Beijing (Caasimada Online) – Markii hore, Mareykanka ayaa weeraray xarumaha nukliyeerka Iran. Kadib, Madaxweynaha Mareykanka Donald Trump ayaa Isniintii ku dhawaaqay xabbad-joojin u dhexeysa Israa’iil iyo Iran, isagoo sheegay in dagaalka uu ugu yeeray “Dagaalka 12-ka maalmood” uu dhammaaday, wuxuuna labada dhinacba ugu baaqay inay muujiyaan dulqaad, xilli warar sheegayaan xadgudubyo dhacay.

Dal si gaar ah uga war hayay xiisaddan kacsan ee juqraafi-siyaasadeed, oo wax badan oo khasaare ah kala kulmi karay dagaalka, isla markaana doonayay inuu saameyn siyaasadeed ku yeesho Bariga Dhexe, ayaa ahaa Shiinaha.

“Shiinaha awood weyn uma laha inuu si toos ah xaaladda wax uga beddelo,” ayuu yiri William Figueroa oo ah khabiir ku xeeldheer xiriirka Shiinaha iyo Iran oo ka tirsan Jaamacadda Groningen ee dalka Netherlands. “Shiinuhu faa’iido uguma jirto dagaal ballaaran oo gobolka ka dhaca, balse awood ciidan oo uu arrintan ku xakameeyo ma laha,” ayuu yiri.

Shiinaha wuxuu aad ugu tiirsan yahay shidaalka iyo gaaska ka yimaada Bariga Dhexe, iyadoo kala bar shidaalka uu Shiinuhu dibadda uga soo dhoofsanayo uu maro marinka Hormuz ee xeebta Iran ku yaalla, sida ay sheegtay shirkadda falanqeysa arrimaha tamarta ee Vortexa. Baarlamaanka Iran ayaa toddobaadkan ka dooday inuu xiro marinka Hormuz, sida ay ku warrantay warbaahinta dowladda Iran.

Iran oo wajahaysa cunaqabateyn adag oo caalami ah, waxay sidoo kale ku tiirsan tahay Shiinaha inuu shidaalkeeda ka iibsado. Shirkadda Vortexa ayaa qiyaastay in bishan Juun Shiinuhu soo dejin doono 1.5 milyan oo foosto oo shidaal ah, kuwaas oo dhammaantood maraya marinka Hormuz.

Waxaa jiray calaamado diblomaasiyadeed oo Shiinuhu toddobaadkan muujiyay; Wasiir ku-xigeenka arrimaha dibedda Liu Bin ayaa Isniintii Tehran kula kulmay safiirka cusub ee Iran u fadhin doona Shiinaha, sidoo kale saraakiil Shiineys ah ayaa Axaddii, iyadoo ay garab ka helayaan Ruushka iyo Pakistan, Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay u gudbiyay hindise qaraar lagu dalbanayo xabbad-joojin degdeg ah.

Si kastaba ha ahaatee, Mareykanka ayaa ugu dambeyn ahaa awoodda ugu weyn ee gobolka ka arriminaysay toddobaadkan.

Xitaa markii Washington uu ka codsaday Shiinaha caawimaad, waxaa muuqday in Beijing aysan awoodin ama aysan rabin inay xiisadda faraha la gasho, sida ay khubaradu qabaan.

Axaddii, Xoghayaha Arrimaha Dibedda Mareykanka Marco Rubio ayaa wareysi uu Fox News siiyay ku sheegay in Beijing ay tahay inay Iran ku dhiirrigeliso inaanay xirin marinka Hormuz, isagoo sabab uga dhigay ku tiirsanaanta Shiinaha ee marinkaas iyo inuu xiritaankiisu noqon lahaa “is-dil dhaqaale” oo ay Iran sameysato.

Afhayeenka wasaaradda arrimaha dibedda Shiinaha Guo Jiakun ayaa sheegay in dowladdiisu xiriir la yeelatay dhiggeeda Iran, isla markaana ay diyaar u tahay inay la shaqeyso Iran sidii ay xiriir fiican u yeelan lahaayeen, inkastoo aan la hubin tallaabooyinka la qaaday.

Liu Zongyi, cilmi-baare ka tirsan machadka Shanghai Institutes for International Studies ee xiriirka la leh dowladda Shiinaha, ayaa sheegay in Beijing ay codsiga Rubio u aragtay munaafaqnimo, marka la fiiriyo sida mas’uuliyiinta Shiinuhu u arkeen weerarrada Mareykanka ku qaaday xarumaha nukliyeerka Iran oo ay ku tilmaameen dagaal gardarro ah.

“Mareykanka ayaa dagaalka bilaabay haddana Shiinaha ka codsanaya inuu Iran ku qanciyo in aysan xirrin Hormuz: arrintaasi waa mid aan macquul ahayn oo muujinaysa gardarro cad,” ayuu yiri.

Sidoo kale, “lama hubo in Shiinuhu uu Iran ku qancin karo arrintan,” ayuu yiri Gedaliah Afterman oo khabiir ku ah xiriirka Aasiya oo ka tirsan machadka Abba Eban Institute for Diplomacy and Foreign Relations ee Jaamacadda Reichman ee Israa’iil. “Waxayna xaqiiqdii ka taxaddarayaan inay taas sameeyaan amar ka yimid Washington ama Rubio,” ayuu intaas ku daray.

Shiinuhu wuxuu horey isku muujiyay inuu yahay dhexdhexaadiye nabadeed oo gobolka ah, sida heshiiska uu 2023 dhex dhigay Iran iyo Sacuudiga, iyo heshiiska mideynta kooxaha Falastiin ee 2024.

Hase yeeshee, khubaradu waxay sheegayaan in saamaynta diblomaasiyadda Shiinaha ee Bariga Dhexe ay ahayd mid xadidan, iyadoo joogitaankiisa gobolka uu inta badan yahay mid ganacsi. Mareykanka, dhanka kale, wuxuu aad ugu lug leeyahay siyaasadda iyo militariga gobolka, isagoo halkaas ku leh saldhigyo ciidan iyo isbahaysiyo muddo dheer jiray.

Mas’uuliyiinta Shiinaha ayaa sheegay in ka badan 3,000 oo muwaaddiniintooda ah laga daadgureeyay Iran iyo in ka badan 500 oo kale laga soo saaray Israa’iil. Wasaaradda arrimaha dibedda ayaa baahisay muuqaal cinwaan looga dhigay “Soo noqoshada Guriga,” kaas oo muujinaya dadaalka diblomaasiyiinta Shiinaha iyo dad calammada lulaya.

Liu oo hadalka bixiyay kadib markii Trump uu ku dhawaaqay xabbad-joojinta balse ka hor inta aan lagu eedeyn dhinacyadu inay jebiyeen heshiiska, ayaa sheegay: “Waxa dhici karta in Shiinuhu Iran siiyo kaalmo bani’aadannimo, balse intaas ka badan ma muuqato tallaabo kale oo Shiinuhu qaadayo.”

Si loo muujiyo sida Beijing uga walaacsan tahay xaaladda marinka Hormuz, ururka ay leedahay dowladda Shiinaha ee iskaashatada maraakiibta ayaa amar ku bixiyay in shirkadaha maraakiibta ay maalin walba warbixin ka soo diraan maraakiibta maraya marinkaasi iyo biyaha ku xeeran.

Si kastaba, Shiinaha ayaa sidoo kale heysta ilo kale oo shidaal ah sida Ruushka, wuxuuna isku dayayay inuu abuuro marino cusub oo lagu soo dejiyo shidaalka muhiimka ah. Dekedda Gwadar ee dalka Pakistan ayaa kamid ah meelaha muhiimka u ah qorshahaas, balse Liu ayaa sheegay in dekeddaasi aysan wali noqon karin beddelka marinka Hormuz, maadaama aysan lahayn awood maareyn iyo keydin shidaal ku filan.

Dhanka kale, Beijing ayaa si dhow ula socota tallaabooyinka Trump oo ay ka raadinayso tilmaamo ku saabsan sida Mareykanku u wajahayo siyaasadda caalamka, gaar ahaan Taiwan. Trump oo awood milatari adeegsanaya ayaa laga yaabaa inay Beijing dareento in Mareykanku diyaar u yahay inuu jawaab militari ka bixiyo haddii Shiinuhu isku dayo inuu Taiwan weeraro.

Falanqeeyayaasha kale ayaa qabaa in ku lug lahaanshaha Mareykanka ee Bariga Dhexe uu ka mashquulin karo Washington xiisadda kala dhaxeysa Shiinaha ee ganacsiga, iyadoo khabiirka Maxamed Alsudairi sheegay in awoodda siyaasadeed iyo istaraatijiyadeed ee Mareykanku ay xadidan tahay.

Si kastaba ha ahaatee, adeegsigii Mareykanka ee awoodda milatari iyo ka maqnaanta awooddaas ee Shiinaha ayaa Beijing ka caawin karta inuu isku muujiyo awood caqli badan oo adduunka ah, sida uu sheegay John Delury oo ka tirsan Asia Society. Delury ayaa yiri, “Mareykanka oo dagaallo aan dadku rabin ku lug leh wuxuu u sahlayaa Xi Jinping inuu Shiinaha u muujiyo awood diblomaasiyadeed oo xalkeedu wada-xaajood yahay.”

Moscow (Caasimada Online) – Bilowgii sannadkan, Madaxweynaha Ruushka Vladimir Putin ayaa ku qaabilay dhiggiisa Iran, qasriga Kremlin-ka si ay u kala saxiixdaan heshiis cusub oo istiraatiiji ah, kaasoo lagu xoojinayay xiriirka sii xoogeysanaya ee labada dal – kuwaasoo tobankii sano ee u dambeeyay isku dayayay inay wiiqaan nidaamka caalamiga ah ee uu Mareykanku hoggaamiyo.

Hase yeeshee, in ka badan usbuuc oo duqeymo xooggan ah oo Israel iyo Mareykanku ka fuliyeen gudaha Iran kadib, iskaashigaas istiraatiijiga ah wax faa’iido muuqata uma keenin Tehran.

Isniintii, markii Putin la kulmay wasiirka arrimaha dibadda Iran, Abbas Araghchi, wuxuu si wajiga-qabow ah uga hadlay weerarrada Mareykanka, isagoo ku tilmaamay kuwo aan sabab loo hayn oo aan cadaalad ahayn, wuxuuna sheegay in Ruushku doonayo inuu caawiyo shacabka Iran.

Laakiin marna kama uusan hadlin wax taageero milatari ah oo Ruushku siinayo Iran, intii uu si fagaare ah u hadlayay ka hor kulanka. Halkii laga filayay ballanqaad ciidan, wuxuu Putin soo jeediyay in laga wada hadlo sidii looga bixi lahaa xiisadda sii kordheysa. “Tani waxay noo tahay fursad… aan si wadajir ah uga fekerno sida looga bixi karo xaaladdan,” ayuu yiri Putin.

Duqeymaha Israa’iil ayaa si toos ah u beegsaday barnaamijka nukliyeerka Iran, gantaalaheeda iyo saraakiisheeda sar sare, halka Mareykanka uu isna usbuucii tagay ku biiray weerarrada isagoo adeegsanaya bamyo culus oo dhulka hoostiisa jeexa. Dhanka kale, Iran kama aysan helin wax ka badan taageero hadal ah oo uga timid xulafadeeda ugu awoodda badan — Ruushka iyo Shiinaha.

Iskaashiga u dhexeeya Moscow iyo Tehran ayaa muddo dheer caqabad ku ahaa danaha Reer Galbeedka ee Bariga Dhexe iyo Yurub. Labadan dal waxay muddo ku dhowaad toban sano ah iska kaashadeen sidii xilka loogu sii hayn lahaa madaxweynaha Suuriya Bashar al-Assad. Intaas kadib, markii Ruushku la daalaa dhacayay duullaankii Ukraine, Iran ayaa la timid rasaas, madfacyo iyo kumannaan diyaarado aan duuliye lahayn (drones) oo ay gacan ku siisay dagaalkaas.

Si kastaba ha ahaatee, Moscow lama filayo inay sidii oo kale u gacan siiso Iran. Iyadoo Tehran ay wajahayo caqabado qaran oo aanay muddada dhow la kulmin – kuna jiraan baaqyo ka imaanaya Donald Trump oo isbeddel xukun ah dalbanaya – taageero milatari oo Ruushka uga timaada waxay u muuqataa mid fog, sida ay khubaradu sheegeen. Inkastoo heshiiskii istiraatiijiga ahaa ee labada dhinac aysan ku jirin qodob ku saabsan difaac wadajir ah, haddana wuxuu xoojiyay wadaagga sirdoonka, wuxuuna mamnuucay in midkood uu caawiyo cadowga kan kale.

“Iran way codsan kartaa in Ruushku garab istaago si aargudasho ah oo ka dhan ah Mareykanka, balse Moscow weligeed ma aqbali doonto arrintaas,” ayuu yiri Nikolay Kozhanov, khabiir ku takhasusay xiriirka Iran iyo Ruushka, kana tirsan Jaamacadda Qatar.

Tallaabadani waxay muujinaysaa sida xiriirada ugu xooggan ee Putin ay weli u yihiin mid ku dhisan dano gaar ah, iyadoo Kremlin-ku wali ku mashquulsan yahay dagaalka Ukraine islamarkaana saaran cunaqabateyn adag oo Reer Galbeedku ku soo rogeen.

Putin wuxuu doonayaa inuu ka fogaado in rabshaduhu sii fidaan, maadaama ay dhibaato u keeni karto Iran iyo Ruushkaba. Sidoo kale, wuxuu rabo inuu ilaaliyo xiriirka xilli-danbe u roon Israel iyo xiriirka uu la leeyahay Donald Trump — kaasoo illaa hadda ka caga jiiday inuu Ruushka ku soo rogo cunaqabateyn cusub, inkastoo Kremlin-ku diiday inuu si dhab ah ula fariisto Ukraine si loo gaaro heshiis nabadeed.

Haddaba, taasi waxay u badan tahay inaysan Iran la yaab ku noqon — waa hore ayey ka niyad-jabtay Ruushka.

Bishii xigtay weerarkii Hamas ee 7-dii Oktoobar 2023, kaasoo lagu dilay in ka badan 1,200 Israa’iiliyiin ah, dowladda Iran waxay ku dhawaaqday in ay dhammaystirtay heshiis hub ay kaga helayso Ruushka oo ay ku jiraan diyaaradaha dagaalka Sukhoi Su-35, diyaaradaha qumaatiga u kaca ee Mi-28, nidaamka difaaca cirka ee S-400 iyo diyaaradaha tababarka ee Yak-130.

Laakiin waxa kaliya ee ay Iran heshay waxay ahaayeen diyaaradaha tababarka. Dhibaatooyin dhanka wax-soo-saarka ah iyo cadaadis diblomaasiyadeed oo uga yimid waddamada Khaliijka ayaa sababay in Ruushku dib u dhigo ama gabi ahaanba ka baaqdo inuu siiyo Iran hubka ugu culus, sida ay sheegtay Nicole Grajewski, oo ka tirsan xarunta Carnegie Endowment for International Peace kana qortay buug ku saabsan xiriirka Iran iyo Ruushka.

Sannadkii hore, weerarro Israa’iil qaaday ayaa burburiyay nidaamyadii ugu tayada sarreeyay ee difaaca cirka Iran — kuwaasoo Ruushku horey u siiyay. Bilaha xigay, Moscow waxay muujisay in aysan awoodin ama aysan doonaynin inay beddesho.

Isniintii, Araghchi wuxuu Putin ka codsaday nidaamyo difaac oo cusub iyo kaalmo dib loogu dhisayo shabakadda tamarta nukliyeerka ee Iran, sida uu sheegay qof si gaar ah ula socday wadahadalka.

Usbuucii la soo dhaafay, su’aal ay weriyayaal weydiiyeen oo ku saabsan sababta Ruushku hub ugu diiday Iran si ay isaga difaacdo weerarrada Israa’iil, Putin wuxuu ku jawaabay in xiisaha Iran ay u qabto hubka Ruushka uu hoos u dhacay, islamarkaana aysan jirin codsiyo cusub oo rasmi ah.

“Ma jirto wax muhiim ah oo laga hadlo,” ayuu yiri.

Iran ma aha dalkii ugu horreeyay ee uu Ruushku u muujiyo in uusan garab taagnaan doonin xilliga ugu adag. Armenia — oo xitaa heshiis is-difaac oo rasmi ah la leh Ruushka — kama aysan helin wax gargaar ah sanadihii 2020 iyo 2023 markii ciidamada Azerbaijan ay gebi ahaanba qabsadeen gobolka gooni u goosadka ah ee Nagorno-Karabakh. Dhacdadaasi waxay dedejisay in Armenia ay si cad uga leexato xulafadii Moscow kuna jeesato dhinaca Mareykanka.

Sidoo kale, markii madaxweynihii Suuriya Bashar al-Assad xukunka laga tuuray sanadkii hore, Putin wuxuu si fudud ugu fidiyay magangalyo isaga iyo qoyskiisa.

“Ruushka ma ahan saaxiib dhab ah oo kalsooni leh sida uu isu muujiyo: Putin marar badan ayuu jeedsadaa marka saaxiibbadiisa kali-taliska ah ay u baahdaan garab istaag,” ayuu yiri Fabrice Pothier, la-taliye hore u ahaa hoggaanka Ururka NATO.

Putin halkii uu caawin lahaa Iran, wuxuu hadda isku dayayaa inuu isu muujiyo dhexdhexaadiye suurtagal ah oo xal ka keeni kara dagaalka. Hase yeeshee, Trump ayaa toddobaadkii hore tuuray suurta-galnimadaas, isagoo sheegay in Putin uu marka hore diiradda saaro dagaalka Ukraine.

Dagaalka u dhexeeya Israa’iil iyo Iran wuxuu dhinac uga faa’iideyn karaa Moscow, iyadoo kor u kac ku imaan karo qiimaha shidaalka islamarkaana warbaahinta dunida laga leexinayo duullaanka Ukraine — xilli Ruushka la filayo inuu bilaabo weerar cusub xagaagan.

Balse dagaalka wuxuu Iran uga tagi karaa mid sii go’doonsan, kuna sii tiirsan Ruushka iyo Shiinaha — taasoo labadaas quwadood u noqon karta fursad ay ka faa’iidaystaan.

“Dacwada ugu badan ee laga maqlo gudaha Iran waa in Shiinaha iyo Ruushku aysan ahayn saaxiibbo dhab ah, balse ay ka faa’iideystaan go’doonka Iran si ay u helaan khayraad dabiici ah oo raqiis ah, isla markaana ay siiyaan hub tayo hoose leh oo qiimo qaali ah, mararka qaarna aysan xitaa keenin qalabkii la ballan qaaday,” ayuu yiri Tino Sanandaji, cilmi-baare Swedish-Irani ah oo ka tirsan Dugsiga Dhaqaalaha ee Stockholm.

Qaar kale waxay ka digeen in kalsoonida lagu qabo Ruushka ay dhantaalmi karto.

“Xaqiiqda ayaa ah in Ruushku uusan awoodin inuu ka hortago weerarkii baaxadda lahaa ee Israa’iil ku qaaday dal ay shan bilood kahor kala saxiixdeen heshiis istiraatiiji ah,” ayuu qoray Andrey Kortunov, oo ah aqoonyahan cilmiga siyaasadda. “Moscow si cad uguma diyaarsana inay dhaafto hadal siyaasadeed.”

Tehran (Caasimada Online) – Dowladda Iiraan ayaa gebi ahaanba beenisay in weerar gantaallo ah ay saaka ku qaaday Israa’iil kadib markii ay bilaabatay xabbad-joojinta. Sida ay baahisay warbaahinta dowladda Iiraan “ma jiro weerar lagu beegsaday Israa’iil” taas oo waxba kama jiraan ku tilmaamaysa eedeynta Israa’iil.

Israa’iil ayaa goor sii horeysay ku eedeysay Iiraan inay weerar kusoo qaaday xilli ay dhaqan-gelisay xabbad-joojintii uu ku dhowaaqay Madaxweynaha Mareykanka, Donald Trump. Milatariga Israa’iil ayaa sheegay in gantaallo laga soo riday dhanka Iiraan.

Weerarrada la beeniyay ayaa la sheegay in si gaar ah loogu beegsaday waqooyiga, bartamaha – oo ay ku jirto magaalada Tel Aviv – iyo koonfurta dalkaas.

Inkasta oo Israa’iil sheegtay inay u hoggaansantay xabbad-joojin uu horey ugu dhawaaqay Trump, haddana saacadihii lasoo dhaafay waxay geysatay weeraro, taas oo muujinaysa xaalad hubanti la’aan ah oo ka jirta gobolka. Israa’iil waxay sidoo kale sheegtay inay sii wadayso weerarrada haddii Iiraan ay jebiso heshiiska xabbad-joojinta.

Ra’iisul Wasaaraha Israa’iil, Benjamin Netanyahu ayaa si cad u sheegay in xukuumaddiisu gaadhay ujeeddooyinkeedii militari, gaar ahaan dhanka kahortagga khatarta ka imanaysa barnaamijka nukliyeerka Iiraan. Wuxuu intaa ku daray in heshiiska xabbad-joojinta la ixtiraami doono haddii Iiraan aysan jabin.

Netanyahu ayaa ku cel-celiyay in weerar kasta oo ka yimaada Iiraan uu noqon doono mid laga jawaabo si xooggan. Hadalkan ayaa imanaya xilli xiisadda labada dal ay gaartay meel aad u kulul, taasoo cabsi gelisay gobolka Bariga Dhexe.

Labada dhinac ayaa isd-haafsanayay gantaallo tan iyo markii Israel ay qaaday weerar lama filaan ah oo ay ku sheegtay “ka hor tag,” 13-kii June, kaasoo ay ku beegsatay xarumo nukliyeer iyo goobo milatari oo Iran ah, taasoo keentay in Trump uu uga digo khatar dagaal ballaaran oo gobolka ka qarxa.

Si kastaba, xaaladda sii cakiran ee u dhexeysa Iiraan iyo Israa’iil ayaa muujinaysa in heshiisyada xabbad-joojinta aysan weli noqon kuwo si dhab ah loo fuliyo, iyadoo weerarro laga soo warinayo meelaha qaar, taasoo halis gelinaysa nabadda gobolka iyo xaaladda amni ee caalamka.

Muqdisho (Caasimada Online) – Sacuudi Carabiya iyo dalalka kale ee xubnaha ka ah Golaha Iskaashiga Khaliijka (GCC) ayaa si adag u cambaareeyay wax ay ugu yeereen gardarrada ay Iran ku qaaday dalka Qatar.

“Sacuudi Carabiya wuxuu falkan u arkaa xadgudub bareer ah oo ka dhan ah sharciga caalamiga ah iyo mabaadi’da deris-wanaagga,” ayay Wasaaradda Arrimaha Dibadda ku sheegtay bayaan ay soo saartay, iyadoo ku nuuxnuuxsatay in falkan yahay mid aan la aqbali karin oo aan marmarsiinyo loo heli karin duruuf kasta ha ahaatee.

Sacuudiga wuxuu caddeeyay sida uu u garab taagan yahay Qadar, isagoo si buuxda u taageeraya, kuna sheegay bayaanka oo ay faafisay Wakaaladda Wararka Sacuudiga, inuu u adeegsanayo awooddiisa oo dhan si uu Qadar ugala shaqeeyo tallaabo kasta oo ay u aragto inay lagama maarmaan tahay.

Imaaraatka Carabta (UAE) ayaa si kulul u cambaareeyay beegsiga Ciidanka Ilaalada Kacaanka Iran ay ku qaadeen Saldhigga Cirka ee Al Udeid ee dalka Qadar, wuxuuna falkaas ku tilmaamay xadgudub bareer ah oo lagu sameeyay madaxbannaanida iyo hawada Qadar, iyo weliba jebin cad oo lagu sameeyay sharciga caalamiga ah iyo Axdiga Qaramada Midoobay.

Imaaraatku wuxuu mar kale caddeeyay sida uu gabi ahaanba uga soo horjeedo gardarro kasta oo khatar gelinaysa amniga Qadar isla markaana wiiqaysa xasiloonida gobolka, sida lagu sheegay bayaan ka soo baxay Wasaaradda Arrimaha Dibadda ee Imaaraatka.

Wasaaraddu waxay muujisay sida Imaaraatku uu si buuxda ula garab taagan yahay Qadar iyo taageeradiisa aan leex-leexadka lahayn ee ku aaddan dhammaan tallaabooyinka lagu doonayo in lagu ilaaliyo badqabka iyo amniga muwaadiniinteeda iyo dadka deggan. Wasaaraddu waxay kaloo hoosta ka xarriiqday baahida degdegga ah ee loo qabo in xiisadda dhanka militari ah la qaboojiyo, iyadoo ka digtay in tallaabooyinka daandaansiga ah ee sii socda ay halis gelinayaan xasilloonida gobolka, ayna u horseedi karaan gobolka waddo halis ah oo cawaaqib xun ku yeelan karta nabadda iyo xasilloonida caalamka.

Wasaaradda Arrimaha Dibadda ee Cumaan ayaa cambaareysay xiisadda sii kordheysa ee ka taagan gobolka, taasoo ay sababteeda lahayd Israel oo weerar ku qaadday Iran 13-kii Juun, iyo is-dhaafsiga gantaalaha ee tan iyo xilligaas socday, oo ay ku jirto weerarkii gantaalaha ahaa ee Iran ay dhowaan ku qaadday goobo madaxbannaan oo ku yaalla Qadar.

Saldanadda Cumaan ayaa cambaareysay falkaas oo ku xadgudbaya madaxbannaanida dal xubin ka ah Golaha Iskaashiga Khaliijka, kana hor imaanaya siyaasadda deris-wanaagga, isla markaana halis gelinaya ballaarinta baaxadda iskahorimaadka, kaasoo aan lahayn wax faa’iido ah oo aan ahayn burbur iyo khasaare dheeraad ah, wuxuuna wiiqayaa aasaaska amniga, xasilloonida, iyo badqabka shacabka gobolka.

Afhayeenka wasaaradda arrimaha dibadda ayaa muujiyay sida Cumaan ay u garab taagan tahay dalka Qadar iyo tallaabooyinka ay qaadayso si ay u ilaaliso amnigeeda iyo xasilloonideeda. Afhayeenku wuxuu sidoo kale ku baaqay in si degdeg ah loo joojiyo dhammaan hawlgallada militari iyo kuwa gantaalaha, lana adeegsado xikmad iyadoo loo weecanayo wada-xaajood nabadeed, lana dhowro sharciga caalamiga ah si wax looga qabto sababaha iskahorimaadka loona gaaro xal caddaalad ah oo loo maro waddooyin sharci ah.

Baxreyn ayaa si adag u cambaareysay weerarka ay fuliyeen Ciidanka Ilaalada Kacaanka Iran (Iranian Revolutionary Guard Corps) kaasoo lagu beegsaday madaxbannaanida dalka Qadar, waxayna ku tilmaantay xadgudub bareer ah oo ka dhan ah madaxbannaanida iyo hawada Qadar, iyo sidoo kale jebin sharci-darro ah oo ka dhan ah sharciga caalamiga ah iyo Axdiga Qaramada Midoobay.

Bayaan rasmi ah oo ay soo saartay, Baxreyn waxay ku xaqiijisay taageeradeeda buuxda iyo sida ay ula garab taagan tahay Qadar ka dib weerarkii Iran ee lagu qaaday dhulkeeda. Baxreyn waxay muujisay taageeradeeda aan leex-leexadka lahayn ee ay u hayso Qadar, iyadoo ku nuuxnuuxsatay in garab istaaggan uu ka soo jeedo xiriirka qotada dheer ee ka dhexeeya dalalka GCC. Boqortooyadu waxay hoosta ka xarriiqday muhiimadda ay leedahay midnimada guud ee xilligan xasaasiga ah, iyadoo ku baaqday in la isugu geeyo dadaallada lagu muujinayo is-xakameynta, lagana fogaado xiisadaha, khilaafaadkana lagu xalliyo waddooyin nabadeed.

Kuwait ayaa si adag u cambaareysay weerarkii gantaalka ahaa ee Iran ay ku qaadday Saldhigga Cirka ee Al-Udeid ee dalka Qadar, sida ay wasaaradda arrimaha dibadda ku sheegtay bayaan ay soo saartay Isniintii, waxayna weerarkaas ku tilmaantay “xadgudub bareer ah oo ka dhan ah madaxbannaanida iyo hawada Qadar.” Weerarku wuxuu ka dhigan yahay ku xadgudubka sharciga caalamiga ah iyo Axdiga Qaramada Midoobay, wuxuuna khatar weyn ku yahay nabadda, amniga iyo xasilloonida gobolka, ayay wasaaraddu tiri.

Kuwait waxay si buuxda u garab taagan tahay Qadar waxayna si buuxda u taageersan tahay dhammaan tallaabooyinka ay qaadi karto si ay u ilaaliso madaxbannaanideeda, amnigeeda iyo xasilloonideeda, oo ay ku jirto xaqa ay u leedahay inay uga jawaabto sida ay habboon u aragto, ayay wasaaraddu tiri, iyadoo ku celisay sida ay Kuwait diyaar ugu tahay inay bixiso dhammaan awooddeeda si ay u caawiso Qadar.

Xoghayaha Guud ee Golaha Iskaashiga Khaliijka (GCC), Jassim Albudaiwi, ayaa si kulul u cambaareeyay weerarkii gantaalaha ahaa ee Iran ay ku qaadday Qadar. “Weerarkani wuxuu ka dhigan yahay xadgudub bareer ah oo ka dhan ah madaxbannaanida Qadar iyo khatar toos ah oo ku wajahan amniga dhammaan dalalka GCC,” ayuu yiri isagoo ku celiyay in amniga dalalka GCC uu yahay mid aan la kala qaybin karin, iyo in goluhu uu si midaysan u garab taagan yahay dalka Qadar si ay uga hortagto khatar kasta oo ku wajahan amnigeeda iyo midnimada dhulkeeda.

“Iyadoo dalka Qadar iyo dalalka GCC ay si adag u cambaareynayaan weerarada Israel ee ka dhanka ah dhulka Iran ayna ku dadaalayaan sidii loo heli lahaa xabbad-joojin iyo dhexdhexaadin, waxay la yaaban yihiin weerarkan gantaalaha ah ee Iran, kaasoo ka dhigan ku xadgudubka dhammaan xeerarka, heshiisyada, iyo sharciyada caalamiga ah iyo kuwa Qaramada Midoobay,” ayuu yiri Albudaiwi isagoo ku boorriyay beesha caalamka iyo Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay inay qaataan mas’uuliyaddooda ku aaddan cambaareynta falkan gardarrada ah. Wuxuu sidoo kale ku baaqay in la qaado tallaabooyin wax-ku-ool ah oo lagu hor istaagayo ficillada mas’uuliyad-darrada ah ee Iran, iyo sidoo kale in laga shaqeeyo sidii loo soo celin lahaa xasilloonida loogana hortagi lahaa xiisad dheeraad ah oo ka dhacda gobolka, lana qaato wada-hadal iyo diblomaasiyad si loo ilaaliyo amniga gobolka iyo nabadda dadkiisa.

Hay’adda Guud ee Duulista Hawada ee Kuwait ayaa ku dhawaaqday in si ku-meel-gaar ah loo xiray hawada Kuwait iyadoo ah tallaabo taxaddar ah oo lagu doonayo in lagu xaqiijiyo amniga iyo badqabka dalka, marka la eego tallaabooyinka taxaddarka ah ee laga qaaday dalal dhowr ah oo deris la ah.

“Mas’uuliyiinta ay khuseyso waxay xaqiijinayaan in go’aankani uu yahay mid lagu ilaalinayo heerarka ugu sarreeya ee badqabka iyo amniga marka la eego isbeddellada gobolka,” ayay tiri hay’addu, iyadoo xustay in si joogto ah loola xiriirayo mas’uuliyiinta ay khuseyso ee heer maxalli iyo heer caalami si loola socdo isbeddellada loona qaado tallaabooyinka lagama maarmaanka ah.

Hay’addu waxay ugu baaqday dhammaan socotada iyo shirkadaha diyaaradaha inay la socdaan wararka rasmiga ah sida ugu dhaqsaha badan oo ay la shaqeeyaan mas’uuliyiinta ay khuseyso si loo fuliyo go’aankan iyadoo la tixgelinayo danta guud.

Doha (Caasimada Online) – Madaxweynaha Mareykanka, Donald Trump, ayaa sheegay in xabbad-joojin “dhameystiran oo buuxda ” ay ka dhaqan geli doonto Israel iyo Iran, taasoo looga gol leeyahay in lagu soo afjaro iska horimaadka labada dal, wax yar ka dib markii labada dhinac ay ku hanjabeen weerarro cusub.

Trump wuxuu u muuqday inuu tilmaamayo in Israel iyo Iran ay heli doonaan wakhti ay ku dhameystiraan hawlgallada socda, marka kaddibna ay xabbad-joojintu si tartiib-tartiib ah u billaaban doonto.

“Anigoo ku kalsoon in wax walba ay u socon doonaan sidii la rabay, taasoo dhici doonta, waxaan jeclaan lahaa inaan ugu hambalyeeyo labada dal, Israel iyo Iran, adkeysiga, geesinimada, iyo garaadka ay u yeesheen inay soo afjaraan wax loogu yeeri karo, ‘DAGAALKII 12-KA MAALMOOD’,” ayuu ku qoray bartiisa Truth Social.

Qoraal uu Donald Trump ku daabacay baraha bulshada ayaa lagu sheegay in xabbad-joojin 24 saacadood socon doonta, oo si wejiyo ah u dhaqan gelaysa, ay bilaaban doonto qiyaastii saqda dhexe ee Talaadada saacadda Bariga Mareykanka (EST). Labada dhinac ayaa helaya lix saacadood oo dheeri ah si ay u soo afjaraan una dhammaystiraan hawlgalladooda ugu dambeeya ee weli socda.

Wafdiga Iran u fadhiya Qaramada Midoobay iyo safaaradda Israel ee Washington midkoodna kama uusan jawaabin codsiyo kala duwan oo ay wakaaladda wararka ee Reuters u dirtay si ay uga hadlaan arrintan.

Saacado ka hor, saddex sarkaal oo Israeli ah ayaa tilmaamay in Israel ay doonayso inay soo gabagabeyso ololaheeda ka dhanka ah Iran dhawaan, waxayna farriintaas gaarsiiyeen mas’uuliyiinta Mareykanka.

Axaddii, Ra’iisul Wasaare Benjamin Netanyahu wuxuu sheegay in Israel ay “aad iyo aad ugu dhowdahay inay dhameystirto” yoolalkeedii.

Sarkaal sare oo Iiraani ah ayaa u sheegay wakaaladda Reuters in Tehran ay ogolaatay xabbad-joojinta uu soo jeediyay Mareykanku.

Horraantii Isniinta, Trump wuxuu sheegay inuu ku dhiirri-gelin doono Israel inay u jihaysato dhanka nabadda, kaddib markii uu meesha ka saaray muhiimadda weerarkii Iran ee lagu qaaday saldhig cirka Mareykanka oo aan wax khasaare ah geysan, wuxuuna Tehran uga mahadceliyay inay si horudhac ah uga digtay weerarradaas.

Weerarka Iran ayaa yimid kaddib markii diyaaradaha wax duqeeya ee Mareykanka ay ku garaaceen gantaallo 30,000-pound ah oo loogu talagalay burburinta dhufaysyada dhulka hoostiisa ah (bunker-busters), xarumo nukliyeer oo dhulka hoostiisa ah oo Iran ku yaalla Sabtidii iyo Axaddii, iyagoo ku biiray dagaalka cirka ee Israel ay kula jirto Iran, kaasoo galay maalintii 12-aad.

Xilli ay Iran isu diyaarinaysay inay beegsato saldhigga cirka ee Mareykanka ee Qadar horraantii maalintaas, waxaa jiray calaamado muujinayay in dalku uu raadinayay waddo uu kaga baxo iska-hor-imaadka kala dhexeeya Mareykanka. Saraakiisha Iran iyo Mr. Trump ayaa sheegay in Iran ay si horudhac ah ula socodsiisay in weerarka gantaalaha ahi uu soo socdo, taasoo yareysay khasaaraha ka dhalan karay.

Trump wuxuu sheegay in 13 ka mid ah 14-kii gantaal ee Iran ay ku riday saldhigga Al Udeid la soo riday, isla markaana aanay jirin wax Mareykan ah oo ku dhintay ama ku dhaawacmay, waxyeelladuna ay ahayd mid aad u yar. Wuxuu sidoo kale tilmaamay in dagaalka, ugu yaraan kan u dhexeeya Mareykanka iyo Iran, uu dhammaan karo.

“Wixii ay qabeen oo dhan way iska saareen, waxaana rajeynayaa inaanay jiri doonin NACAYB dambe,” ayuu yiri, isagoo Iran uga mahadceliyay “sida ay noo siiyeen digniin hore, taasoo suurtagelisay inaanay nafna ku dhiman, qofna uusan ku dhaawacmin.”

Ku dhawaad 10,000 oo askari oo Mareykan ah ayaa ku sugan saldhigga Al Udeid, oo ah xarunta gobolka ee Taliska Dhexe ee Ciidanka Mareykanka (U.S. Central Command).

Weerarkii Iran ee saldhiggaas ayaa markii hore kiciyay cabsi laga qabay in iska horimaadka Iran uu sii xoogeysto, taasoo Mareykanka si qoto dheer ugu lug yeelan lahaa, ugana sii faafi lahaa gobolka oo dhan.