Jabuuti (Caasimada Online) – Baarlamanka Jabuuti ayaa si aqlabiyad buuxda ugu codeeyay in meesha laga saaro xaddidaadda da’da ee madaxtinimada, taasoo waddada u furaysa in hoggaamiyaha dalkaas oo 77 jir ah, Ismaaciil Cumar Geelle, uu u tartamo xilka markii lixaad doorashada bisha Abriil 2026.

Guelleh, oo lagu naanayso IOG, ayaa xilka hayay dalkan yar ee Geeska Afrika ku yaalla tan iyo 1999-kii.

Waxaa ku nool dad gaaraya hal milyan oo qof oo kaliya, waana mid ka mid ah dalalka Afrika ugu yar yar, balse sidoo kale waa deked weyn oo ay saldhigyo militari ku leeyihiin Maraykanka, Faransiiska, iyo Shiinaha.

Dastuurka Jabuuti wuxuu dhigayaa in madaxa dalku aanu xilka u tartami karin marka uu dhaafo 75 jir, taasoo Geelle, oo 77 jir ah, ka hor istaagaysay inuu u tartamo doorashada xigta ee Abriil 2026.

Balse wax-ka-beddelka lagu saarayo xaddidaadda da’da waxaa Axaddii taageeray dhammaan 65-ka xildhibaan ee goobjoogga ahaa, sida uu guddoomiyaha baarlamaanka Dileita Mohamed Dileita u sheegay wakaaladda wararka Faransiiska ee AFP.

Madaxweynaha ayaa dooran kara inuu ansixiyo go’aankan ama uu ku baaqo afti dadweyne.Haddii uu ansixiyo, baarlamaanka ayaa go’aanka ku xaqiijin doona codbixin labaad, taasoo la filayo 2-da Nofeembar.

La-yaab ma leh

Geelle wuxuu albaabka u furay muddo xileed kale oo shan sano ah waraysi uu bishii Maajo ee sanadkan siiyay majaladda The Africa Report.

“Waxa kaliya ee aan idiin sheegi karo waa in aan dalkayga si weyn u jeclahay oo aanan ku kici doonin fal aan mas’uuliyad ku dhisnayn oo sababa kala qaybsanaan,” ayuu yiri.

Codbixintan “ma ahan wax la yaab leh,” ayay tiri Sonia le Gouriellec, oo ah khabiirad ku takhasustay arrimaha Geeska Afrika kana tirsan Jaamacadda Kaatooliga ee Lille (Catholic University of Lille).

“Waxaa jira dibadbaxyo ka socda baraha bulshada, balse waxaan ka cabsi qabaa in mucaaradku uusan Jabuuti ku heli doonin meel uu ku cabbiro dareenkiisa,” ayay tiri.

Dawladdu waxay leedahay diiwaan liita oo ku aaddan xorriyadda hadalka iyo saxaafadda.

Dileita wuxuu AFP u sheegay in wax-ka-beddelka dastuuriga ah uu lagama maarmaan u ahaa si loo xaqiijiyo “xasilloonida dalkan yar, ee ku yaalla gobolka qalalaasuhu ka jiro ee Geeska Afrika, oo ay ku hareeraysan yihiin Soomaaliya, Ethiopia, iyo Eritrea”.

“Waxaan u malaynayaa in in ka badan 80 boqolkiiba dadweynaha ay taageersan yihiin arrintan,” ayuu yiri.

Guul aqlabiyad leh

Bishii Abriil 2021, Geelle ayaa dib loo doortay isagoo helay in ka badan 97 boqolkiiba codadkii la dhiibtay.

Xisbigiisa, Isbahaysiga Aqlabiyadda Madaxtooyada (Union for the Presidential Majority), ayaa haya inta badan kuraasta baarlamaanka.

Geelle wuxuu 1999-kii xilka kala wareegay Xasan Guuleed Abdtidoon, oo ah aabbaha madaxbannaanida Jabuuti, kaddib markii uu 22 sano soo ahaa agaasimaha madaxtooyadiisa.

In kasta oo ay ka mid tahay waddamada ugu dadka yar qaaradda, haddana Jabuuti waxay gobolka ku leedahay muhiimad istiraatiiji ah oo weyn.

Waxay ku taallaa meel ka soo horjeedda Yemen, halka ay Badda Cas ka billaabato, gaar ahaan marinka Bab el-Mandeb, oo ah marin ay marto qayb weyn oo ka mid ah ganacsiga caalamiga ah ee u dhexeeya Aasiya iyo Galbeedka.

Sidoo kale, Jabuuti waxay martigelisaa saldhigga kaliya ee joogtada ah ee militariga Maraykanka uu ku leeyahay Afrika, waxaana ku sugan ilaa 4,000 oo askari, kuwaasoo taageera hawlgallada la-dagaallanka argagixisada ee qaaradda, gaar ahaan Soomaaliya.

Hargeysa (Caasimada Online) – Dhismaha cusub ee xarunta weyn ee dhakhtarka Taiwan (Taiwan Medical Center) iyo casriyeynta cisbitaalka Hargeysa ayaa maanta si rasmi ah loo dhagax dhigay.

Mashruucan ballaadhan oo maal-gelinayso dowladda Taiwan ayaa waxaa dhagax dhigay Madaxweynaha Somaliland, Cabdiraxmaan Maxamed Cabdillaahi Cirro. Mashruucan ayaa qayb muhiim ah ka qaadan doona horumarinta adeegyada caafimaadka ee guud ahaan dalka.

Munaasibadda dhagax-dhigga xarunta weyn ee Taiwan Medical Center ayey Somaliland ku tilmaamtay mid ka tarjumaysay saaxiibtinimada iyo iskaashiga qotada dheer leh ee ka dhexeeya labada dhinac ee Somaliland iyo Taiwan.

Somaliland iyo Taiwan oo muddooyinkii dambe xiriirkooda xoojiyay ayaa haatan si joogto ah uga wada shaqayn doona horumarinta caafimaadka, waxbarashada, tiknoolajiyadda iyo kobcinta xirfadaha iyo aqoonta qaybaha kala duwan ee ciidamada Somaliland.

Madaxweyne Cirro oo halkaas ka jeediyey khudbad dheer yaa dowladda iyo shacabka Taiwan ku ammaanay taageerada ay la garab taagan yihiin Somaliland, gaar ahaan mashaariicda horumarineed ee waxtarka u leh nolosha bulshada reer Somaliland.

Cirro ayaa sheegay in Taiwan ay tahay saaxiib weyn oo ay Somaliland leedahay oo la isu hallayn karo, isagoo tilmaamay in dhismaha dhakhtarka cusub ee Taiwan ay tahay calaamad muujinaysa saaxiibtinimada dhabta ah ee u dhaxaysa labada dhinac.

Wuxuu Taiwan ku bogaadiyay sida ay uga go’an tahay horumarinta caafimaadka iyo adeegyada kale ee waxtarka u leh nolosha bulshada Somaliland.

Dhakhtarka Taiwan iyo casriyeynta dakhtarka weyn ee Hargeysa ayuu sheegay inay noqon doonto xarun bixisa adeeg caafimaad oo tayo sare leh, taasi oo si weyn u yarayn doonta baahiyaha caafimaad ee Somaliland, isla markaana kor u qaadi doonta tayada adeegyada caafimaadka.

Dhinaca kale, Wasiirka, Wasiir-ku-xigeenka iyo Agaasimaha Guud ee Wasaaradda Horumarinta Caafimaadka ayaa si weyn ugu mahad-naqay dowladda Taiwan taageerada iyo maal-gelinta ay ku bixisay dhismaha cusub iyo casriyeynta dhakhtarka weyn ee Hargeysa.

Tan ayey ku tilmaameen tallaabo muhiim ah oo kor u qaadaysa adeegyada caafimaadka, isla markaana muujinaysa iskaashiga midho-dhalka ah ee u dhexeeya labada dhinac.

Sidoo kale, munaasibadda waxa iyaguna hadllo ka soo jeediyey Wasiirro, Guddoomiye Ku-xigeenkii 1-aad ee Golaha Wakiillada, Mayor-ka Caasimadda, Guddoomiyaha Gobolka M/jeex, Dr. Edna Adan, Agaasimaha Dhakhtarka weyn ee Hargeysa iyo marti sharaf kale, kuwaasi oo dhammaantood si weyn ugu mahad-naqay dowladda iyo dadka Taiwan maal-gelinta adeegyada caafimaadka ee Somaliland.

Wakiilka dalka Taiwan ee Somaliland, Alen Lou ayaa isna dhankiisa muujiyay sida ay diyaar ugu yihiin in ay sii wadaan taageerada ay u fidinayaan Somaliland, gaar ahaan dhinacyada caafimaadka, waxbarashada, tiknoolajiyadda iyo kobcinta iyo xirfadaha qaybaha kala duwan ee laamaha amniga maamulka.

Ugu dambeyntiina, Somaliland iyo Taiwan ayaa xaqiijiyay sii wadista wada shaqaynta iyo iskaashiga labada dhinac, gaar ahaan dhinacyada caafimaadka, beeraha, aqoonta tiknoolajiyadda iyo arrimaha dimuqraadiyadda.

Laamu (Caasimada Online) – Faah-faahinno dheeraad ah ayaa waxaa laga helayaa dagaal culus oo maanta ka dhacay xadka u dhexeeya dalalka Soomaaliya iyo Kenya, kaas oo u dhex-maray xubno ka tirsan kooxda Al-Shabaab iyo ciidamada difaaca ee dalka Kenya.

Dagaalka oo ahaa mid xooggan ayaa yimid, kadib markii maleeshiyaadka Al-Shabaab ay weerareen saldhig ciidamada Kenya ay ku leeyihiin deegaan hoostaga magaalada Lamu ee dalkaas, halkaas oo uu kadib ka qarxay dagaal foolka fool ah oo u dhexeeyay labada dhinac.

Ilo deegaanka ah ayaa innoo sheegay inay maqlayeen rasaasta ay is waydaarsanayeen Al-Shabaab iyo ciidanka Kenya, waxaana jira khasaare isugu jiro dhimasho iyo dhaawac.

Inta la xaqiijiyay waxaa goobta lagu dilay ugu yaraan 4 kamid ahaa raggii weerarka soo qaaday, iyada oo la dhaawacay saddex kale oo ka tirsanaa maleeshiyada Al-Shabaab.

Dhanka kale, ma cadda inta la’egyahay khasaaraha gaaray ciidanka Kenya ee lagu weeraray xeradadooda, maadaama aan xog badan laga helin gudaha saldhigga.

Kooxda Al-Shabaab oo war kasoo saartay dagaalka ayaa sheegtay in khasaare lixaad leh ay gaarsiisay ciidamada Kenya ee dagan saldhigga lagu dagaalamay, balse ma shaacin inta uu gaarsiisan yahay.

Xaaladda ayaa weli kacsan, waxaana haatan dhaq-dhaqaaqyo laga dareemayaa qaybo badan oo kamid ah xadka dheer ee ay wadaagaan dalalka Soomaaliya iyo Kenya, halkaas oo ay dhuumaaleysi uga gudbaan xubnaha Shabaab ee weerarada ka fuliya Waqooyi Bari.

Inta badan maleeshiyada Al-Shabaab ayaa weeraro ku dhufo oo ka dhaqaaq ah ku qaada xarumaha ciidamada Kenya iyo kuwa dowladda ee ku yaalla halkaasi, maadaama ay weli kooxda si weyn ugu xoogan tahay gobollada Jubbooyinka ee koonfurta dalka Soomaaliya.

Garoowe (Caasimada Online) – Madaxweynaha maamul-goboleedka Puntland Mudane Saciid Cabdullahi Deni ayaa maanta xafiiskiisa ku qaabilay Qunsulka cusub ee ay Itoobiya u soo magacowday maamulkaas, Major General Tagesse Lambamo Dimbore, kaas oo ugu dambeyn soo gaaray magaalada Garoowe ee xarunta gobolka Nugaal.

Kulanka oo ahaa mid xasaasi aha waxaa sidoo kale goobjoog ka ahaa xubno ka tirsan golaha wasiirrada Puntland iyo mas’uuliyiin ka socday xafiiska qunsuliyadda Itoobiya ee Garoowe.

Labada dhinac ayaa kulankooda uga hadlay xoojinta xiriirka iyo iskaashiga ka dhaxeeya Puntland iyo Itoobiya, gaar ahaan amaanka, ganacsiga iyo arrimaha diblomaasiyadda.

Madaxweyne Deni ayaa marka hore Major General Tagesse Lambamo Dimbore kusoo dhaweeyay caasimada Puntland ee Garoowe, wuxuuna sheegay in ay diyaar u yihiin wada shaqeyn buuxda oo dhexmarta labada dhinac, si loo sii adkeeyo xiriirkooda soo jireenka ah.

Sidoo kale Qunsulka cusub ee Itoobiya oo madasha ka hadlay ayaa dhankiisa ka mahad-celiyay soo dhoweynta diirran ee loo sameeyay, wuxuuna ballan qaaday inuu ka shaqeyn doono xoojinta iskaashiga labada dhinac.

Puntland iyo Itoobiya ayaa waxaa ka dhexeea xiriir adag, iyaga oo leh iskaashi dhow oo ku dhisan saaxibtinimo iyo wada shaqeyn toos ah.

“Itoobiya waa dowlad saaxiib la ah Puntland, muddo adag oo ay ku jirtay Puntland soo garab-taagneyd, haddana aan rajeynayo in ay garab taagnaan doonto,” ayaa horay looga soo xigtay Madaxweyne Deni xilli uu markaas ka hadlayay la macaamilkooda Itoobiya.

Itoobiya ayaa horay heshiisyo waa wayn ula gashay Puntland oo haatan khilaaf xooggan uu kala dhaxeeyo dowladda uu hoggaamiyo Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud.

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Soomaaliya ayaa diidday in ay maamul goboleedka Puntland u gacan geliso agaasimihii hore ee Isbitaalka Qardho, Jaamac Maxamuud Cabdi. Ninkan ayaa lagu eedeeyay kufsi iyo in uu faafiyay muuqaallo anshax xumo ah oo uu ka duubay gabdho Soomaaliyeed oo ku sugan Qardho.

Xeer-ilaaliyaha guud ee Qaranka oo war-saxaafadeed soo saaray 19-kii bihsan ayaa shaaca ka qaaday in Jaamac Cabdi Maxamuud (Ildab) in isaga oo baxsad ah laga soo qabtay dalka Rwanda.

Eedeysanaha ayaa sidoo kale loo gudbiyay xabsiga qaybta baarista dambiyada Booliska ee CID, iyada oo haatan ay ku socoto baaris dheeraad ah.

“Xafiiska Xeer Ilaaliyaha Guud ee Qaranka oo kaashanaya Booliiska Caalamiga ah ee Interpol ayaa ku guulaystay in eedaysane Jamac Cabdi Maxamuud lagasoo dajiyo Garoonka Caalamiga ah ee Aadan Cade shalay galab oo taariikhdu ahay 18/10/2025, waxaana eedaysanaha lagu wareejiyay laguna xiray xabsiga Qaybta Baarista Dambiyada Booliiska ee CID,” ayaa lagu yiri bayaanka xeer ilaaliyaha.

Sida ay sheegayaan ilo wareedyo lagu kalsoon yahay, Taliyaha Ciidanka Booliska Soomaaliyeed Asad Cusmaan Diyaano ayaa riixaya in eedaysanaha lagu maxkamadeeyo Muqdisho, balse aan loo dirin Puntland. Wararka ayaa tilmaamaya in la soo sheegayo in eedaysanaha horey loogu waayay dambiyada kiiskiisa gudaha Puntland, halkaas oo ay sidoo kale ku xiran yihiin shakhsiyaad kale oo falkan ku lug leh.

Dowladda Federaalka ayaa markii hore qorsheynaysay in eedaysanaha loo wareejiyo Puntland. Si kastaba ha ahaatee, waxaa qorshahaas laga laabtay kaddib markii magaalada Garowe lagu xiray sarkaal ka tirsan laamaha amniga Puntland oo kiiska gacanta ku hayay. Sarkaalkaas ayaa lagu eedeeyay inuu la shaqeeyay Dowladda Federaalka.

Dowladda Federaalka, oo ka carootay xarigga sarkaalkaasi, ayaa la sheegay inay go’aansatay inaan eedaysanaha loo wareejin Puntland. Xafiiska Xeer Ilaaliyaha Guud ayaa markii dambe soo saaray bayaan uu ku xaqiijinayo in Dowladda Federaalka ay la wareegtay kiiska. Taasi oo ka dhigan in eedaysanaha hadda lagu maxkamadayn doono Muqdisho.

Xafiiska Xeer Ilaaliyaha Guud ayaa maalintii Axadda sheegay in baaritaan lagu ogaaday in Jama uu ku lug lahaa falal kufsi ah, iyo sidoo kale inuu duubayay muuqaallo anshax xumo ah oo ka dhashay dhacdooyin ka dhacay Qardho uuna ku faafinayay baraha bulshada.

Xeer-ilaalinta ayaa sidoo kale shaaca ka qaaday in agaasimihii hore isbitaalka guud ee Qardho uu wajihi doono maxkamadeyn, lagana qaadi doono tallaabo sharciga waafaqsan.

“Eedaysanaha ayaa sida ugu dhakhsaha badan loo gudbin doona Maxkamadda Awooda u leh, si uu uwajaho cadaaladda” ayaa ma kale lagu yiri warqadda.

Muqdisho (Caasimada Online) – Ciidamada Xoogga Dalka Soomaaliyeed ee ku sugan aagga degmada Balcad ee gobolka Shabeellaha Dhexe ayaa ka hortegay ‘xubno Shabaab ah oo kusoo dhawaaday caasimada’ kadib markii ay dhuumaaleysi kusoo gaareen halkaasi.

Ciidamada oo qaaday howlgal culus ayaa isku fidiyay deegaanno dhaca jinka Wabiga Shabelle oo ay inta kasoo gudbaan maleeshiyada Al-Shabaab, si ay halkaas uga sameeyaan amni darro, ugana soo abaabulaan weeraro halis ah ku ah shacabka magaalada Muqdisho.

Taliyaha Ururka 302-aad ee Ilaalada Hiilweyne Cali Xuseen Odowaa oo hoggaaminayay howlgalka ayaa sheegay inay ku gaareen aagga Beeraha Walamow, isla markaana ay xaqiijiyeen amniga deegaannadaas oo mararka qaar dhuumaaleysi ay kusoo galaan Al-Shabaab.

“Beeraha Walamow illaa halkaas waxaan tegnay Geed Faqe nimanka argagixisada ah meeshaan mararka qaar si dhuumaaleysi ah ayay ku yimaadaan, iyaga oo kasoo gudba wabiga aaga aan soo marnay hadda waxba kuma arag si nabad-gelyo ah ayay shacabka ku joogaan” ayuu yiri Taliyuhu.

Sidoo kale, wuxuu intaasi kusii daray inay sii wadi doonaan howlgalladooda, ayna u taagan yihiin ciribtirka maleeshiyaadka kooxda Al-Shabaab.

“Ciidanka Xoogga dalka Soomaaliyeed wuxuu u taagan yahay ciribtirka Khawaarijta iyo inay mar walba la dagaalamaan, waana dabar jari doonaa, Insha allah” ayuu sii raaciyay.

Dhawaan dowladda Soomaaliya ayaa ciidamo dheeraad ah oo isugu jiro Boolis iyo Milatari gaysay daafaha caasimada, si ay uga hortegaan weeraro ay Al-Shabaab kasoo abaabulaan halkaasi, waxaana ciidamadaas ay sameeyeen howlgallo culus oo amni xaqiijin ah.

Muqdisho ayaa hadda xasiloon, waxaana guuleystay qorshaha cusub ee ay la timid dowladda federaalka, iyada oo laga nastay weeraradii iyo qaraxyadii horay u dhici jiray.

Waajid (Caasimada Online) – Wasiirka Wasaaradda Dekedaha iyo Gaadiidka Badda Soomaaliya, Cabdulqaadir Maxamed Nuur (Jaamac) iyo wafdi uu hoggaaminayo ayaa maanta gaaray degmada Waajid ee gobolka Bakool, halkaas oo si weyn loogu soo dhaweeyay.

Wasiirka ayaa ciidamo badan oo ilaaliya la tegay degmadaasi, waxaana kadib uu bilaabay dhaq-dhaqaaqyo iyo inuu la kulmo bulshada qaybaheeda kala duwan.

Qaar kamid ah shacabka degmada Waajid oo la hadlay warbaahinta ayaa sheegay inay ku faraxsanyihiin soo dhaweynta Wasiir Cabdulqaadir Maxamed Nuur (Jaamac) oo ah nin saameyn wayn ku leh deegaannada Maamulka Koonfur Galbeed Soomaaliya.

Jaamac oo isaguna warsaxaafadeed soo saaray ayaa sheegay in halkaasi uu u tegay qorshe la xiriira doorashooyinka qof iyo codka ah, gaar ahaan ololaha is-diiwaangelinta ee haatan ka socda deegaanno kamid ah Maamul-goboleedka Koonfur Galbeed Soomaaliya.

“Aniga iyo wafdigeyga maanta waxaan soo gaarnay degmada Waajid ee Gobolka Bakool oo  Guddiga Madaxa Bannaan ee Doorashooyinka Qaranka iyo Soohdimaha uu ka daah furi doono diiwaangelinta codbixiyeyaasha Degmada.  Waxaa guud ahaan dalka ka socda olole ballaaran oo lagu xaqiijinayo in muwaadin kasta uu helo fursad uu codkiisa ku dhiibto iyada oo degmada Waajid-na ay qeyb ka noqon doonto goobaha muhiimka ah ee laga diiwaan gelinayo codbixiyeyaasha” ayuu yiri wasiirku.

Waxaa kale oo uu raaciyay “Waxaan halkan mahad ballaaran ugu soo jeedinayaa Maamulka Degmada ee uu hogaamiyo Gudoomiye Maxmamed Macalin Yuusuf iyo Shacabka Degamada soo dhoweynta sharafta badan ee ay moo sameeyeen. Sidoo kale waxaan u mahad celinaayaa Guddiga Madaxa Bannaan ee Doorashooyinka Qaranka iyo Soohdimaha juhdiga iyo dadaalka ay geliyeen in shacabka Soomaaliyeed oo dhan la siiyo fursad loo siman yahay”.

Ninkan oo ay horay aad isugu hayeen Madaxweyne  Cabdicasiis Laftagareen ayaa sidoo kale la tilmaamayaa inuu yahay musharax u socda Koonfur Galbeed oo doorasho galeysa, waxaana safarkiisa uu noqday mid isha lagu hayo, maadaama uu kusoo aaday xilli xasaasi ah.

Wasiirka ayaa sidoo kale kamid ah Xukuumadda Dan-Qaran oo uu kasoo qabtay xilal kala duwan, waana saaxib ku dhow Villa Somali, sidoo kalena saameyn weyn ku leh siyaasadda.

Ma cadda waxyaabaha laga filan karo dhanka Koonfur Galbeed oo iyadu dhawaan Baydhaba ka celisay wafdi uu hoggaaminayay guddoomiyihii hore ee Baarlamaanka Soomaaliya, Maxamed Mursal Sheekh Cabdiraxmaan oo rabay in xisbigiisa uu xarun uga furo magaaladaasi, maadaama la aadayo doorasho qof iyo cod ah oo ay kula heshiiyeen Villa Somalia.

Si kastaba, Xaaladda Koonfur Galbeed ayaa muuqata mid ka dareysa, maadaama la galayo marxalad adag oo tartan ah, loona diyaar garoobayo doorashada hoggaanka maamulkaasi oo loo qorsheeyay inuu isbeddel ka dhaco, sida ay ku warramayaan falanqeeyeyaashu.

Garoowe (Caasimada Online) – Madaxweynaha Maamul-goboleedka Puntland Saciid Cabdullahi Deni oo maanta khudbad xasaasi ah ka jeediyay furitaanka kal-fadhigda 57-aad ee Barlamaanka maamulkaas ayaa soo hadal qaaday khilaafka kala dhexeeya dowladda federaalka.

Saciid Deni ayaa marka hore sheegay in Puntland ay waqti badan gelisay dhismaha dowlad-nimada Soomaalya, balse weli ay jiraan caqabado waa wayn oo horgudban.

Sidoo kale wuxuu qiray in weli halkiisii uu yahay khilaafka siyaasiga ah ee ka taagan hannaanka federaalka, sidaas daraadeedna, haddii la helo hoggaamiye diyaarsan laga gudbi doono, sida uu hadalka u dhigay.

“Dowladda Puntland waxay juhdi gelisey dib u yagleelidda dowlad dhexe, waxaa nasiib darro ah inuu weli taagan yahay khilaaf la xiriira hanaanka federalka, waa la gaari karaa rajada shacabka Soomaaliyeed haddii la heli hoggaan u diyaarsan, ayuu yiri Saciid Deni.

Waxaa kale oo uu ka digay in dalka uu galo firaaq dastuuri ah isaga oo caddeeyay marnaba aysan Puntland ogolaan doonin in meesha laga saaro dastuurka dalka iyo shuruucda kale ee heshiiska lagu yahay, xilli horay Villa Somaliaugu ku guuleystay wax ka beddal lagu sameeyo qodobada qaar oo la horgeeyay Baarlamaanka.

“Dowladda Puntland aqbali mayso in meesha laga saaro shuruucda, mana sii fiirsanayso in dalku galo firaaq dastuuri ah”. ayuu sii raaciyay.

Dhinaca kale, waxaa uu soo hadal qaaday arrimaha nabadeynta ee Sanaag, isaga oo si gaar ah Somaliland ugu amaanay dadaalka ay ka wada magaalada Ceerigaabo.

“Waxaan ku ammaanayaa Madaxweynaha Somaliland doorkiisii nabadaynta gobolka Sanaag iyo shirweynihii Ceerigaabo” ayuu mar kale yiri Madaxweyne Saciid Deni.

Puntland iyo Somaliland ayaa dhawaan yeeshay iskaashi cusub, kadib heshiis ay labada dhinac ku kala saxiixdeen magaalada Niarobi ee caasimada dalka Kenya.

London (Caasimada Online) — Shirkadda hubka soo saarta ee Britain ee BAE Systems ayaa joojisay taageeradii ay siin jirtay nooc diyaarad ganacsi ah, tallaabadaas oo dhulka dhigtay diyaarado gargaar bini’aadannimo gayn jiray Soomaaliya iyo dalal kale.

Go’aankan ayaa hakiyay shixnado cunto oo muhiim ah oo loogu talagalay malaayiin qof oo wajahaya gaajo, dalal ay ka mid yihiin Spomaaliya, South Sudan, iyo Jamhuuriyadda Dimoqraadiga ee Congo (DRC).

Tallaabadan, oo shaaciyey wargayska The Guardian, waxay si degdeg ah u burisay qandaraas lala galay Barnaamijka Cunnada Adduunka ee Qaramada Midoobay (WFP) oo gargaar loogu daabuli lahaa 12 goobood oo Soomaaliya ku yaalla. Sida ay sheegtay Qaramada Midoobay, 4.6 milyan oo qof oo dalka ku nool ayaa wajahaya heerar gaajo ah oo halis ah.

Go’aankan wuxuu ku soo aadayaa iyadoo BAE Systems ay ku dhawaaqday faa’iido rikoor ah oo gaaraysa £3.015 bilyan ($3.7 bilyan) sannadkii 2024, taasoo ay horseeday kororka ku yimid kharashka difaaca caalamka.

Diyaaradda uu khilaafku ku salaysan yahay waa BAE Advanced Turbo-Prop (ATP). Xamuulkeeda oo ah 8.2 tan iyo awoodda ay u leedahay inay isticmaasho dhabbooyinka diyaaradaha ee gaagaaban ayaa ka dhigay mid ku habboon gaarsiinta gargaarka ee goobaha fogfog.

Qodobka ugu weyn ee la isku hayo waa go’aanka BAE Systems ay ku celisay “shatiga nooca” (type certificate) ee diyaaraddan, arrintaas oo meesha ka saaraysa u-qallankeeda duulimaadka (airworthiness). Shirkaddii ugu dambaysay ee la ogaa inay isticmaasho, EnComm Aviation, ayaa 12 ka mid ah diyaaradahan u adeegsan jirtay qandaraasyo bini’aadannimo, sida uu qoray The Guardian.

‘Sahaydii muhiimka ahayd oo la jaray’

Shirkadda EnComm Aviation waxay sheegtay in go’aanku uu dhulka dhigay 12-keedii diyaaradood uuna jaray gargaar muhiim ahaa.

“Gargaarka ay diyaaradaheena gaarsiiyeen wuxuu halbowle u ahaa dadka South Sudan, Soomaaliya, iyo DRC,” ayuu yiri Jackton Obuola, agaasimaha EnComm Aviation, isagoo la hadlayay The Guardian.

“Go’aanka BAE ay si kedis ah ugala noqotay taageerada dhammaan diyaaradaheena ayaa dhulka dhigay duulimaadyadii, wuxuuna jaray sahaydii muhiimka ahayd ee loogu talagalay kuwa ugu baahida badan,” ayuu raaciyay Obuola.

Intii u dhaxaysay March 2023 iyo September 2025, diyaaradaha EnComm waxay gaarsiiyeen 18,677 tan oo gargaar ah. WFP waxay ku qiyaastaa in hal tan oo cunto ah ay dabooli karto baahida maalinlaha ah ee qiyaastii 1,660 qof.

EnComm ayaa hadda dalbanaysa £187 milyan oo magdhow ah, sida ku cad warqad dacwad-horudhac ah oo ku taariikhaysan October 13, 2025, taasoo uu daabacay The Guardian.

Warqadda ayaa lagu eedeeyay in go’aanka BAE la qaatay “iyada oo aan wax la-tashi ah lala samayn ama si rasmi ah loogu wargelin EnComm.” Waxay ku andacoonaysaa in shirkadda fadhigeedu yahay Nairobi la rumeysiiyay in BAE ay taageeri doonto diyaaradda ugu yaraan shan sano oo kale.

Afhayeen u hadlay BAE Systems wuxuu yiri: “Kama hadalno dacwadaha suurtagalka ah.”

Warqado ka soo baxay BAE, oo ku taariikhaysan May 27, 2025, ayaa la sheegay inay ku caddeeyeen damacooda ah inay shatiga ku celiyaan marka la gaaro December 2026. Warqaddu waxay ku tilmaantay go’aanka mid “rasmi ah oo aan laga noqon karin.”

Heerar gaajo oo ‘halis ah’

Diyaaradaha la joojiyay waxay cawaaqib xun ku leeyihiin gobollo qarka u saaran macluul.

Qandaraaskii WFP ee Soomaaliya ee la joojiyay wuxuu qorshaysnaa inuu socdo September 2025 ilaa August 2026. Wuxuu ku saabsanaa in cunto loo daabulo gobollo ay 4.6 milyan oo qof wajahayaan cunto yari ba’an.

Waxaa sidoo kale jira 1.8 milyan oo carruur ah oo la ildaran nafaqo-darro ba’an, sida uu sheegay Xafiiska Qaramada Midoobay ee Isuduwidda Arrimaha Bini’aadannimada (OCHA).

Gudaha South Sudan, oo EnComm ay u duuli jirtay 12 goobood, xaaladdu sidoo kale waa mid adag. Qaramada Midoobay waxay ka digaysaa in 7.7 milyan oo qof—in ka badan kala bar dadweynaha—ay wajahayaan cunto yari ba’an. WFP waxay warinaysaa in 3.2 milyan oo carruur iyo haween ah oo dalkaas ku nool ay halis ugu jiraan nafaqo-darro.

Saamayntu waxay sidoo kale gaartay DRC, oo ay Qaramada Midoobay bishii March 2025 ku tilmaantay inay wajahayso “dhibaatadii gaajo ee ugu xumayd abid.” Tiro rikoor ah oo gaaraysa 27.7 milyan oo qof ayaa la kulmaya gaajo ba’an, sida ay sheegtay Hay’adda Cunnada iyo Beeraha ee Qaramada Midoobay (FAO).

EnComm waxay sheegtay inay sidoo kale ku qasbanaatay inay joojiso heshiis 10 sano ah oo ay duulimaadyo kaga hawlgeli lahayd 11 goobood oo DRC ah, oo ay ku jirto Goma oo ku taal gobollada bari ee ay colaaduhu saameeyeen.

EnComm Aviation ayaa tan iyo markaas xirtay hawlaheedii Kenya. Falanqeeyayaashu waxay filayaan in faa’iidada BAE Systems ay sii kordhi doonto iyadoo uu jiro kharashka militari ee caalamka oo sii kordhaya.