Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Mareykanka ayaa shan milyan oo doollar u ballan qaaday cidii keenta xog cadeynaysa ama goobta uu ku sugan yahay Cali Maxamed Raage oo loo yaqaano Cali Dheere.
Cali Dheere, waxa uu ahaa madaxa afhayeenka Al-Shabaab tan iyo bishii May 2009-kii, waana hoggaamiye sare oo ka tirsan kooxda, ayay tiri wasaaradda arrimaha dibadda Mareykanka.
Madaxweyen Xasan ayaa taageero heer gobol ah u raadinaya sidii dowladdiisu ay kaga adkaan lahayd Shabaab.
Tan iyo markii uu billowday dagaalka ka dhanka ah Al-Shabaab waxaa lagala wareegay deegaanno, inkastoo meelaha qaar ay ku qaadeen weerarro rogaal-celin ah.
Afhayeenka Al-Shabaab, Cali Maxamuud Raage ayaa goor sii horreysay uga digay maleeshiyo beeleedyada in ay ciidanka dowladda federaalka garab siiyaan.
Waa kuma Cali Dheere?
Magaciisu waa Cali Maxamuud Raage, oo aad loogu yaqaanno (Cali Dheere) waa afhayeenka ururka Al-Shabaab. Inkastoo xilliga uu dhashay aan si dhab ah loo ogeyn, haddana waxaa la tilmaamaa inuu ku dhashay agagaarka deegaanka Gal-hareeri oo u dhow magaalada Ceelbuur ee gobolka Galgaduud sida ay sheegeen khuburo aan la hadalnay.
Waxaa dadka falanqeeya arrimaha Al-Shabaab ay sheegaan in aanu ku badneyn tagista furimaha dagaalka maadama uu yahay afhayen qaabilsan arrimo ay ka mid yihiin shaacinta weerarada iyo howgallada ay Shabaabku gaystaan, fariimaha ciiddaha iyo wixii la mid ah.
Saddex dagaal oo uu galay Cali Dheere kahor Al-Shabaab
Xog aan helnay ayaa sheegaysa inuu ka mid ahaa dhalinyaradii ururkii Al-itixaad ee Soomaaliya ka aas-aasmay wixii ka dambeyay markii ay dhacday dowladdii miltariga ahayd, ee Allaha u naxariistee uu madaxweynaha ka ahaa Maxamed Siyaad Barre.
Sida ay sheegeen khuburo kala duwan oo aan la hadalnay ururkii Al-itixaad oo xilligaasi uu dhaliyardiisii qayb ka ahaa Cali Dheere, ayaa dagaallo la galay ciidamo uu hoggaaminayay Allaha unaxariistee Jeneraal Maxamed Faarax Caydiid, kaas oo sanadkii 1991-dii, ka dhacay meel u dhow magaalada Kismaayo. Sidoo kale sanadkii 1992-dii dagaal u dhaxeeyay Al-itixaad iyo Jabhadii SSDF, oo ka dhacay Puntland ayuu door ku lahaa, halka 1996-diina uu ku jiray dagaal ururkaasi kula galay dowladda Itoobiya, deegaanno ka tirsan gobolka Gedo ee koonfurta Soomaaliya
Shaqooyinkii Cali Dheere
Al-itixaadkii markii lagu jabiyay dagaalladii waxaa inta badan raggii bud-dhigga u ahaa ay intooda badan ku soo laabteen magaalada Muqdisho, dadkaas ayuuna ka mid ahaa Cali Dheere sida uu sheegay aqoonyahan Maxamed Xaaji Ingiriis oo taariikhda ka dhiga King’s College ee dalka Ingiriiska.
“Itixaad raggii soo jabay waxaa la isku soo aruursaday Muqdisho, waxayna kala noqdeen ganacsato iyo macalimiin, isagoo ah ganacsade ayuu haddana ka mid ahaa macallimiintii hay’addii Al-xarameyn”, ayuu yiri aqoonyahan Ingiriis.
Hay’addas waxaa markii dambe xiray dwoladda Mareykanka xilligii ay dhaceen qaraxyadii lagu qaaday daarihii mataanaha ahaa 11-kii bishii September sanadkii 2001-dii.
Sidaas awgeed, markii uu kasoo gudbay dagaalladii uu ka qeyb galay xilligii uu ka tirsanaa ururkii Al-Itixaad, waxa uu billaabay in uu ku shaqeysto labo xirfadood oo kala ah: Ganacsi iyo Macallinnimo.
Cali Dheere wuxuu ka mid ahaa dadkii qaybta weyn ka qaatay aas-aaskii Maxkamadihii Islaamiga ahaa ee xaruumaha ku lahaa degmooyinka ka tirsan gobolka Banaadir, kuwaas oo xilligaa qaban jiray howlo la xiriira kiisaska ka dhex dhaca bulshada.
Xogta ayaa sheeegaysa in xilligaasi Cali Dheere uu sidoo kale ka mid ahaa ganacsatadii suuqa daawada ee Bakaaraha isaga oo marka uu shaqdiisa suuqa ka rawaxo caadiyan tagi jiray Maxkamadaha si uu gacan uga gaysto howlaha Maxkamadda.
Waxaa la sheegaa sidoo kale in Masaajid ku yaalla xaafadda gubta ee magaalada Muqdisho uu ka aqrin jiray kitaabo ku saabsan siirada Rasuulka N.N.K.H.
Nin ina adeerkiis ah ayuuna caawin jiray oo gacan-yare u ahaa sanadihii 2004-tii ilaa 2006-dii.
Bilowgii Shabaab oo ahaa garab ka mid ahaa Maxkamadihii Islaamiga ayaa afheen u magacaabay waxaana la aaminsanyahay in waxyaabaha uu caanka ku noqday ay ka mid yihiin dhiiranaanta iyo shaacinta mar walba howgallada iyo weerarada Al-Shabaab ay fuliyaan.
Wuxuu la hadlaa warbaahinta taageerta Al-Shabaab, waana ninka sheega weerarda iyo qaraxyada ay Shabaabku gaystaan. Aqoonyahan Maxamed Xaaji Ingiriis ayaa sheegay in ninkaan dhiirnaantiisa ay sabab u tahay ka soo qayb qaadashadii dagaalladii iyo ururadii Islaamiga ahaa ee dalka soo maray.
Liiska argagixisada
Bishii Ogoosto ee sanadkii 2021-kii war-saxaafadeed ka soo baxay dowladda Mareykanka, gaarahaanna xafiiska xoghayaha arrimaha dibadda ee dalkaasi, ayaa rag uu ka mid yahay afhayeenka Al-Shabaab Cali Dheere ku daray liiska argagixisada.
“Waxaa la yaableh in muddo dheer oo uu ahaa afhayeenka Shabaab aan lagu darin liiska argagaxisada oo sanadkii 2021-kii lagu daray, “ ayuu yiri aqoonyahan Ingiriis.
War-saxaafadeedkaas ayaa lagu cadeeyay in Cali Dheere iyo ragga kale oo ka tirsan Al-Shabaab ay qayb ka ahaayeen weeraro ururkoodu maleegay oo ka dhacay Soomaaliya iyo Kenya.
Hadal uu dhawaan jeediyay
Dhawaan mar uu hadal jeediyay waxaa uu ka hadlay dagaallada hadda socda ee ka dhanka ah ururkiisa, wuxuuna ku hanjabay in ay beegsan doonaan xaruumaha dowladda.
Wasiirka gaashaandhigga Soomaaliya Cabduqaadir Maxamed Nuur, oo hadalkaasi afhayeenka Shabaab ka falcelinayay ayaa sheegay in ciidamada dowladda iyo dadka shacabka ah ay diyaar yihiin in ay iska difaacaan Al-Shabaab.
Isha: BBC
