Ankara (Caasimada Online) – Madaxweyne Recep Tayyip Erdoğan iyo Murashaxa Madaxweyne ee Isbaheysiga Qaranka, Kemal Kılıçdaroğlu, ayaa qaaday tallaabo ay ku kasbanayaan taageerada codbixiyayaasha Isbaheysiga ATA, iyo murashax Sinan Ogan, kaasoo hab dhaqankiisa uu fure u yahay wareegii labaad ee doorashada madaxtinimada.
Iyadoo Kılıçdaroğlu uu la kulmay Guddoomiyaha Xisbiga Guusha, Ümit Özdağ, ayuu Madaxweyne Erdogan sameeyay arrin lama filaan ah, saacado yar kadib kulankaan, iyadoo Xafiiskiisa Dolmabahce uu kula kulmay Oğan.
Kulankan, oo ku dhacay codsiga Erdogan, ayaa wuxuu ku bilawday nidaam cusub oo qiimeyn ah, oo la xiriira Isbahaysiga ATA iyo siyaasi Ogan.
Isagoo la hadlayay BBC-da qeybta ku hadasha afka Turkiga, guddoomiye ku xigeenka xisbiga Zafer, Uğur Batur ayaa yiri, “Fikradayda shaqsiga ah ayaa ah in tani aysan noqon doonin hanaan aan ku go’aansan karno laba maalmood gudahood, oo aanu oran karno waan taageer sanahay arrintan.”
Iyadoo Turkiga uu dhamaaday wareegii koowaad ee doorashada Baarlamaanka 28-aad iyo tan Madaxweynaha, oo lagu tilmaamay “doorashadii ugu xasaasisaneyd”, ayaa indhuhu waxay u weecdeen oo loo rogay wareegga labaad ee dhacaysa Bishan 28-ka bisha ee May.
Kılıçaroğlu iyo xisbiyada qeybta ka ah Isbaheysiga Nation, oo soo gaba gabeeyay doorashada wareegii koowaad, ayaa helay qiyaastii 4.5 dhibcood, iyadoo madaxweyne Recep Tayyip Erdoğan, uu la xiriiray Sinan Oğan, oo noqdayy furaha wareegga labaad ee doorashada, iyo Ümit Özdağ, Guddoomiyaha Xisbiga Guusha.
Isbahaysiga Dadka, ayaan ilaa hadda la soo xiriirin Ogan, halka guddoomiye ku xigeenka xisbiga AKP, Binali Yıldırım, intuu wacay oo uu la xiriiray, uguna hambalyeeyay habeenkii doorashada.
Erayada qallafsan ee madaxda xisbiga MHP, gaar ahaan guddoomiye Devlet Bahceli, ee ku wajahan Ogan, iyo sidoo kale, Erdogan, oo uu uga hadlay wareysi uu siiyay Tv-ga CNN-ka, ayaa waxa uu ka yiri Ogan, “Uma hoggaansami doono rabitaankiisa. Anigu ma ihi qof jecel in uu sidaan u gorgortamo” ayaa waxay keentay hadalladaasi inay albaabada u xiraan wada xaajood ay la yeeshaan xulafada ATA.
Özdağ iyo Kılıçdaroğlu, afar qodob iyo su’aalo la iska weeydiinayo qorshaha ka dagsan socdaalka
Kemal Kılıçdaroğlu, oo ah hoggaamiyaha xisbiga CHP, ayaa la kulmay Guddoomiyaha xisbiga Guusha, Ümit Özdağ duhurnimadii maanta, iyadoo kulankooddu uu ku saabsanaa wareegga labaad ee doorashada; Hal saac oo uu kulankaan socday, ayaa waxaa uu u dhacay si gaar ah. Özdağ ayaa wuxuu la kulmay Sinan Ogan subaxnimadii, intii aanu dhicin kulankaan, wuxuuna qiimeeyay habka ay ku wajihi doonaan doorashada.
Sida laga soo xigtay xogta la helay, Özdağ, ayaa wuxuu waydiiyay su’aalo ku saabsan siyaasadda socdaalka Suuriya, afarta qodob ee ugu horreeya ee dastuurka, xisbiga HDP, qeexida dhalashada Turkiga ee qodobka 66aad ee dastuurka, iyo hab dhaqanka Isbahaysiga Qaranka ee ku saabsan siyaasadda lagu wajahayo musiibadii dabiiciga ahayd, gaar ahaan magaalada Istanbul oo ay ugu wacan tahay dhulgariirkii dhawaan dhacay.
Isagoo soo jiidanaya dareenka iyo wararka la xiriira dhaqaale xumida jirta ee doorashada ka dib, Özdağ wuxuu yiri, “Haddii lagu doorto, waxaad la wareegi doontaa dhibaato burbur,” wuxuuna waydiiyay siyaabaha maangalka ah ee lagu xalin karo dhibaatooyinka jira.
Özdağ ayaa waxaa la weeydiiyay macluumaadka ku saabsan xiriirka uu la leeyahay xisbiga HDP, doorashada ka dib iyo inay noqon doonto mid uu go’aan ku yeelan doono maamulka dalka.
Isagoo xasuusinaya in Isbahaysiga Qaranku iney ku bahoobeen 6 xisbi, Kılıçdaroğlu, ayaa wuxuu sheegay inaysan wax heshiis ah kula jirin xisbigan.
Isagoo sheegay in “xitaa aan la soo jeedin karin in la beddelo qodobbada ku yaalla bilawga Dastuurka”, Kılıçdaroğlu, ayaa sheegay inaysan jirin wax go’aana oo lagu doonayo in lagu beddelo qeexida dhalashada, ee soo jeedinta wax ka beddelka dastuurka.
Hogaamiyaha CHP, ayaa fariinta gudbiyey ku sheegay inay sii wadi doonaan dagaalka ka dhanka ah argagixisada si go’aana, Isagoo xusay inay wadaagaan aragtiyo isku mid ah oo ku saabsan siyaasadda socdaalka.
Kılıçdaroğlu ayaa u sheegay Özdağ soo jeedintiisa ku saabsan dastuurka, iyo tallaabooyinka ka dhanka ah dhibaatada dhaqaale, isagoo tusaale u soo qaatay “Qoraalka Wadajirka ah” ee Isbahaysiga Qaranku uu horay ugu gudbiyey dadweynaha.
“Lama sameyn wax gorgortan ah”
Sida xogta aan kaga helayno labada dhinacba, Isbahaysiga ATA ma codsanin inay qabtaan jago ama hoggaan midna. Waxaa la qiimeeyay in qiimeyn iyo “gorgor” noocaas ah ay dibu dhac ku keeni doonaan, oo ay dhalin karto fal-celin xun oo ka timaada cod-bixiyayaasha, iyadoo aan loo eegin markaasi dhinaca la taageerayo. Waxaa la ogaaday in Özdağ uu si cad u sheegay inuusan wax qorshe uusan ka lahayn arrintan.
Kulanka ka dib, Kılıçdaroğlu, ayaa sheegay inuu dhacay shir “qurux badan oo wax ku ool ah”. Kılıçdaroğlu ayaa sheegay inay muujiyeen fikirkooda ku saabsan is-afgaradka wadajirka ah, iyo wax ka beddelka dastuurka, waxayna muujiyeen aragtida ah “Turkigu inuu u baahan yahay hanaan fur furin oo dimoqraadiyadeed, wadajir iyo xalinta dhibaatooyinka jira”.
Özdağ wuxuu yiri, “Waxaan jiray su’aalo aan qabnay, waanu waydiinay, waxaan helnay jawaabo faahfaahsan, waxaana ku samayn doona qiimeyn guddigayaga loo igmaday.”
Isagoo sheegay inay qiimeyn ku sameyn doonaan kulanka ka dib xisbiyada kale ee Isbaheysiga ATA, iyo musharaxa madaxweyne Sinan Ogan, Özdağ wuxuu yiri, “Waxaan fikradayada la wadaagi doonaa dadweynaha Turkiga muddo gaaban gudahood.”
Codsiga Erdogan ayaa yimid kadib kulankii Kılıçdaroğlu
Ka dib markii uu la kulmay Kılıçdaroğlu, Özdağ, ayaa wuxuu isugu yeeray Golaha sare ee xisbigiisa. Sida xogta aan kuhelayno, shirkan ayaa intii uu socday waxa codsi ku saabsan kulan loo diray Sinan Ogan, kaasoo ku wajahan Madaxtooyada Turkiga.
Ogan ayaa lasoo xiriiray Ozdag, isagoo ku war galiyey inuu aqbali doono codsigan iyo in kale. Özdağ ayaa wuxuu ugu war celiey Ogan inuu kulan haddii loo soo jeediyo uu aqbali doono. Kulanka Erdogan iyo Ogan, ayaa qaatay ku dhawaad saacad, iyadoo aan wax war ah laga soo saarin.
“Musharax cad ma jiro oo la tilmaami karo”
Ka dib kulankii Özdağ – Kılıçdaroğlu, ayaa waxaa muuqatay in labada hoggaamiye “wada hadala wanaagsan” ay yeesheen, oo ay u janjeersadeen inay taageeraan Kılıçdaroğlu. Falanqaynta iyo ra’yi ururin degdeg ah oo la sameeyey, ayaa waxaa ka muuqanaya inay u janjeeraan codbixiyeyaashu inay taageersan yihiin Kılıçdaroğlu, waa haddii ay far celino cad cad kasoo baxaan ololaha siyaasadaha socda “ee khadka cas” ee Isbahaysiga ATA.
Si kastaba ha ahaatee, looma saadaalin karo in Özdağ iyo Oğan inay qaadan doonaan go’aan sida “inay si toos ah u taageerayaan Kılıçdaroğlu” sababo la xiriira “inay noqon doonto iney ku xadgudbayaan rabitaanka codbixiyayaasha”.
Taa beddelkeeda, waxaa la sheegay in la xoojin karo in siyaasaduhu ay iswaafaqayaan. Intaa waxaa dheer, dhaleeceynta adag ee ka imanaysa Bahceli ee ku wajahan Ogan, iyadoo wararka soo baxaya ay sheegayaan “inay u egtahay in Bahçeli iyo hoggaamiyeyaasha MHP ay ku riixayaan Isbahaysiga Qaranka”.
Si kastaba ha ahaatee, ka dib markii Madaxweyne Erdogan uu la kulmay Ogan, ayaa waxaa lagu macneeyey in “habraaca go’aaminta la dheerayn doonoo” ee Isbahaysiga ATA sidoo kale.
Kulanka Erdogan iyo Ogan ka dib, guddoomiye ku xigeenka xisbiga Zafer, Şükrü Sina Gürel, oo qiimeyn ku sameeyay inta qof ee wareysiyada ay ka qaaday BBC-da qeybta Turkish-ka, ayaa sheegay inaysan suurtagal ahayn in markiiba lasoo saaro natiijada qiimeynta.
Gürel wuxuu yiri, “Waxaan rabnaa isbeddel, laakiin waxaan rabnaa isbeddel mabda’a leh. Mabaadi’deenu waa kuwo waafaqsan dhex dhexaad siga, xitaa haddii isbeddel yimaado, waxay noqon doontaa mid waafaqsan mabaadi’daas. Mudnaantayadu way caddahay, qof kasta oo qiimeeya mudnaantan, waanu taageeraynaa inaga”.
“Ma jiri doono qaab aan ku dhihi karno aan taageerno qoladan”
Uğur Batur, oo ah ku xigeenka madaxa saxaafadda, ayaa sheegay in dhinacyadu ay soo bandhigeen dalabaadkooda inta uu socday kulamada, isla markaana ay ku qiimeyn doonaan guddiyada loo igmaday xisbi ahaan iyo isbaheysi ahaanba.
Batur oo tilmaamay in codsiga Erdogan ee ah in uu la kulmo Ogan uu yahay arrin aad u cusub, ayuu yiri Batur, “Fikradayda shakhsi ahaaneed waxay tahay in tani aanay noqon doonin hanaan aan laba maalmood gudahood ku go’aansan karno, oo aanu dhihi karno waan taageer sanahay.
Sababtoo ah marka dhinac uu arko talooyinka ka kale, waxyaabo kale ayaa u muuqan kara inay yimaadaan. Isaga oo sheegay in aanay filaynin ama aanay dalbanayn jago isbahaysi ahaan, Batur waxa uu muujiyay aragtiyaha soo socda:
“Dhibaatadayadu waa cad dahay, waxaan leenahay shuruudo. In dadka magangalyo doonka ah sida ugu dhaqsiyaha badan u baxaan inaanan la dhayalsan afarta qodob ee ugu horreeya dastuurka, qodobka 66-aad ee dastuurkana lama faragelin doono. Dhammaan kuwan waa shuruudo waafaqsan danaha shacabka Turkiga.
“Dabcan, xisbigeena ma laha go’aan ama fikir uu ku kordhiyo habkan, laakiin waxay u muuqataa in habkani uu qaadan doono waqti dheer. Sideen ku soo gebo gebeynayaa? Sababtoo ah Erdogan, oo yiri, “Lama kulmi doono Sinan Bey,’ haatn wuxuu doonayaa inuu la kulmo, waxay u muuqataa inay sii adkaan doonto haatan markay heerkan soo gaartay.”
Waa maxay sababta taageerada Ogan ay muhiim u tahay?
Madaxweyne Erdogan, ayaa helay 49.52 boqolkiiba codadkii la dhiibtay, halka Kılıçdaroğlu uu helay 44.88 codadkii doorashada 14-kii Bishan May, inkastoo Muharrem İnce uu ku jiray codbixinta, Sinan Oğan, oo ah musharraxa Isbaheysiga ATA, ayaa helay 5.17 boqolkiiba codadka.
Codadka Ogan ayaa loo arkaa inay yihiin codadka “codbixiyaasha ka soo horjeeda labada dhinac”. Iyadoo la tixgelinayo inay jirto farqi u dhexeeya 2.5 milyan oo cod oo u dhexeeya Erdoğan iyo Kılçdaroğlu, hab dhaqanka 8.5 milyan ee codbixiyeyaasha ah oo aan tagin goobaha codbixinta, ku dhawaad 1 milyan oo codbixiyeyaal ah oo dhiibtay codad aan sax ahayn, iyo codbixiyeyaashii u codeeyay Sinan Oğan, ayaa u muuqda inay yihiin kuwa go’aanka dhinac u ridi kara.
Iyadoo la saadaalinayo in cod-bixiyayaasha taageersan Ogan ay u kala qaybsami doonaan Erdogan iyo Kılıçdaroğlu, haddana khiyaarka uu sameyn doono, ayaa laga yaabaa inuu u jiheyn doono cod-bixiyayaasha aan go’aansan dhinac ama aan tegin sanduuqa codbixinta, si ay u doortaan murashaxa ay taageerayaan.
Isha: BBC Somali
