Hay’adda Transparency International oo ah hay’ad aan dowli ahayn oo cilmi baaris ku samaysa arrimaha la xiriira musuqmaasuqa iyo daahfurnaanta oo fadhigeedu yahay Magaalada Berlin ee Dalka Germany ayaa waxa ay warbixinteeda sanadlaha ah ee ku saabsan sida ay dowladda iyo addeegyadeeduba ugu muuqdaan kuwa musuq ah “Corruption Perceptions Index” Warbixintan ayaa waxa ay soomaaliya ku sheegtay dalka ugu hooseeya 180-ka dal ee ay koobtay Warbixintu.
Haddaba Shacabka ayaa aaminsan in aysanu qalmin kaalinta ay galay dalka maadaama ay yihiin dad dhaqan iyo anshax adag leh sidoo kalena ah dad islaam ah oo ay diin iyo caqiido ka hor istaageyso dhaqamada musuqa ah ee aduunka intiisa kale aan calaamad ugu noqoney
Sameeynta Musuqa ee Nolosha Muwaadinka
Musuqmaasuqa ayaa waxa uu saameyn xun ku leeyahay horumarka dhaqan, dhaqaale, iyo nidaamka cadaaladda dalka, waxa ay curyaamisaa sareynta sharciga iyo dhismaha hay’addaha dowladda
Saameynta xun ee musuqmaasuqa waxa ay ku dhacdaa inta badan dadka danyarta ah oo qaada culeyskiisa kana hor istaagaa horumar kasta oo laga samayn lahaa sare u qaadida tayada nolosha muwaadiniinta sida horumarinta waxbarashada, Addeegyada caafimaadka iyo Suggidda Amaanka.
Musuqa iyo isdabarinta Mushaaraadka ciidanka, saanadda miletari iyo iibka suuqayada muqdisho ee raashinta ciidanka iyo xitaa labiskooda ayaa waxa ay sabab u noqotaa sanad weliba dhimashada shacab badan oo soomaaliyeed iyo fashilka qorshe kasta oo suggid amni ee la hirgelayo
Mususuqa waa in la isku xisaabiyaa
Waxaa dhaqan noqotay muqdisho in aan la isku ceebin isla xisaabtan ka sokow dhismayaasha dhaadheer iyo guryaha qurxoon ee ay magaalada iyo gobolada ay ka soo jeedaan ay ka dhisteen masuuliyiin dowladda kuwaas oo si degdeg ah oo sharci daro ah uga xoolaysta kuraasta ay ku fadhiyaaan
Is dabaraminta hantida hantida dowlada, si xun uga faa’iideysiga awoodda xafiiska, shaqaaleysiinta iyo bixinta qaandaraasyada ee ku salaysan nin jeclaysiga, u leexinta mashaariicda horumarineed dano gaar ah, dayacaada hantida qaran iyo laaluushka calaamadda u noqdey bixinta adeegyada kooban ee ay bixiso dowlada oo aan weli la isku xisaabinin.
Haddaba xukuumadda maka go’antahay Qorshaha lagaalanka Musuqa ?
La dagaalanka Musuqmaasuga ayaa waxa uu qeyb ka ahaa “Qorshaha Xukuumadda ee 2017- 2020” ee Mudane Ra’iisul Wasaare Xasan Cali Kheyre u dejiyey Xukuumadiisa balse waxa ay u muuqataa in soomaaliya ay hoos ka sii martey kaalinta ay uga jirtey sanad ka hor
Waa In ay madaxda sare ee dalka ka go’naataa qorshaha la dagaalanka Musuqmaasuqa oo ay hormuud iyo tusaale u noqdaan dhaqanka hufnaanta ah ee ay ka hirgeliyaan xafiisyadooda balse weli waxa aan dhicinin fulinta balanqaadyadii la dagaalanka musuqa maadama aysan weli dhicin:-
Ma dhicin sidii laga filanayey in dhamaan masuuliyiinta dowladda ee uu ugu horeeya madaxweynaha dalka ay cadeeyaan hantidooda gaarka ah ka hor inta aysan qabanin xafiisyada dowladeed.
Ma dhicin masuul ka tirsan dowlada oo lagu soo maxkamadeeyey danbiyo la xiriira Laaluush, dayacaad, takrifal, si xun u isticmaal awood xafiis iyo lunsasho hanti qaran
Weli lama hergelin daahfurnaanta hannaanka maareeynta qandaraasyada ay bixiso dowladda sida uu qabo Sharciga Iibka, qandaraasyada iyo dheef-wadaagga Qaranka ee uu ansxiyey Baarlamanka December 12, 2015
Ma hergelin dhismaha Guddi KMG ee la dagaalanka Musuqmaasuqa ka hor inta aan la ansxin hidise sharciyeedka la-dagaalanka Musuqmaasuqa ee horyaala Golaha Shacabka
Ma jiro Qorshe Wacyigelin ee la dagaalanka Musuqmaasuqa iyo qaadidda talaabooyinka degdegta ah ee lagama maarmaanka u ah ho
Talo soo jeedinta hay’adda Samaysay daraasadda
1. Xukuumada waa in ay hirgelisaa qorshayaal la taaban karo oo looga hortagayo musuqmaasuqa oo ah caqabada ugu weyn ee horumarka dalka ee dhinaca dhaqangelinta shuruucdii hore ee la-dagaalanka musuqmaasuqa.
2. Dowladda waa in ay dhiirigelisaa xoriyadda haddalka, madaxbanaanida saxaafadda, ilaalinta mucaaradka siyaasideed sidoo kale ay si furan u hormarisaa kaalinta bulshada Rayidka ah si ay qeyb ugu noqdaan qorshaha la xisaabtanka dowladda.
3. Dowladda waa in ay yareysaa sharciyada xakamaynaya saxaafadda, kulamada, is abaabulka iyo dhiiri gelinta baraha bulshada, si loo hubiyo in saxafiyiinta iyo ururada kale ee bulshada rayidka ah ay u shaqeysan karaan iyaga oo ka cabsanaynin dabgal iyo xadgudub.
4. Ururada Bulshada Rayidka ah iyo dowladaba waa in ay dhiirigeliyaan suggidda xaqa helida xogta, arrintaan oo caawin karta daahfurnaanta iyo isla xisaabtanka sidoo kalena yaren karta fursadaha musuqmaasuqa, waxaa muhiim ah in dowlada aysan kaliya ku mashquulin diyaarinta sharuucda balse ay sidoo kale xooga saarto fulinta shuruucda hore loo hergeliyey
5. Dowladda iyo Ganacsatadaba waa in ay si cadcadaan leh u soo bandhigaan xogta la xariirta howlaha danta qaran ee loo baahanyahay sida isticmaalka miisaaniyadda, milkiilayaasha iyo xubnaha saamiyada shirkadaha qaata qandaraasyada dowlada iyo maalgelinta ololoyaasha siyaasadeed,
W/D: Maxamed Sheekh (Abwaanka)
abwaanka1967@gmail.com
