer si ay meel fog uga arkaan cadowga.
“Toogta qof kasta oo aad ku aragtaan waddada weyn isagoo xiran direys militari,” ayuu yiri. Sida uu Ayuub u sheegay daawadayaashiisa, cadowgu kuma eka oo kaliya militariga; dadka u diida inay galaan dhismayaasha si ay dusha uga fuulaan waa in “foolka laga toogto” ayna wajigooda kaga tagto “calaamadda xabbadda.”
Sida ay hadda daahfureen kooxda baaritaannada ee DW oo kaashanaysa warbaahinta dadweynaha ee Jarmalka ee ARD, mas’uuliyiinta Jarmalka ayaa aakhirkii ogaaday dadaallada kicinta ah ee Ayuub.
Waxaan bilownay inaan dabagal ku samayno halka uu soo maray — iyo inaan daraasad ku samayno saamaynta burburinta leh ee uu leeyahay. Baaritaanka ayaa sidoo kale lagu eegay gaaritaanka uu leeyahay nin kale oo saameyn ku leh dagaalka, kaasoo weli Jarmalka u isticmaala gabbaad uu kaga yeero rabshado ka dhaca Soomaaliya.
Waddo rabshado leh
Soomaaliya waxay tobanaan sano la daalaadhacaysay colaado hubeysan iyo siyaasad kacsan. Iyadoo dawladda federaalku ay in ka badan toban sano la dagaallamaysay kooxda Al-Shabaab, ayaa haddana waxaa jira iska horimaadyo sokeeye oo xidido qoto dheer leh oo u dhexeeya beelaha, kuwaasoo caqabad ku noqday dadaalladii lagu dhisayay midnimo qaran iyo dowladnimo wax-ku-ool ah. Degganaansho la’aantaas dhexdeeda, dhowr gobol oo Soomaaliya ka tirsan ayaa yagleelay waddooyin siyaasadeed oo u gaar ah.
Sheekada Ayuub waxay si dhow ula xiriirtaa loolanka inta badan rabshadaha wata ee u dhexeeya laba gobol oo woqooyiga Soomaaliya ku yaal. Puntland waxaa madaxweyne ka ah Siciid Cabdullaahi Deni oo ka soo jeeda beesha Majeerteen, kaasoo Ayuub uu ku taageero muuqaalladiisa.
Deriskeeda Somaliland ayaa ku dhawaaqday madax-bannaani sannadkii 1991, inkastoo jamhuuriyaddan iskeed isu magacawday aysan helin aqoonsi caalami ah. Rabshado ayaa si isdaba-joog ah uga qarxa xudduudda u dhaxaysa Puntland iyo Somaliland.
Ayuub wuxuu u muuqdaa mid ku faanaya inuu si faahfaahsan uga sheekeeyo rabshadihii uu ku soo barbaaray Soomaaliya si ay u daawadaan taageerayaashiisa internet-ka. “Qoyskayga waxaan ka tagay anigoo 13 jir ah, qorina waan qaatay,” ayuu yiri Ayuub, oo hadda da’diisu soddomeeyada dambe ku jirto, muuqaal uu ku baahiyay YouTube. Wuxuu daawadayaasha u sheegay inuu ka qayb qaatay in ka badan 30 dagaal markii uu “ahaa maleeshiyo beeleed.”
Ilo dhowr ah, oo uu ku jiro qof ku dhow maamulka hadda ee Puntland, ayaa u sheegay DW iyo ARD in Ayuub uu ka mid ahaa afduubayaashii maraakiibta iyo dadka madaxfurashada u haystay sannadihii ay burcad-badeeddu aadka u firfircoonayd xeebaha Geeska Afrika.
Laba badmaax oo saarnaa markab ay burcad-badeed gacanta ku haysay laga soo bilaabo Maarso 2010 ilaa Diseembar 2012, ayaa noo sheegay in afduubayaashooda uu ku jiray nin la oran jiray Ayuub, kaasoo ahaa dheer oo caato ah, lehna cod weyn oo guuxaya.
Nolosha Jarmalka
Sida ay xaqiijiyeen DW iyo ARD, Ayuub wuxuu Jarmalka markii ugu horreysay soo galay sannadkii 2017.
Wuxuu dalbaday magangalyo, laakiin codsigiisii waa la diiday sannadkii 2020. Hase yeeshee, waxaa loo oggolaaday inuu sii joogo isagoo ah qaxooti “loo dulqaatay” (tolerated), kaasoo ah heer sharciyeed leh xuquuq ka yar tan magangalyada la siiyay.
Sida ku cad boggiisa Facebook, Ayuub wuxuu deggenaa magaalada Hamburg. Dhowr muuqaal oo gaagaaban oo TikTok la soo geliyay 2022 ayaa muujinaya isaga iyo saaxiibbadiis oo jooga magaaladaas iyo meelo kale oo ka tirsan woqooyiga Jarmalka.
Laakiin dhacdooyin ayaa goor dhow dib ugu celin lahaa Soomaaliya.
6-dii Febraayo, 2023, rabshado ayaa ka qarxay Laascaanood, oo ah xarunta gobolka Sool. Beesha Dhulbahante, oo ah tan deegaanka u badan, oo muddo dheer doonaysay inay ka go’do Somaliland, waxay u muuqataa inay taageero ka helayso maamul-goboleedka Puntland.
Boqollaal qof ayaa ku dhintay iska-horimaadyadii hore; boqollaal kun oo kalena waa ay ku barakaceen.
Isagoo ah muwaadin ajnabi ah oo la siiyay ogolaansho ku-meel-gaar ah, Ayuub si rasmi ah looma oggolayn inuu si xor ah u safro. Si kastaba ha ahaatee, bishii Nofeembar 2023, wuxuu soo dhigay muuqaal uu ku tagay Soomaaliya, halkaasoo ay ku soo dhoweeyeen oo ay u sacbiyeen taageerayaashiisu.
Mid ka mid ah muuqaalladaas, oo la baahiyay 10-kii Nofeembar, 2023, wuxuu muujinayaa Ayuub oo ay la socdaan koox dagaalyahanno ah, isagoo saaran gaari militari oo ridaya madfac lidka diyaaradaha ah oo Ruushku sameeyay.
Xaqiiqdii, baaritaan ay sameeyeen ARD iyo DW ayaa lagu ogaaday in Ayuub uu ugu yaraan hal mar safar isaga kala gooshay Soomaaliya iyo Jarmalka intii uu deggenaa Jarmalka. Muuqaalkii ugu dambeeyay ee isaga oo Jarmalka jooga lagu arko waxaa la soo geliyay bartiisa TikTok bishii Luulyo 2024.
Waxaa lagu arkayay isagoo ku dhex lugeynaya dharka militariga agagaarka hoolka magaalada Neubrandenburg ee gobolka Mecklenburg-Vorpommern ee woqooyi-bari Jarmalka.
Dabayaaqadii 2024, Ayuub wuxuu ka tagay Jarmalka wuxuuna ku laabtay Soomaaliya. DW iyo ARD waxay xaqiijiyeen inuu tan iyo markaas uu ku biiray Ciidanka Difaaca Puntland.
Cod kale oo nacayb ka soo diraya Jarmalka
Ugu yaraan hal qof oo kale oo Soomaali ah oo dagaalka saameyn ku leh ayaa sii wada kicinta nacaybka isagoo jooga gudaha Jarmalka. Yacquub Siyaad wuxuu rabshado ku wacdiyaa in ka badan nus malyan oo taageerayaal ah oo uu ku leeyahay Facebook iyo ku dhowaad 230,000 oo uu ku leeyahay TikTok.
Dhowr muuqaal oo la soo dhigay 2023, Yacquub, oo la wadaaga Ayuub aragtida colaadeed, wuxuu ku dhiirrigeliyaa taageerayaashiisa inay weeraraan kuwa kasoo horjeeda: “Duqeeya habeen iyo maalin, dabadeedna ugu dambeyn xerada ka qabsada, madaxyadana ka gooya.”
Muuqaal kale, wuxuu ku leeyahay: “Doofaarradan anigaa iska leh. Godadkooda ayaan ka soo saari doonaa, meydadkoodana waan ku ciyaari doonaa.” Wuxuu ku baaqayaa in “dagaal la galo” iyo in “cadowga la gowraco.” In la dhaawacmo ama xitaa la dhinto, ayuu ku andacoonayaa, “waa farxad.”
Yacquub wuxuu si furan u muujiyaa nacaybkiisa dadka isku jinsiga ah ee is-jecel: “Dila noolahan. Ka saara bulshada. Karbaasha.”
Sida ay xaqiijiyeen baaritaannada DW iyo ARD, Yacquub wuxuu deggen yahay meel u dhow magaalada Düsseldorf. Wuxuu si furan u muujiyaa colaad uu u qabo Jarmalka. Muuqaal TikTok ah, wuxuu ku leeyahay wuxuu ku nool yahay “kufaar (gaalo) dhexdeed oo ku taal waddan gaalo.”
Sida Ayuub oo kale, Yacquub wuxuu u safray Soomaaliya tan iyo markii uu u soo guuray Jarmalka. Xagaagii 2023, dhowr bilood ka dib markii uu bilowday iska horimaadkii Laascaanood, wuxuu soo dhigay sawir isagoo xiran direys militari oo ay la socdaan dagaalyahanno hubaysan. Sawir kale wuxuu muujinayaa isagoo haysta qori AK-47 ah. Muuqaal kalena, wuxuu kula kulmayaa koox dagaalyahanno ah, oo ay u badan tahay mid ka mid ah deegaannada saxaraha ah ee gobolka.
Waqtigan xaadirka ah, wuxuu ku laabtay Jarmalka. Ku noqoshada Soomaaliya uma muuqato mid u furan Yacquub — wuxuu halis ugu jiraa in la xiro markii uu yimaado.
Bishii Jannaayo 2025, maxkamad militari oo Puntland ku taalla ayaa isagoo maqan ku xukuntay 10 sano oo xarig ah, iyadoo lagu eedeeyay inuu bartiisa YouTube u adeegsaday faafinta warar been abuur ah. Xaaladaha keenay xukunkan si cad looma oga.
‘Dagaalka wararka’ ee saameeyayaasha
Saameeyayaasha sida Ayuub iyo Yacquub waxay ka ciyaaraan Soomaaliya “door aad u burburin badan” waxayna leeyihiin “saameyn weyn” xaaladda dalka ah, sida uu yiri Mustafe Axmed, oo ah falanqeeye dhinaca amniga ah oo fadhigiisu yahay Somaliland. Wuxuu waxqabadkooda internet-ka ku tilmaamay “dagaal xogeed.”
Marka laga soo tago faafinta farriimaha nacaybka, Yacquub wuxuu barahiisa bulshada u adeegsadaa inuu lacag kaga ururiyo qurba-joogta Soomaalida. Wuxuu ugu baaqayaa taageerayaashiisa dheddig inay “dahabkooda iibiyaan, lacagtana ku deeqaan.”
Jamaal Cismaan, oo ah saxafi Soomaaliyeed oo la shaqeeya warbaahinta caalamiga ah, ayaa sheegay in saameeyayaasha dagaalku ay mararka qaarkood ku ururiyeen tobanaan kun oo Yuuro saacad gudaheed — lacagtaas oo “inta badan loo adeegsado in lagu iibiyo hub.”
Jamaal wuxuu Ayuub ku tilmaamay qof soo jiidasho leh: “Wuxuu si fiican u yaqaanaa meelaha dadka laga kicin karo si ay ficil u sameeyaan.”
Xiriiro wanaagsan oo gudaha Jarmalka ah
Saameeyayaashan waa laga yaqaanaa jaaliyadda Soomaalida ee Jarmalka. DW iyo ARD waxay la hadleen nin Soomaali ah oo Jarmalka ku noolaa dhowr sano, kaasoo muddo dheer la socday waxqabadka baraha bulshada ee Ayuub iyo Yacquub.
Wuxuu sheegay inuu jiro sabab fudud oo ay ugu suurtagashay inay soo dhigaan wax kasta oo ay rabaan iyagoon ka baqayn mas’uuliyiinta: “Waxay ku hadlaan Soomaali — cid fahmaysaana waa yar tahay.” Wuxuu intaas ku daray in qofkii fahmaaba uusan u badnayn inuu dacweeyo saameeyayaasha. “Dadka badankoodu waa ka baqaan.”
Caannimadooda ayaa xitaa ka dhigtay Ayuub iyo Yacquub dad loo doon-doonto in lala hadlo oo ay raadiyaan qurba-joogta Soomaalida, kuwaasoo qaarkood ay u arkaan inay yihiin dad wax-ku-ool ah oo soo jiita dareenka arrimaha ay u ololeeyaan iyo abaabulka taageerada.
Intii uu joogay Jarmalka, Ayuub wuxuu u muuqdaa inuu xiriir wanaagsan la lahaa Maxamed Cabdullaahi, guddoomiyaha ururka aan faa’iido-doonka ahayn ee Somali-European Cooperation e.V. (SEKO). Muuqaal la duubay, Cabdullaahi wuxuu muujinayaa sida uu ugu mahadcelinayo kaalinta uu Ayuub ka qaatay guusha ururka. “Waan ku salaamayaa, Kabtan Ayuub,” ayuu yiri Cabdullaahi.
“Aad iyo aad ayaad u mahadsan tahay.” Muuqaal kale, oo la baahiyay 2022, Cabdullaahi wuxuu la hadlayaa Ayuub iyo Yacquub labadaba, isagoo dhex fadhiya. Markii uu soo bandhigayay Ayuub, Cabdullaahi wuxuu ku tilmaamay “qof ku dayasho mudan oo door weyn ka ciyaara caawinta dadka Soomaaliyeed.”
ARD iyo DW waxay Cabdullaahi u soo bandhigeen dhowr tusaale oo ka mid ah dadaallada kicinta ah ee saameeyayaasha. Wuxuu qiray in nuxurku ahaa “waxashnimo” iyo “wax aan wanaagsanayn,” iyo in arrintaas u baahan tahay in la baaro lana cambaareeyo.
Si kastaba ha ahaatee, wuxuu sheegay, in “uusan ahayn qofka xukumaya” iyo in sidoo kale la tixgeliyo in hadalladan lagu yiri xaalad dagaal, halkaasoo ay mar walba jiraan dhinacyo iyo aragtiyo kala duwan. Wuxuu si isdaba-joog ah u sheegay inuusan horay u arag muuqaalladaas.
Cabdullaahi wuxuu xiriirka uu la leeyahay Ayuub ku tilmaamay “saaxiibtinnimo” wuxuuna yiri, “Runtii si wanaagsan ayaad ula shaqeyn kartaa.” Wuxuu sheegay in SEKO ay horay ula xiriirtay Ayuub iyo Yacquub si ay “uga codsadaan taageero ay dadka ku gaaraan si ay ogeysiis noogu sameeyaan.”
Markii la weydiiyay inuu mustaqbalka ka fikiri karo inuu taageero ka codsado, Cabdullaahi wuu ka gaabsaday. Su’aalo isdaba-joog ah ka dib, wuxuu qiray, markii uu daawaday muuqaallada, “in aysan wanaagsanayn in taageero laga sii helo iyaga.”
Xiriirka dhow ee madaxweynaha
Markii uu Soomaaliya ku laabtay, Ayuub wuxuu sii waday inuu si firfircoon uga dhex muuqdo barahiisa bulshada. Hal muuqaal, wuxuu ku leeyahay wuxuu ku soo laabtay “inkastoo aan nolol wanaagsan ku heli karay Jarmalka. Qoyskaygu waxay ku nool yihiin Jarmalka, haddii aanan halkaas ka shaqeynna, waxaan helayaa gunno.”
Sannadkan, wuxuu soo dhigay dhowr sawir oo uu xiran yahay direyska Ciidanka Difaaca Puntland. “Waxaan ku dhaaranayaa inaan ku siinayo $20,000,” ayuu ku yiri muuqaal la soo dhigay bishii Abriil. “Waxaan ballanqaadayaa lacagtaas $20,000 ah haddii aad hesho maleeshiyo hubaysan.”
Muuqaallada Ayuub waxay muujinayaan inuu saameyn ku leeyahay gobolka. Wuxuu soo dhigay sawirro iyo muuqaallo diiwaangelinaya xiriirka shakhsiga ah ee uu la leeyahay Madaxweynaha Puntland Siciid Cabdullaahi Deni. Hal muuqaal oo la soo dhigay horraantii 2025 ayaa muujinaya Deni oo Ayuub ku booqanaya isbitaalka.
Xiriirka dhow ee uu la leeyahay maamulka awgeed, Ayuub wuxuu fahamsan yahay inuu “dembiyo geli karo isagoon ka baqayn ciqaab,” sida uu yiri Jamaal. Wuxuu sheegay in inta badan aysan jirin cawaaqib ka dhalata falalka sharci-darrada ah ee dadka ka tirsan beelaha awoodda leh ama kuwa dhaqaalaha haysta. “Waxaad dili kartaa 10 qof, maalinta xigtana waddooyinka ayaad iska dhex lugeyn kartaa,” ayuu yiri. “Sidaas ayay Soomaaliya u shaqeysaa.”
Si kastaba ha ahaatee, Jarmalka, falalka saameeyayaashan waxay yeelan karaan cawaaqib. Afhayeen u hadlay booliska ayaa xaqiijiyay in baaritaan lagu wado qoraallada Yacquub.
“Qeybta amniga qaranka ee booliska Düsseldorf waxay hadda baareysaa dembi suurtagal ah oo la xiriira tuhunka kicin dadweyne,” ayuu qoray.
“Kabtan Ayuub” isna dhawaan wuxuu mar kale walaac ku noqon karaa mas’uuliyiinta Jarmalka. Muuqaal la soo dhigay TikTok maalintii Talaadada, wuxuu u muuqdaa inuu ku soo laabtay Yurub.
Waxaa lagu arkayaa isagoo wada baabuur waddo weyn oo u muuqata inay tahay Faransiiska. Qoraalka muuqaalka la socday wuxuu ahaa: “Muddo ayaan kala maqneyn, Yurub. Wax walba ma hagaagsan yihiin?”
Ayuub Cabdirisaaq iyo Yacquub Siyaad kama aysan jawaabin su’aalihii ay u direen DW iyo ARD.
Tifaftiraha: Mathias Bölinger
Xaqiijinta xogta: Julia Bayer
Sixitaanka qoraalka: Milan Gagnon
Taageerada sharciga: Florian Wagenknecht