Muqdisho (Caasimada Online) – Wasiirka Maaliyadda Soomaaliya, Biixi Imaan Cige oo ah guddoomiyaha Madasha Iskaashida Dalalka Geeska Afrika ayaa maanta Magaalada Muqdisho ka daah-furay kulan laba cisho ah oo diiradda lagu saarayo horumarinta dhaqaalaha iyo is dhexgalka ganacsiga dalalka geeska.

Kulankaan ayaa waxaa kaso qeyb-galay xubnaha madasha oo ay kamid yihiin Djibouti, Kenya, South Sudan oo Muqdisho ay soo gaareen agaasimayaashooda wasaaradaha gacansiga halka dowladaha Ethiopia, Eritrea iyo Sudaan ay aaladda fogaan aragga uga soo qeyb galeen shirka.

Wasiirka Maaliyadda Soomaaliya oo uu wehlinayo Wasiirka Ganacsiga, Maxamuud Geesood iyo labada Agaasime guud ee labada wasaaradood ayaa furitaankii kulanka waxa ay hadalo guubaabo iyo mahad-celin ah u jeediyeen xubnaha matalayay dalalka geeska Afrika ee Muqdisho soo gaaray iyo kuwa habka fogaan aragga ah uga soo qeyb galay shirka.

Mudane Biixi Imaan ayaa dhankiisa xusay kulankaan oo ah mid farsamo in uu laf-dhabar u yahay sare uqaadidda is dhexgalka dhaqaalaha wadamada geeska Afrika.

Wasiirka ayaa sidoo kale wuxuu carabka ku adkeeyay doorka muhiimka ah ee hindisaha Geeska Afrika uu ku leeyahay kor u qaadidda ganacsiga iyo isku-xirka dhaqaale ee gobolka.

Waxa uu xusay in Geeska Afrika uu weli yahay mid ka mid ah gobollada ugu hooseeya ee isku-xirka ganacsi, oo qiyaastii 6% keliya uu yahay ganacsiga dhex mara dalalka xubnaha ah Barnaamijka Geeska Afrika ( Horn of Africa Initiative).

“Xilligan ay jiraan caqabado dhaqaale oo baahsan oo caalami ah, ganacsiga iyo maalgelintu waa tiirarka ay ku tiirsan tahay kororka dhaqaalaha qaran iyo midka goboleed, iyadoo sidoo kale la abuuri karo fursado shaqo iyo horumarineed oo dhab ah oo shacabka anfaca,” ayuu yiri Wasiir Biixi oo hadal ka jeediyay furitaanka Madashaan.

Kulankan ayaa noqonaya kii 1-aad ee ay yeeshaan madasha Geeska tan iyo markii Dowladda Soomaaliya ay guddoonka noqotay.

Si kastaba, kulankaan ayaa muujinaya sida ay Dowladda Soomaaliya uga go’an tahay la falgalka hay’adaha caalamiga ah, iyada oo la doonayo in la horumariyo dhaqaalaha Soomaaliya si looga maarmo ku tiirsanaanta taageerada caalamiga ah.

Changsha (Caasimada Online) – Wasiirka arrimaha dibadda Soomaaliya, Mudane Cabdisalaam Cabdi Cali (Dhaay) iyo wafdi uu hoggaaminayo ayaa ka qayb-galay shirka heer wasiir ee isku-duwayaasha hirgelinta go’aannada FOCAC, kaas oo lagu qabtay magaalada Changsha ee gobolka Hunan, dalka Shiinaha.

Ugu horreyn wasiir Cabdisalaam ayaa soo dhoweeyey ballan-qaadyada cusub ee uu ku dhawaaqay Madaxweynaha Shiinaha, Mudane Xi Jinping, iyo Wasiirka Arrimaha Dibadda, dalkaas Wang Yi, kuwaas oo xoojinayo iskaashiga Afrika iyo sidoo kale Shiinaha.

Inta uu socday shika waxaa looga hadlay dhinacyada horumarka, ganacsiga, tiknoolajiyadda iyo sugnaanta cuntada.

Shirka ayaa  si gaar ah u bogaadiyay doorka hoggaamineed ee Shiinuhu ka qaadanayo horumarinta qaaradda Afrika, isaga oo sheegay in ballan-qaadyadaasi ay waafaqsanyihiin himillooyinka qaranka Soomaaliyeed ee ku saleysan xasilooni, koboc iyo dib-u-dhis.

Wasiirka arrimaha dibadda Soomaaliya oo ka hadlay madasha ayaa dhankiisa xusay in tan iyo markii la aas’aasay Madasha FOCAC, ay Afrika ku tallaabsatay horumar la taaban karo, laga bilaabo kaabeyaasha dhaqaalaha, ilaa fursadaha ganacsi iyo maalgashi oo sii ballaaranaya.

Waxaa kale oo uu ku tilmaamay FOCAC inuu yahay tusaale guuleystay oo ka tarjumaya waxa ay tahay saaxiibtinimo dhab ah oo aan ku salaysnayn hadal kaliya, balse ay horseedayso natiijooyin muuqda oo wax ku ool ah.

Cabdisalaan Dhaay ayaa sheegay in Soomaaliya ay si buuxda u garab-taagan tahay dhismaha bulsho leh mustaqbal wadaag ah oo ay hoggaan u tahay wada-shaqeyn ku saleysan ixtiraam iyo daahfurnaan.

Ugu dambeyn wuxuu si cad u muujiyay mudnaanta ay Soomaaliya siineyso horumarinta awoodda aadanaha, dhismaha dowladnimada dhijitaalka ah (e-governance), horumarinta wax-soo-saarka gudaha iyo sare u qaadista ganacsiga la dhoofiyo, iyadoo fursad u aragta iskaashiga Shiinaha mid wax ka tari kara yoolalkaas.

Muqdisho (Caasimada Online) – Xubnaha mucaaradka Soomaaliya oo haatan dhaq-dhaqaaqyo culus ka wada magaalada Muqdisho ayaa si adag ugu soo jawaabay wasiirka gaashaandhigga Axmed Macallin Fiqi oo horay ugu qaaday weerar culus oo dhanka afka ah.

Fiqi ayaa shaaca ka qaaday inay jiraan siyaasiyiin ay ka soo dhex-hadlaan Shabaab, kuwaas oo uu uga digay buunbuuninta cadowga iyo danaha guracan ee dhiigga shacabka ay ka dhex raadinayaan.

“Fariinteydu waxay tahay Khawaarij ama afkeeda haku hadasho ama afka qaar kamid ah siyaasiyiinteena ha soo fuulaane, waa laga xoreynayaa dalkaan, wax kasta waqti ayey ku xiran yihiin, laakiin maanta waxay joogaan in dalkii oo dhan ista isku soo gurmadaan ay hal tuulo qabsa waayaan,” ayuu yiri wasiirka gaashaandhigga xukuumadda Soomaaliya.

Sidoo kale, wuxuu mucaaradka dowladda dhexe ku duray arrimaha dagaalka isagoo yiri, “Dagaalka Khawaarijta wax la isku naceyn karo oo siyaasad laga dhex raadi karo maaha, ciiddii siyaasad ka dhex raadisa waxay weysay aragti siyaasadeed oo suuqa ay la timaado.”

Intaas kadib waxaa soo jawaabay mucaaradka, waxaana u hadlay Xildhibaan Daahir Amiin Jeesow oo qayb ka ah Madasha Samatabixinta Soomaaliyeed, isaga oo sheegay in hadalka Fiqi aanu waxba u dhimeynin, uuna yahay nin xitaa aan u rooneyn dowladda uu ka tirsan yahay.

Jeesow ayaa sidoo kale intaasi ku daray inuu ka cabsi qabo in Fiqi uu la dago wasaaradda la geeyay ee gaashaandhigga oo haatan hormuud u ah dagaalka ka socda gudaha dalka.

“Wasiir Fiqi ma ahan nin muxaafadkana ku roon mucaaradkana ku roon ciidi uu la jirana ceeb ayuu u keenayaa, waa ninkii isagoo mucaarad ah lahaa 1991-kii ayaa loo laabanayaa waan ognahay waddooyinka ayuu taagnaay” ayuu ku jawaabay Daahir Amiin Jeesoow.

Waxaa kale oo uu sii raaciyay “Maanta waxaan ka sugeynaa kaliya in wasaaraddii gaashaandhigga uu soo xiro ninkaas oo uu gebi ahaan baabiiyo”.

Inta badan madaxda dowladda federaalka iyo hoggaamiyeyaasha mucaaradka ayaa hadallo kul-kulul hawada isku mariya, kuwaas oo sii hurinaya xiisadda u dhexeysa labada dhinac.

Geneve (Caasimada Online) – Wasaaradda Shaqada iyo Arrimaha Bulshada ee Soomaaliya ayaa si cad u beenisay warar dhawaan lagu faafiyay warbaahinta iyo baraha bulshada oo sheegayay in xubno ka tirsan wafdi dowladda ka socday oo ka qaybgalayay shir ka dhacay magaalada Geneva ee dalka Switzerland ay baxsadeen ama is dhiibeen.

Wasiirka Wasaaradda Shaqada iyo Arrimaha Bulshada, Yuusuf Maxamed Aadan, oo la hadlay BBC-da, ayaa sheegay in wararkaas ay yihiin kuwo sal iyo raad toona aan lahayn. Wuxuu xusay in inta badan xubnihii ka socday Soomaaliya ay si buuxda uga qayb galeen shirkii Ururka Shaqaalaha Adduunka (ILO) oo furmay 1-da bisha, qaar badanna ay durba dib ugu laabteen dalka.

“Runtii waxaan imaanay kowda bisha si aan uga qaybgalno shirkii sanadlaha ahaa ee ILO, waxaana si buuxda uga qayb galay xubnihii Soomaaliya matalayay. Qaar ka mid ah way laabteen, halka kuwo kalena ay weli ku sugan yihiin dalkaasi si ay uga qaybqaataan howlo muhiim ah oo socda illaa 13-ka bishan oo ah marka uu shirku soo xirmayo,” ayuu yiri wasiirku.

Wasiirka ayaa intaa ku daray: “Afar qof oo aan anigu ka mid ahay ayaa weli jooga Geneva, waxaana joognaa si aan u dhammeystirno howlihii rasmi ahaa ee shirkan.”

Markii la weydiiyay sheegashada ku saabsan in xubno ka mid ah wafdiga ay baxsadeen ama is dhiibeen, wasiirka ayaa si adag u beeniyay. “Waxaan kuu xaqiijinayaa in warkaas uu yahay mid gebi ahaanba been abuur ah, sal iyo raad toona aan lahayn,” ayuu yiri Wasiir Yuusuf.

Isagoo ka hadlayay halka uu ka yimid warkaan, Wasiirka ayaa sheegay in ay jiraan dad wata dano gaar ah oo doonaya inay dhaawacaan sumcadda dowladda iyo tan wasaaradda, wuxuuna arrintaas ku tilmaamay nasiib darro.

“Warkaas waxaa faafiyay dad aan mas’uuliyad lahayn oo doonaya in ay sumcad-darro ku furaan dowladda iyo wasaaradda. Laakiin nasiib darro ayay tahay in warar noocaas ah lagu fidiyo warbaahinta,” ayuu yiri wasiirku.

Wuxuu intaa ku daray in wasaaraddu bilaabi doonto baaritaan rasmi ah si loo ogaado cidda ka dambeysa faafinta warkan been abuurka ah, isagoo sheegay in tallaabo sharci ah laga qaadi doono cid kasta oo ku lug leh arrintaas.

“Waxaan bilaabi doonaa ururinta cadeymo rasmi ah si dadka arrintan ku lugta leh sharciga loo horgeeyo. Waxaan sidoo kale ugu baaqayaa shacabka Soomaaliyeed in ay ka digtoonaadaan wararka been abuurka ah,” ayuu ku daray wasiirku.

Shirkan oo ah Kalfadhiga 113-aad ee Ururka Shaqaalaha Adduunka (ILO), ayaa waxaa kasoo qaybgalay wakiillo ka kala socday dowladaha, loo-shaqeeyeyaasha iyo shaqaalaha 187 waddan oo xubno ka ah ILO.

Waxyaabaha looga hadlayay waxaa ka mid ahaa dejinta xeerar cusub oo lagu difaacayo shaqaalaha, ka hortagga khatarta noolaha cudurrada keena ee goobaha shaqada, dhiirrigelinta shaqooyin sharaf leh, iyo hababka lagu wanaajinayo nidaamka dhaqaalaha rasmiga ah.

Wararka been abuurka ah ayaa imaanaya xilli Soomaaliya laga dareemayo qulqul dhallinyaro ah oo u tahriibaya waddamada galbeedka, taasoo noqotay mowduuc si weyn looga doodayo gudaha iyo dibadda dalka.

Muqdisho (Caasimada Online) – Dhowr jug ayaa caawa laga maqlay gudaha magaalada Muqdisho, waxaana ka soo baxay warar kale, balse Booliska ayaa ugu dambeyntii war kooban ka soo saaray.

Taliyaha Qeybta Guud ee Booliska Gobolka Banaadir Macalin Mahdi oo qoraal kooban soo saaray ayaa sheegay in jugta la maqlay ay aheyd ‘dabrid.’

“Waxaa lagu wargalinyaa shacabka ku nool Caasimada gaar ahaan agagaarka Dagmada waabari dhawaqa aad maqli doontaan saacadu marka ay tahay  19:30 ilaa 20:PM Fiidnimo in uu yahay dhawaq nabadeed ee uusan aheen mid wax yeelaya  muwaadininta naf iyo maal,” ayuu yiri Taliye Mahdi Cumar Muumin.

Warbixinta Booliska oo ka soo haaday ayaa sababtay qalqal ay dareentay bulshada ku nool magaalada Muqdisho, maadaama ay maqleen dhowr jug oo is dabajoog ah.

Baraha Bulshada ayaa ka qeyb qaatay qalqal gelinta, iyadoo dhowr qof ay soo qortay in hoobiye iyo qaraxyo ay ka dhacayaan gudaha Muqdisho, taas oo boolisku beeniyey.

Magaalada Muqdisho ayaa muddooyinkii dambe kasoo kabatay qaraxyadii iyo weerarraddi Al-Shabaab, waxayna shacabka caasimadda ka nasteen amni darro muddo dheer heysatay.

Muqdisho (Caasimada Online) – Guddoomiyaha maamulka gobolka Banaadir, ahna duqa magaalada Muqdisho Xasan Maxamed Xuseen (Muungaab) ayaa maanta garab istaag buuxa u muujiyay macawiisleyda Beesha Xawaadle, kadib tallaabo uu maanta qaaday.

Muungaab ayaa daawooyin ugu deeqay Ciidamada Difaaca Deegaanka ee ka bar-bar dagaalama Ciidamada Xoogga dalka kuwooda ku sugan gobolka Hiiraan, isaga oo ballan qaaday inay sii socon doonto taageerada maamul gobolka Banaadir ee ciidamada qalabka sida.

Munaasabad kooban oo ka dhacday xarunta gobolka ayaa waxaa deeqdaan ku guddoomay xildhibaanada kasoo jeeda gobolka Hiiraan, iyadoona duqa Muqdisho uu sheegay in ay ka go’an tahay taageeridda iyo garab istaaga Ciidamada Qaranka iyo kuwa difaaca deegaanada ee dagaalka kula jira kooxaha khawaarijta.

Sidoo kale waxaa munaasabadda goobjoog ahaa xoghayaha guud ee maamulka gobolka Banaadir, mas’uuliyiin kala duwan, siyaasiyiin, agaasimeyaal iyo qeybaha kala gedisan ee hormuudka haweenka gobolka Banaadir.

Duqa magaalada Muqdisho oo hadal kooban ka jeediyay goobta ayaa sheegay in deeqdan ay bilow u tahay taageero kale oo uu maamulka gobolka siinayo ciidamada Xoogga dalka kuwa deegaanka ee dagaalka adag kula jiro kooxda Al-Shabaab.

“Maamulka Gobolka Banaadir howlaha uu qabanayo waxaa kamid ah inuu garab istaago howlgallada lagula dagaalamayo argagixisada ee la doonayo in dalka laga ciribtiro, habeen iyo maalin ayaan u taaganahay waxay noo tahay qodob mar walba na horyaallo” ayuu yiri.

Dhanka kale, Muungaab ayaa boggaadiyay doorka reer Hiiraan ee dagaalka ka socda dalka, wuxuuna sheegay inay hormuud u noqdeen Soomaalida kale.

Guddoomiyaha Gobolka Banaadir ayaa sidoo kale ku baaqay in lagu deydo reer Hiiraan, isla markaana loo midoobo dagaalka ka dhanka ah argagixisada ee ka socda dalka.

“Waxaan rabaa inaan si gaar ah u xuso oo aan u boggaadiyo walaalaha reer Hiiraan ee dagaalka qaraar ee jihaadka kula jira Khawaarijta oo Soomaalida inteeda kale u noqday tusaalaha, waxaan idin leeyahay Ilaahey SWT ha idin guuleeyo” ayuu raaciyay Muungaab.

Ugu dambeyn xildhibaannada kasoo jeeda Hiiraan oo madasha ku sugnaa ayaa maamulka gobolka uga mahadceliyay garab istaagga uu muujiyay ciidamada xaq-u-dirirka, iyaga oo sheegay in daawadan ay wax ka tari doonto xaaladaha adag ee ay wajahayaan ciidanka.

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladaha Soomaaliya iyo Kenya ayaa maanta isfaham buuxa ka gaaray ixtiraamka madax-bannaanida Soomaaliya, kadib markii dhowaan xukuumadda Nairobi ay “Jamhuuriyad” ugu yeertay Somaliland, oo caalamku u aqoonsan yahay maamul ka tirsan Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya.

Arrintan ayaa waxaa si gaar uga wada fariistay wasiirrada arrimaha dibadda ee labada dal Cabdisalaam Cabdi Cali (Dhaay) iyo dhiggiisa Musalia Mudavadi, xilli uu socday shirka heer-wasiir ee isu duweyaasha FOCAC, oo lagu qabtay magaalada Changsha ee dalka Shiinaha.

Kulanka oo ahaa mid miro-dhal ah ayaa waxaa diiradda lagu saaray xoojinta xiriirka labada dal, iyada oo wasiirka arrimaha dibadda Soomaaliya uu si cad u adkeeyay muhiimadda ay leedahay in dhammaan wada-hadallada iyo iskaashiyada laba-geesoodka iyo kuwa caalamiga ahba lagu fuliyo oo keliya iyada oo loo marayo hay’adaha dastuuriga ah ee dalka.

Waxaa kale oo uu wasiirku si xooggan u muujiyay in la dhowro madax-bannaanida, midnimada iyo wadajirka dhuleed ee Soomaaliya, taasoo uu ku tilmaamay aasaaska deris wanaagga iyo xasilloonida guud ee gobolka.

Sidoo kale wasiirka arrimaha dibadda Kenya Musalia Mudavadi ayaa dhankiiisa mar kale ku celiyay mowqifka dowladdiisa ee ah in ay si buuxda u taageersan tahay midnimada iyo madax-bannaanida dhuleed ee Soomaaliya, iyadoo la tixraacayo mabaa’diida deris wanaagga, xushmadda qarannimada, iyo wadajirka gobolka.

Labada wasiir ayaa sidoo kale isku raacay in la dedejiyo qabsoomidda kulanka guddiga iskaashiga wadajirka ah ee Soomaaliya iyo Kenya (JCC), si loo dhamaystiro heshiisyadii hore ee hakadka galay, loogana shaqeeyo horumarinta iskaashiga dhinacyada ganacsiga, waxbarashada, kaabeyaasha dhaqaalaha, iyo arrimaha amniga.

Ugu dambeyn, Soomaaliya ayaa uga mahadcelisay Kenya kaalinta ay ku leedahay nabad ilaalinta Soomaaliya, gaar ahaan doorka muuqda ee ay ka ciyaartay howlgalka Midowga Afrika ee AUSSOM oo Kenya ay in ka badan 25 sano qayb muhiim ah ka ahayd.

Tallaabada ay qaadeen labada dowladood ee dariska ah ayaa kusoo aadeysa, iyada oo horay ay Kenya u saxday qaladkeeda, kadibna Somaliland ka saartay liiskeedii safaaradaha shisheeye ee ka howl gala gudaha dalka, tallaabaas oo u muuqata in ay ku muujinayso taageerada ay u hayso madax-bannaanida iyo midnimada dhuleed ee Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya.

Si kastaba, Go’aankan ayaa yimid kadib markii uu muran dhaliyay dukumeenti kasoo baxay Wasaaradda Arrimaha Dibadda oo si weyn loogu baahiyay baraha bulshada, kaasi oo ku daray “Jamhuuriyadda Somaliland” liiska safaaradaha ajaanibta, iyadoo lagu qoray booska 20-aad. Tallaabadaas ayaa keentay caro ballaaran oo ka dhalatay gudaha Kenya iyo Soomaaliya, taasoo ku qasbatay wasaaradda inay si degdeg ah u saxdo liiska, isla markaana meesha ka saarto tixraaca Somaliland.

Gaalkacyo (Caasimada Online) – Faah-faahinno dheeraad ah ayaa waxaa laga helayaa dad shacab ah oo lagu xir-xiray waqooyiga magaalada Gaalkacyo ee xarunta gobolka Mudug, kuwaas oo kasoo jeeda deegaannada maamulka Koonfur Galbeed Soomaaliya.

Dadkan oo tiradooda ay gaareyso illaa 12 qof ayaa loo haystaa arrimo la xiriira aano qabiil, gaar ahaan dil horay uga dhacay gudaha magaaladaasi.

Cabdisataar Xasan Cali oo kamid ah siyaasiyiinta kasoo jeeda Koonfur Galbeed ayaa ka hadlay falkan, wuxuuna sheegay in dadka la haysto ay isugu jiraan ganacsato iyo nabadoonno kasoo jeeda Digil iyo Mirifle, ayna aad uga xun yihiin sida loola dhaqmay.

Siyaasigan oo wareysi gaar ah siiyay Telefishinka Universal ayaa sheegay in si arxan darro ah loola dhaqmay dadka xiran, isaga oo xusay ‘inay haysato Beesha Cumar Maxmauud’.

“Waxaa magaalada Gaalkacyo lagu xiray 12 qof oo reer Koonfur Galbeed ah oo si naxariis darro ah loola dhaqmay oo silis lugaha looga xiray oo xitaa joodari iyo salli ay ku seexdaan aan la siinin, waxayna isugu jiraan ganacsato iyo nabadoonno ” ayuu yiri Cabdisataar Xasan Cali.

Waxaa kale oo uu sii raaciyay ” Sida naloo sheegay waxaa dadkaas haysta jufo kamid ah Beesha Cumar Maxamuud, Puntland hadii ay beelo tahayna hanaloo caddeeyo, hadii aan nahay siyaasiyiinta reer Koonfur Galbeed, haddii ay maamul tahayna hanaloo caddeeyo”.

Cabdisataar ayaa sidoo kale ka hadlay waxa loo haysto dadkaasi kasoo jeedo Koonfur Galbeed, wuxuuna sheegay inay tahay diyada nin horay looga dilay jufo kamid ah Beesha Cumar Maxamuud, waxaase uu tilmaamay in loo baahnaa in si hoose looga wada-hadlo.

“Sababta waxaa waayey laf la yiraahdo reer Qalaf oo Cumar Maxamuud ka tirsan ayaa nin laga dilay ninkii muddo ayaa dilkiisa kasoo wareegatay dadkii dilay ayaa waxaa la yiri diyadii bixiya marka diyo iyo waxyaalahaas inta la fariisto aa laga wada-hadlaa oo si nabad ah ayaa loo wajahaa oo diyo ama heshiis lagu kala qaataa” ayuu markale wareysiga ku yiri.

Waxaa kale oo uu farriin culus u diray Madaxweynaha maamul goboleedka Puntland Saciid Cabdullahi Deni, isaga oo ka dalbaday in si deg dega ah uu usii daayo dadkaasi oo ku xiran xabsi ku yaal Gaalkacyo.

“Dowladda Puntland waxaan ka codsanayaa, gaar ahaan madaxweyne Saciid Deni in arrintan uu soo farogeliyo, si deg deg ahn loo sii daayo dadkaasi” ayuu yiri Cabdisataar.

Arrintan ayaa dhalisay carro xooggan kadib markii baraha bulshada lagu baahiyay sawirada 12-ka qof oo lugaha looga xiray katiinad, isla markaana lagu haysto waqooyiga Gaalkacyo.

Washington (Caasimada Online) – Dowladda Maraykanka ayaa shaaca ka qaaday in dowladda Soomaaliya ay ka laabatay xayiraaddii ay horay ugu soo rogtay baasaboorka Taiwan, taasoo hor istaagtay safar uu Wasiirka Arrimaha Dibadda Taiwan ku tagi lahaa Somaliland.

Troy Fitrell, oo ah sarkaal sare oo ka tirsan Waaxda Arrimaha Dibadda ee Maraykanka, ayaa arrintan ka sheegay Golaha Senate-ka oo uu dhawaan hortagay, isagoo muujiyay in Washington ay ku qanacsan tahay go’aanka cusub ee dowladda Soomaaliya.

Wuxuu caddeeyay in Soomaaliya markale aqbashay baasaboorka Taiwan, taasoo uu ku tilmaamay tallaabo lagu ixtiraamayo xidhiidhka caalamiga ah.

“Waan ku faraxsanahay in dowladda Soomaaliya ay ka noqotay amarkii xayiraadda, isla markaana ay billowday inay markale ixtiraamto baasaboorka Taiwan,” ayuu yiri Fitrell.

Fitrell ayaa carabka ku adkeeyay in waddan kasta oo isku dayaya inuu faragelin ku sameeyo xiriirka Taiwan uu dirayo fariin muujinaysa in aanu danaynin la macaamilka dunida xorta ah. Wuxuu sidoo kale xusay in tallaabooyinka noocaas ah ay khatar gelin karaan xiriirka ay dalalkaasi la leeyihiin Maraykanka, isaga oo si cad ugu digay waddamada arrintaas ku kacaya.

Isagoo sii hadlayay, wuxuu sheegay in Taiwan ay tahay xubin mas’uul ah oo beesha caalamka ka tirsan, isla markaana uu xiriirkeedu yahay mid muhiim ah. “Waxaa jira waddamo Shiinaha u habranaya oo Taiwan dhibaataynaya. Sida ay Taiwan ula dhaqmaan waxay noo diraysa fariin sheegaysa inaysan wax tar u lahayn dunida xorta ah.”

Xildhibaanno Mareykan ah ayaa dhankooda si gaar ah u xusay in taageerada uu Shiinaha siiyo Soomaaliya ay si toos ah u taabanayso danaha Somaliland, oo ay ku tilmaameen saaxiib muhiim ah. Waxay su’aal ka keeneen in Maraykanku uu waqtigii uu xiriir toos ah la yeelan lahaa Somaliland uu soo dhowaaday, si looga hortago ballaarinta saameynta Shiinaha ee gobolka.

Fitrell ayaa intii kulanka socday ka dhawaajiyay in Maraykanku diyaar u yahay inuu la shaqeeyo cid kasta oo ka mid ah dalalka u heelan inay la macaamilaan dunida xorta ah.

Si kastaba, arrintan ayaa imanaysa xilli xayiraaddii ay Soomaaliya saartay baasaboorka Taiwan ay keentay dhaleecayn gudaha Kongress-ka Maraykanka, halka diblumaasiyiin ka ag dhow maamulka Trump ay xuseen cawaaqibta ka dhalan karta arrintaasi, oo uu si weyn usoo dhaweeyay Shiinaha.

Addis-Ababa (Caasimada Online) – Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Abiy Ahmed ayaa sheegay in dalkiisu sii xoojin doono dadaallada uu ku raadinayo marin badeed, isaga oo ku saleynaya sharciyada caalamiga ah iyo wadahadallo diblomaasiyadeed, sida uu ku sheegay wareysi laga baahiyay Telefishinka Qaranka (EBC) Isniintii.

Abiy ayaa tilmaamay in raadinta marinka badda aysan ahayn qorshe cusub balse ay tahay arrin qaran oo muddo dheer taagnayd. Tan iyo sannadkii 1993, markii Eritrea ay madax-bannaanideeda qaadatay, Itoobiya waxay noqotay waddan aan bad lahayn, taasoo sababtay caqabado dhaqaale iyo saadka la xiriira oo baaxad leh, ayuu xusay.

“Waan ka xunnahay sida aan ku weynay marinkeenii badda,” ayuu yiri Abiy, isagoo tixraacaya sida Itoobiya ay uga baxday xeebteedii kadib gooni-isu-taagga Eritrea saddex iyo toban sano ka hor.

Ra’iisul wasaaruhu wuxuu dhaliilay sida Itoobiya loola dhaqmay marka loo eego xeerarka caalamiga ah ee quseeya waddamada aan marin badeedka lahayn, isaga oo ku tilmaamay arrintaas mid caddaalad-darro ah. “Dulmi muuqda ayaa lagula kacay Itoobiya, waana in si degdeg ah wax looga qabtaa,” ayuu yiri.

Abiy ayaa mar kale adkeeyay mowqifka dowladda, isagoo xusuusiyay in bishii Oktoobar 2024 uu si rasmi ah uga hadlay arrintan intii lagu jiray kalfadhigii baarlamaanka, markaasoo uu sheegay in Itoobiya ay mar kale raadin doonto marin u furan Badda Cas — iyadoo adeegsanaysa waddo nabadeed.

“Itoobiya waa dal leh dhaqaale u adeegaya 120 milyan oo qof, isla markaana ay ku hareeraysan yihiin biyo — xaq ayay u leedahay inay hesho marin badeed,” ayuu yiri. “Himiladeennu waa mid sharci ah, caddaaladna ku dhisan.”

Inkasta oo Itoobiya ay haatan ku tiirsan tahay dekedda Jabuuti in ka badan 90% ganacsigeeda caalamiga ah, haddana waxay si isa soo taraysa u muujinaysaa doonisteeda ah inay baarto marinno kale oo badeed, iyadoo adeegsanaysa iskaashi goboleed iyo wadahadallo diblomaasiyadeed.

Kowdii Janaayo 2024, Itoobiya waxay la saxiixatay Somaliland heshiis is-afgarad (MoU) ah oo u oggolaanaya Addis Ababa in ay hesho marin 19-kilomitir ah oo xeeb ah, agagaarka dekedda Berbera. Heshiiskaas beddelkiis, taasi oo Somaliland ay ku beddelaneysay in ay Itoobiya ka hesho aqoonsi.

Mogadishu ayaa si degdeg ah u cambaareysay heshiiska, waxayna dib ugu yeeratay diblomaasiyiinteedii Itoobiya, iyadoo sidoo kalena ku hanjabtay inay qaadi doonto tallaabo sharci ah.

Si loo dejiyo xiisadda sii kordheysa, Soomaaliya iyo Itoobiya waxay 11-kii December 2024 ku kala saxiixdeen magaalada Ankara heshiis lagu magacaabo Baaqii Ankara, oo uu garwadeen ka ahaa Madaxweynaha Turkiga Recep Tayyip Erdoğan. Heshiiskaas ayaa dib u xaqiijiyay ixtiraamka labada dal ee madax-bannaanida mid walba, wuxuuna albaabka u furay in Itoobiya si sharci ah ku hesho marin badeed iyadoo adeegsaneysa dekedaha ay aqoonsan tahay dowladda federaalka Soomaaliya.

Muqdisho (Caasimada Online) – Maamulka gobolka Banaadir ayaa farriin toos ah u direy dadweynaha ku nool xarumaha dugsiyada dowladda, kaasi oo uu ku amrayo in si degdeg ah loo baneeyo xarumahaas.

Maamulka ayaa sheegay in talaabadan lagu baneynayo dhulkan ay muhiim u tahay dib u hawl-gelinta goobaha waxbarashada, si caruurta Soomaaliyeed ay u helaan waxbarasho tayo leh.

Guddoomiyaha cusub ee gobolka Banaadir, Xasan Maxamed Xuseen Muungaab, ayaa fariintan jeediyay xilli uu ka qayb-galayay furitaanka imtixaanka dugsiga dhexe ee gobolka.

Sidoo kale wuxuu caddeeyay in maamulka uu qorsheynayo in la ballaariyo adeegyada waxbarashada ee gobolka, iyadoo kor loo qaadayo tirada ardayda dhammeysa dugsiga dhexe.

Sanadkan, waxaa imtixaanka dugsiga dhexe ka qeybgalay in ka badan 41,000 oo arday, taasoo muujinaysa koror dhan 18% marka loo eego sanadkii hore, oo ay ka qaybgalayeen ku dhawaad 35,000. Guddoomiyaha ayaa sheegay in rajo laga qabo in sannadaha soo socda ay tiradaasi gaarto ilaa 100,000 oo arday.

Dhanka kale, maamulka gobolka Banaadir wuxuu sheegay in uu qorsheynayo dayactir iyo dib u habeyn lagu sameeyo dugsiyada dowladda. Waqtigan la joogo, dugsiyada hoos yimaada maamulka gobolka ayaa gaaraya 50 iskuul, taasoo ka dhigan koror 50% ah marka loo eego sanadkii hore.

Wasaaradda Waxbarashada, Hiddaha iyo Tacliinta Sare ee Soomaaliya ayaa horay amar ugu bixisay in laga guuro 14 iskuul oo hadda loo isticmaalo hoy ku meel gaar ah. Tallaabadan ayaa qayb ka ah dadaallada lagu doonayo in dib loo hawlgeliyo goobahaas si ay ugu adeegaan waxbarashada ubadka Soomaaliyeed.

Iskuulada la baneeynayo ayuu sheegay maamulka gobolka inay si rasmi ah u bilaabi doonaan shaqadooda bisha Sebtember ee sanadkan, taasoo ku beegan bilaabashada sanad dugsiyeedka 2025–2026, iyadoo maamulku ugu baaqay shacabka inay gacan ka geystaan dadaallada horumarinta waxbarashada.

Muqdisho (Caasimada Online) – Madaxweynaha Soomaaliya, Xasan Sheekh Maxamuud ayaa loogu baaqay dhismaha guddiyo farsamo ka kala socda dhinacyada ay quseeyso gogosha uu dhawaan fidiyay.

Dalabkan oo Madaxweynihii hore ee Galmudug uu si furan ugu diray Xasan Sheekh ayaa wuxuu muhiim u yahay in gogoshu noqoto mid miro dhal ah, isla markaana looga gaaro xal waara xaaladaha cakiran ee Soomaaliya ka taagan.

Cabdikariin Xuseen Guuleed oo war-saxaafadeed soo saaray ayaa marka kale xoojiyay in ka hor furitaanka shirka, ay lama huraan tahay in la dhiso guddiyo farsamo oo metelaya dhammaan dhinacyada ay khusayso, si ay isula meel dhigaan arrimaha aas-aasiga u ah guusha shirkan.

“Ka hor furitaanka shirkan waxaa lama huraan ah in la dhiso guddiya farsamo oo metelaya dhammaan dhinacyada ay khusayso, si ay isula meel dhigaan arrimaha aas-aasiga, kuwaas oo kamid yahay: Ajandaha rasmiga ah ee shirkan, si si hufan looga wada xaajoodo qodobbada hortebinta leh,” ayuu yiri Guuleed.

Soo jeedinta Guuleed ayaa imanaysa xilli ay siyaasiyiinta mucaaradka ay ka qeyb-galka gogosha Madaxweynaha shuruud uga dhigeen in shirku noqdo mid xal looga gaarayo khilaafka ka taagan dalka.

Mucaaradka ayaa shaki wayn ka muujiyay shirka uu qabanayo Xasan Sheekh, waxayna sheegeen inuu taageero ugu raadinayo qorshihiisa, ee uusan aheyn mid lagu raadinayo xalka xaaladda taagan, sida lagu yiri bayaanka mucaaradka.

Hoos ka aqriso qoraalka Guuleed oo dhameystiran:

Sida ay dadweynaha Soomaaliyeed ba ka warqabaan, waxaan si diirran u soo dhaweeyay gogosha uu ku baaqay Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, Mudane Xasan Sheekh Maxamuud, taariikhdu markay tahay 15-ka Juun.

Waxaan horey u muujiyay tallaabooyin muhiim ah oo lagama maarmaan u ah in gogoshu noqoto mid miro dhal ah, loogana gaaro xal waara xaaladaha cakiran ee dalka ka taagan.

Haddaba, mar kale waxaan caddeyneynaa in ka hor furitaanka shirkan, ay lama huraan tahay in la dhiso guddiya farsamo oo metelaya dhammaan dhinacyada ay khusayso, si ay isula meel dhigaan arrimaha aasaasiga u ah guusha shirkan, kuwaas oo kala ah:

1. Ajandaha rasmiga ah ee shirkan, si si hufan looga wada xaajoodo qodobbada hortebinta leh.

2. Ka-qaybgalayaasha muhiimka ah ee lagama maarmaanka u ah matalaadda dhammaan dhinacyada uu shirku quseeyo.

3. Go’aamada, Qaabka iyo hannaanaka loo ansixinayo waxa kasoo baxa shirkan, si ay u yeeshaan sharciyad iyo kalsooni guud.

Waxaan kaloo soo jeedineynaa in si waqtiga looga faaideysto, aragtiyada iyo mowqifyadana loo mideeyo in ay lagama maarmaan tahay in shirarka la mideeyo oo hal gogol oo loo dhanyahay laga dhigo.

Beledweyne (Caasimada Online) – Ciidamada Milateriga Soomaaliya oo kaashanaya dadka deegaanka ayaa howl-gallo culus ka fuliyay inta u dhaxeysa magaalooyinka Aboorey iyo Yasooman ee gobolka Hiiraan. Howl-galladan ayaa lagu beegsaday maleeshiyaad ka tirsan kooxda Al-Shabaab oo la sheegay inay ku dhuumaaleysanayaan deegaannadaasi.

Saraakiisha Ciidanka ayaa sheegay in ay heleen xog sugan oo tilmaameysa in xubno ka tirsan Al-Shabaab ay ku sugan yihiin dhul u dhexeeya Aboorey iyo Yasooman, taasoo keentay in si deg-deg ah loo abaabulo howl-gal qorsheysan oo lagu beegsanayo meelaha lagu tuhunsanaa.

Ciidamada ayaa durbadiiba u dhaqaaqay dhulkaas si ay u xaqiijiyaan amniga, una fuliyaan baaritaanno miinooyin ah, maadaama uu jiro cabsi laga qabo in Al-Shabaab ay dhigaan waxyaabaha qarxa si ay ugu dhibaateeyaan dadka deegaanka iyo ciidanka.

Howl-galka ayaa gaaray goobihii ay hore u joogeen Al-Shabaab, halkaas oo ciidamada ay ka sameeyeen baaritaannada qaraxyada, si loo xaqiijiyo in aysan jirin wax khatar ah oo ku hareeraysan shacabka iyo ciidamada.

Saraakiishu waxay caddeeyeen in howl-galladan ay yihiin kuwa qeyb ka ah qorshe ballaaran oo lagu ciribtirayo kooxaha argagixisada ee ku sugan qeybo ka mid ah gobollada dhexe ee dalka, gaar ahaan Hiiraan iyo Shabeellada Dhexe oo ay dhowaanahan ka socdeen dhaq-dhaqaaqyo milatari.

Sidoo kale waxay saraakiishu xaqiijisay in aysan joojin doonin howl-gallada, isla markaana ay sii wadi doonaan gulufka lagula dagaallamayo Al-Shabaab ilaa laga suuliyo guud ahaan deegaannada ay ku dhuumaaleysanayaan.

Si kastaba, dagaalka Al-Shabaab ayaa sii laba kacleynaya maalmihii dambe, iyada oo dowladda Soomaaliya ay haatan qorsheyneyso inay qaado gulufkii ugu cuslaa oo kooxda looga xoreynayo deegaannadii u dambeeyay ee ay qabsatay.

Kismaayo (Caasimada Online) – Injineerada Ciidanka Mareykanka ee loo diray Koonfurta Soomaaliya ayaa door muhiim ah ka ciyaaraya horumarinta hawlgallada milatari iyo hagaajinta xaaladaha nololeed ee saldhigga Cooperative Security Location (CSL) Kismaayo, taasoo qeyb ka ah dadaallada ballaaran ee ay wadaan Ciidammada Isku-dhafka ah ee Geeska Afrika (CJTF-HOA).

Kooxda 152aad ee Taageerada Injineerada (152nd Engineer Support Company), oo si toos ah looga soo diray gudaha Mareykanka, ayaa loo xil saaray dhismaha kaabayaasha muhiimka ah ee taageeraya diyaar-garowga howlgalka iyo iskaashiga gobolka. Laga bilaabo horumarinta nidaamyada amniga ilaa kor u qaadista tayada nololeed ee ciidamada la geeyey saldhigga, shaqadoodu waxay si toos ah u taageertaa yoolalka fog ee CJTF-HOA ee Bariga Afrika.

“Mashruucyada mararka qaar hal maalin gudahood ayay kaga guuraan marxaladda qorsheynta una gudbaan fulin,” ayuu yiri 1st Lt. Brian Kwong, taliyaha kooxda 152aad. “Maaddaama aan durba joogno goobta, waxaan si degdeg ah u bilownaa shaqada, taasoo naga badbaadineysa waqti iyo kharash.”

Kooxdu waxay si dhow ula shaqeyneysaa qorsheeyayaasha injineerada ee ku sugan Camp Lemonnier, Jabuuti, iyo hoggaanka maxalliga ah ee CSL Kismaayo, iyadoo hadda la wado dhowr mashruuc oo muhiim ah.

Kuwaas waxaa ka mid ah dhismaha xarun caafimaad, casriyeynta goobta cuntada, dhisidda xarun cusub oo jimicsi ah, iyo meelaha lagu kaydiyo dhalooyinka biyaha—adeegyo loo qorsheeyay in lagu dhiirrigeliyo niyadda iyo daryeelka shaqaalaha saldhigga.

“Shaqada aan qabanno si toos ah ayay u taageertaa amniga ciidamada iyo baahiyahooda nololeed ee maalinlaha ah,” ayuu yiri Staff Sgt. Jeffery Fedor, hoggaamiye kooxeed ka tirsan unugga. “Horumarradan waxay CSL Kismaayo ka dhigayaan meel ammaan badan oo si wanaagsan loogu noolaado.”

Kooxda 152aad waxay ku shaqeynayaan deegaan fog oo mararka qaar leh caqabado la saadaalin karin, iyadoo ay wajahaan dhibaatooyin ay ka mid yihiin agab xadidan iyo cimilo daran. Si kastaba ha ahaatee, la-qabsiga duruufaha ayaa ah awooddooda ugu weyn.

“Haddii ay dhacdo dib u dhac ku yimaada sahayda, shaqaale yaraanta, ama cimilada adag, waan la qabsannaa xaaladda waxaana sii wadnaa hawsha,” ayay tiri Sgt. Naomi Velez, oo ah howlwadeenka dhismaha ee kooxda. “Wax walba waxay ku saabsan yihiin adkaysi iyo u heellanaanta himilada.”

Tan iyo markii ay yimaadeen Soomaaliya, injineerada ayaa si weyn uga qayb qaatay dadaallada Mareykanka ee lagu xoojinayo amniga gobolka iyo dhisidda iskaashi dhow oo lala yeesho waddamada martida loo yahay.

“Laga bilaabo bilowgii howlgalkayaga, niyadda kooxda ayaa aad u sarreysay,” ayuu raaciyay Kwong. “Kooxdayadu way ku faaneysaa shaqada ay halkan ka hayaan—waxaana naga go’an inaan dhammeystirno hawsha.”

Garoowe (Caasimada Online) – Wasiirka Maaliyadda Puntland, Maxamed Faarax Maxamuud, ayaa faahfaahin ka bixiyay hadal uu dhawaan jeediyay Madaxweynaha Puntland, Siciid Cabdullaahi Deni, oo si weyn uga dhex abuuray dood iyo falcelin baraha bulshada.

Hadalka Madaxweynaha oo ku saabsanaa “iib-geynta dalka” ayaa dad badan, oo ay ka mid yihiin siyaasiyiin iyo falanqeeyayaal, ku fasireen inuu la xiriiray heshiisyo lagu bixinayo kheyraadka dabiiciga ah ee Puntland, sida macdanta, iyadoo laga cabsi qabay in shirkado shisheeye lagu wareejinayo.

Balse Wasiir Maxamed Faarax ayaa beeniyay eedahaasi, isagoo sheegay in hadalka Madaxweynuhu uusan ahayn mid la xiriira xaraashka kheyraadka, balse uu ahaa mid dhiirigelinaya maalgashi caalami ah oo waxtar u leh dalka. Wuxuu xusay in si qaldan loo turjumay micnaha hadalka Madaxweynaha.

“Iib-geyntii Madaxweynuhu sheegay waxa loo qaatay in waddanka la xaraashayo, laakiin fahamku sidaasi ma ahayn,” ayuu yiri Wasiirku. “Waxaan rabnaa in aan iib-geyno nabadda ka jirta waddankeena, in aan iib-geyno ammaanadeenna, si dalkeena loo maalgashado.”

Wasiir Maxamed Faarax ayaa intaas ku daray in Puntland rabto in ay “iib-geyso” muuqaalka wanaagsan ee ay leedahay: “Waxaa la rabaa sidoo kale in aan iib-geyno dad lala dhaqmi karo in aan nahay, in aan iib-geyno dalkeenna baraf in uusan ka di’in oo qorrax helno sannadkii oo dhan, waxaan rabnaa in aan iib-geyno in waddankeenu ku wacan yahay beerasho iyo maalgashi.”

Wasiirka ayaa ugu dambeyn xusay in Puntland ay dooneyso in ay soo jiidato maalgashi sharci ah oo kaabaya horumarka dhaqaale, isla markaana aanay jirin wax heshiis ah oo lagu xaraashayo kheyraadka dabiiciga ah ee dalka.