Jilib (Caasimada Online) – Kooxda Al-Shabaab ayaa baahisay muuqaalka unug cusub oo kamid noqonayo dagaalyahannadooda jabhadka ah, kuwaas oo tababar loogu soo xiray magaalada Jilib ee xarunta gobolka Jubbada Dhexe oo ah saldhigga ugu way ee kooxda.

Muuqaalka oo soconayay 27:48 second ayaa waxaa kasoo muuqday Abwaan Nageeye Cali Khaliif iyo Abwaan Cabdiwaaxid Cali Gama’diid oo horay ugu goostay dhanka Al-Shabaab.

Nageeye iyo Gama’diid oo caan ahaa ayaa kasoo jeedo gobollada waqooyi, laakiin kahor inta aanay ku biirin Shabaab waxay labaduba muddo ku sugnaayeen magaalada Muqdisho, balse mar qura ayay tageen degmada Jilib, iyagoo toos uga mid noqday Al-Shabaab.

Labada abwaan ayaa hada ku jiray safka hore muuqaalka laga soo duubay dagaalyahanada cusub ee tababarka loo soo xiray, waxayna wateen dhar tuute ah, qoray Ak47. boosha, waxaana sidoo kale madaxa ugu xirna calanka madow ee astaanta u ah kooxd Al-Shabaab.

Sidoo kale labada Abwaan ayaa muuqaal ahaan waxaa ka muuqday isbeddal wayn oo jir ahaaneed, marka la’is barbar-dhigo sawiiradii hore iyo muuqaalkooda maanta, waxaana ka muuqda hoos u dhac wayn oo loo sababeeyay nolosha dagaalka ee ay haatan galeen.

Tani ayaa muujineyso in hadda kadib ay toos uga qayb qaadan doonaan dagaalka kooxda, maadaama ay dhameysteen tababar ku aadanaa dhanka jabadaha ee weerarada qaada.

Dhinaca kale Mahad Karataay oo kamid ah saraakiisha sar-sar ee kooxda Al-Shabaab ayaa soo xiray tababarkaan, isaga oo dardaaran u jeediyay abwaanada iyo maleeshiyaadka kale.

“Walaalaha tababarka qaatay waxaan leeyahay Allaha idinku ciseeyo Diinta, hana idinka dhigo kuwa faatixiinta ah ee cadowga ka dulqaado dhulalka muslimiinta ee gumeysiga ku hayo” ayuu yiri Mahad Karataay.

Sidoo kale wuxuu ka hadlay howlgalka cusub ee AUSSOM, isaga oo sheegay inuu yahay howlgal fashilan oo muddo dheer ka socda gudaha Soomaaliya.

“Howlgalka naf la caariga ah ee ay maanta u bixiyeen AUSSOM waa howlgal lagu tilmaami karo qar iska xoorimo, kana turjumayo fashilka ciidamada shisheeye” ayuu sii raaciyay.

Muqdisho (Caasimada Online) – Warbixin cusub oo ka soo baxday ENACT Africa, oo ah barnaamij Midowga Yurub ah oo u heelan la-dagaallanka dambiyada abaabulan ee xuduudaha dhaafsiisan ee qaaradda, ayaa daaha ka qaadday sida kalluumeysiga sharci-darrada ah u baabi’inayo kheyraadka kalluunka Soomaaliya, una helis gelinayo keydka kalluunka jaalaha ah (yellowfin tuna) ee dalka.

Soomaaliya ayaa ku faanta xeebta ugu dheer qaaradda Afrika iyo qaar ka mid ah goobaha kalluumeysiga ugu wax-soo-saarka badan ee Badweynta Hindiya. Hase yeeshee, waxay weli tahay meel ay aad ugu badan tahay kalluumeysiga sharci-darrada ah, ee aan la soo sheegin, oo aan la xakameynin (IUU).

Maraakiib shisheeye, oo ay ku jiraan kuwa ka yimaada Shiinaha, Iiraan, iyo Pakistan, ayaa kheyraadka dalka uga faa’iideysanaya iyagoo adeegsanaya hab jillaabasho oo xaalufin ah, kuwaas oo yareeyay keydka kalluunka.

Dhaleeceynta ayaa lagu muujiyey in maamulka badda oo daciif ah, musuq-maasuqa, iyo heshiisyada si liidata loo dhaqan geliyo ay yihiin qodobada ugu muhiimsan ee awoodda siinaya dhibaatada ay wadaan dalalkan.

Kalluunka jaalaha ah (Yellowfin tuna), oo ah nooc qiimo sare ku leh suuqyada caalamka, ayaa wajahaaya burbur dhaqaale oo halis ku ah dhaqaalaha Soomaaliya iyo amniga cunnada ee gobolka iyo adduunka labadaba.

Khabiiradu waxay ka digayaan in haddii aan si degdeg ah wax looga qaban, keydka kalluunka jaalaha ah uu hoos u dhici karo 70% tobanka sano ee soo socda gudahood, xaalad noocaas ah oo keeni doonta cawaaqib xumo aad u daran oo saameyn doonta bulshooyinka ku tiirsan kalluumeysiga.

Soomaaliya ayaa hadda sanad kasta waxay kalluumeysiga sharci-darrada ah ku lumisaa dhaqaale dhan $300 milyan sanadkii.

Kalluumeysiga sharci-darrada ah ayaa muddo dheer lala xiriirinayay falalka burcad-badeednimada ee ka dhaca xeebaha Soomaaliya. Muddo sanado ah, kooxaha fadhigoodu yahay Soomaaliya ayaa kalluumeysiga sharci-darrada ah, aan la soo sheegin, oo aan la xakameynin (IUU) u sababeeyay afduubkooda maraakiibta shisheeye.

Maamul-xumada Soomaaliya ayaa ka dhigtay mid u nugul in laga faa’iideysto. Tobannaan sano oo dagaallo sokeeye ah iyo xasillooni-darro ayaa wiiqay awooddeeda ay ku ilaalin lahayd kuna nidaamin lahayd biyaha ay maamusho si wax ku ool ah.

Sharciga Kalluumeysiga Federaalka ee Soomaaliya, kaas oo qeexaya qawaaniin adag oo ka dhan ah kalluumeysiga sharci-darrada ah, ayaa inta badan waxaa wiiqa musuqmaasuqa iyo iska horimaadyada danaha maamul goboleedyada iyo dowladda federaalka.

Tusaale ahaan, dowlad-goboleedka Puntland ayaa ka soo horjeesatay awaamiirta federaalka ee ah in la diido shatiyada kalluumeysiga ee heer gobol, iyagoo ku doodaya in tallaabooyinka noocaas ahi ay jebinayaan heshiisyada wadaagga kheyraadka.

Maamul midaysan la’aanta ayaa u suurtogelineysa maraakiibta shisheeye inay ka shaqeystaan xeebaha Soomaaliya iyagoo aan wadan shatiyo sax ah, taas oo sii xumeynaysa kalluumeysiga xad-dhaafka ah iyo nabaad-guurka deegaanka.

Heshiiskii 2018 ee u oggolaanayay shirkadaha Shiinaha inay ka kalluumeystaan 24 mayl-badeed gudaha xeebta Soomaaliya ayaa tusaale u ah caqabadaha maamul ee habaysan ee wiiqaya qaybta kalluumeysiga ee dalka.

Warbixin 2019 la soo saaray ayaa daaha ka qaaday sida maraakiibta Liao Dong Yu, oo ah maraakiib Shiineys ah, ay gebi ahaanba uga gudbeen xuduudaha sharciga ah.

Beddelkii ay u hoggaansami lahaayeen xeerarka federaalka, maraakiibta ayaa shatiyada kalluumeysiga ka helay maamulka Puntland iyadoo duruufo shaki leh ay ku hareereysnaayeen.

Heshiiska ayaa la sheegay inuu fududeeyay ganacsade iyo senatar Dahir Ayande, oo xulufo dhow la ah Madaxweynaha Puntland Siciid Cabdullaahi Deni, waxaana uu iftiiminayaa sida xiriirka siyaasadeed u wiiqi karo maamulka kheyraadka dabiiciga ah ee Soomaaliya.

Warbixinta ayaa ku doodeysa in daah-furnaanta oo ka maqan bixinta qandaraasyada kalluumeysiga ay dhiirrigelisay kalluumeysiga sharci-darrada ah.

Maraakiibta Shiinaha, oo adeegsanaya farsamooyin aad u waxyeello badan, ayaa weli si firfircoon ugu lug leh kalluumeysiga sharci-darrada ah ee tuunaha ee xeebaha Soomaaliya.

Kuwaas waxaa ka mid ah isticmaalka shabaqyo waaweyn (purse seines) iyo maraakiibta xargaha dhaadheer (longline vessels) si ay u gurtaan tiro aad u badan oo tuuno ah, jiidista shabaqa hoose oo baabi’isa badda hoosteeda, iyo xitaa qarxinta kalluunka (dynamite fishing), oo adeegsata walxaha qarxa si ay u disho una ururiso kalluunka si aan loo aabo yeelin.

Hababka noocaas ah oo aan waarayn ayaa yareeya keydka kalluunka ee horeyba si xad-dhaaf ah looga kalluumeystay waxayna waxyeello aan laga soo kabsan karin u geystaan nidaamka deegaanka badda ee Soomaaliya, taas oo sii khatar gelineysa nolosha bulshooyinka kalluumeysatada maxalliga ah.

Si looga jawaabo, Soomaaliya ayaa wax ka qabatay kalluumeysiga sharci-darrada ah, oo ay ka mid yihiin mamnuucidda jiidista shabaqa hoose ee biyaha federaalka iyo xoojinta daah-furnaanta shatiyada.

Iskaashiga Turkiga iyo Denmark, oo ay weheliyaan Xafiiska Qaramada Midoobay ee Daroogada iyo Dambiyada (UNODC), ayaa horseeday ganaaxyo lagu soo rogay kalluumeysatada sharci-darrada ah iyo la wareegidda maraakiibta. Khabiiradu waxay ku talinayaan in la qaato teknoolojiyad kormeer oo casri ah iyo kooxo-hawleedyo goboleed si loo xoojiyo dhaqangelinta.

Si kastaba ha ahaatee, inkastoo la mamnuucay jiidista shabaqa hoose, kalluumeysato Turki ah ayaa weli lagu soo waramayaa inay ka shaqeystaan biyaha Soomaaliya iyadoo la raacayo heshiis laba geesood ah.

Robert McKee, oo ah khabiir dhinaca amniga badda ee caalamiga ah iyo la-taliyihii hore ee Xafiiska Qaramada Midoobay ee Daroogada iyo Dambiyada (UNODC), ayaa ku nuuxnuuxsaday degdegga jawaab isku-duwid ah oo ku aaddan kalluumeysiga sharci-darrada ah.

Isagoo la hadlayay ENACT, wuxuu hoosta ka xarriiqay baahida loo qabo in la xoojiyo nidaamyada kormeerka, xakamaynta, iyo ilaalinta ee gobolka iyadoo la dhisayo kooxo-hawleedyo u go’an dhaqangelinta shuruucda kalluumeysiga.

McKee ayaa u dooda tallaabooyin go’aan qaadasho leh, oo ay ka mid yihiin la wareegidda maraakiibta sharci-darrada ah, xarigga dembiilayaasha, iyo la wareegidda qalabka kalluumeysiga ee mamnuuca ah, taasoo ah tallaabooyin muhiim ah oo loo qaadayo ilaalinta keydka kalluunka jaalaha ah ee Soomaaliya oo ay dhibaato ba’an soo gaartay.

Kismaayo (Caasimada Online) – Madaxweynaha maamul goboleedka Jubbaland Axmed Maxamed Islaam (Axmed Madoobe) ayaa saaka ka safray magaalada Kismaayo ee xarunta gobolka Jubbada Hoose, isaga oo gaaray magaalada Nairobi ee xarunta dalka Kenya.

Ilo wareedyo xilkas ah ayaa Caasimada Online u sheegay in Axmed Madoobe uu diyaarad qaas ah ka qaaday Kismaayo, taas oo uu ku tegay Kenya oo ay booqasho uga bilaabatay.

Wararka ayaa sheegaya in madaxweynaha Jubbaland uu Nairobi ka bilaabi doono kulamo xasaasi ah oo uu la qaadan madax ka tirsan dowladda Kenya, isaga oo kala hadli doono arrimaha Jubbaland iyo caqabadaha adag ee ku geedaamay maamulkaas oo ay xayiraad kusoo rogtay dowladda dhexe, sababo la xiriira khilaafka u dhexeeya labada dhinac.

Sidoo kale Axmed Madoobe ayaa inta uu magaalada Nairobi jooga qaabili doono jaaliyadda Soomaaliyeed ee kasoo jeeda Jubbaland, isaga oo la wadaagi doono warbixin ku aadan xaaladaha bani’aadanimada ee ka jira Jubbooyinka iyo Gedo ee haatan kasii daraya.

Waxaa kale qorshaha Axmed Madoobe qayb ka ah inuu Kenya kula shiro safiirada caalamka ee jooga magaalada caasimada ah ee Nairobi, si uu ula macaamilo, maadaama ay dhowaan Jubbaland ku dhawaaqday inay si gooni ah ula xaajooneyso xubnaha beesha caalamka.

Hadal-heyn xoogan ayaa ka dhalatay safarka Axmed Madoobe, maadaama uu yahay kiisii ugu horreeyay oo uu uga baxo magaalada Kismaayo, kadib dib u doorashadiisii oo ay diiday dowladda dhexe ee Soomaaliya, kadibna xayiraad kusoo rogtay isaga iyo maamulkiisa.

Kenya oo ah dalka uu u dhoofay Axmed Madoobe ayaa xiriir xoogan la leh Jubbaland oo ay xuduud dheer wadaagaan, sidoo kalena ciidamadooda ay joogaan halkaasi, taas oo lala xiriirinayo inay soo dadajisay safarka uu ku gaaray Nairobi.

Si kastaba, Kenya ayaa horay isugu deyday inay dhex-dhexaadiso Axmed Madoobe iyo Madaxweyne Xasan Sheekh, iyada oo wafdi usoo dirtay Muqdisho iyo Kismaayo, balse wax natiijo ah kama soo bixin iyadoo arrintu faraha ka baxday dagaal toos ahna ay isku rogtay.

Muqdisho (Caasimada Online) – Magaalada Muqdisho ee caasimada Soomaaliya waxaa xalay ka dhacday munaasabad ballaaran oo lagu taageerayay qorshaha Villa Soomaaliya ee ku aadan qabashada doorashada qof iyo codka ah ee ay waddo dowladda Soomaaliya.

Xafladdan oo u muuqatay mid dhoolatus ah ayaa waxaa soo qaban-qaabiyay wasiirka gaashaandhigga Cabdulqaadir Maxamed Nuur (Jaamac) oo aad ugu dhow madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud, wuxuuna sheegay in xukuumaddu ay qabaneyso qof iyo cod.

“Doorasho dadban waan diidnay, waxaana rabnaa doorasho qof iyo cod ah, waxaana uga mahadcelineynaa hoggaanka Madaxweyne Xasan Sheekh” ayuu yiri Wasiirku.

Sidoo kale waxaa munaasabadda goobjoog ahaa xildhibaanno ka tirsan baarlamaanka oo iyaguna taageero wayn u muujiyay dadaallada socda ee ku aadan doorashooyinka dalka.

“Fikirka ah in dalkaan laga qabto doorasho dadkuna soo doortaan hoggaankooda waxaa ay ka timid Madaxweynaha JFS Mudane Xasan Sheekh Maxamuud.” ayay tiri Xildhibaan Aamino Xuseen Cali.

Waxaa sidoo kale madasha ka hadlay dhalinyaro Soomaaliyeed oo lagu casuumay madashay, kuwaas oo sheegay inay soo dhaweynayaan doorashada qof iyo codka ah.

“Hadii aan nahay dhallinyarada Koonfur Galbeed waxaan taageersanahay inay wadanka ka dhacdo doorasho qof iyo cod ah.” ayuu yiri Nuur Aadan Cabdiladiif oo kamid ah hoggaanka dhalinyarada Digil iyo Mirifle.

Tallaabadan ayaa kusoo aadeyso, xilli weli uu muran xooggan ka taagan yahay qorsaha Villa Soomaaliya ee ku aadan qof iyo cod, waxaana diidan Jubbaland, Puntland iyo siyaasiyiinta mucaaradka oo bannaanka ka jooga sida ay wax ku wado dowladda dhexe.

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa haatan wada diyaar garowgii ugu dambeeyay ee soo dhaweynta Madaxweynaha dalka Turkiga, Recep Tayyip Erdogan oo dhowaan kusoo wajahan caasimada, waxaana socda qaban-qaabo xooggan.

Wararka ayaa sheegaya in wafdi hordhac u ah Madaxweyne Recep Tayyip Erdogan uu haatan imaanayo gudaha Soomaaliya, kaas oo gogol xaar u noqonayo soo dhaweynta Madaxweynahooda iyo xubnaha kale ee safarka ku wehlinaya, iyaga la shaqeyn doono guddiga ay dowladda federaalka Soomaaliya u diyaarisay soo dhaweynta.

Sidoo kale wafdiga Turkiga ayaa kulamo hordhac ah la qaadan doono madaxda sare ee dowladda federaalka iyo howlwadeennada ku sugan safaaradda Turkiga ee Soomaaliya.

Goobaha loogu talagalay in uu tago Madaxweynaha Turkiga waxaa iyaguna ku socda diyaarin xooggan sida in lagu sii dhejiyo Calanka Dalkaas, Sawirka Madaxweyne Erdogan iyo waxyaabaha kale ee lagu muujinayo soo dhaweyntiisa.

Sida qorshuhu yahay inta uu Recep Tayyip Erdogan ku sugan yahay Muqdisho waxa uu la kulmi doonnaa dhiggiisa Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud oo ka wada-hadli doonaan arrimo xasaasi ah oo ku aadan xiriirka labada dal heshiiskii Itoobiya ee ka dhacay Anakara.

Dhanka kale,  Recep Tayyip Erdogan ayaa marka uu safar ku yimaado magaalada caasimada ah ee Muqdisho sidoo kale sii mari doonna magaalada Addis Ababa ee Itoobiya sida uu ku sheegay qoraal uu kol hore soo geliyay Bartiisa X ee horay loo oran jiray Twitter.

Soomaaliya iyo Turkiga ayaa waxaa ka dhexeeya xiriir soo jireen ah iyo saaxibtinimo, iyada oo haatan Ankara ay Muqdisho ka taageerto dhinacyo muhiim ah, sida bani’aadanimada iyo milatariga, gaar ahaan dib u dhiska ciidamada Xoogga dalka iyo qalabeyntooda,.

Si kastaba, Erdogan ayaa safarkiisii ugu horreeyay Soomaaliya ku yimid bishii August ee sanadkii 2011-kii isaga oo ahaa ra’iisul wasaaraha Turkiga, xiligaas oo xaalad adag oo dhanka abaaraha ah ay ka jirtay dalka, Muqdishana ay ku sugaayeen baracakayaal badan.

Muqdisho (Caasimada Online) – Wasiirka arrimaha dibadda Soomaaliya, Mudane Axmed Macallin Fiqi oo warsaxaafadeed soo saaray ayaa si adag ugu jawaabay madaxweynihii hore ee dowladdii KMG ka ahayd Sheekh Shariif Sheekh Axmed, kadib markii uu ka horyimid qorshaha dowladda Soomaaliya ee ku aadan hub ka dhigista siyaasiyiinta mucaaradka

Sheekh Shariif oo ka hadlay arrinta hub ka dhigista mucaaradka ayaa sheegay in madaxda qaranka ay qudhooda magaalada ku dhex wataan Dhashiikayaal iyo weliba AMISOM, taasi oo aan suurtagelineyn in mucaaradka gaar loo beegsado.

Sidoo kale wuxuu cadeeyey in doorasho qof iyo cod ah aysan diidaneyn, balse ay doonayaan in la qabto doorasho la iska ogolyahay oo heshiis lagu yahay.

“Haddii qof iyo cod la’aadayo sabab aan ku diideyno ma jirto, laakiin Muqdisho waxaa joogta 3 Milyan oo qof, intaas kaliya xitaa uma diiwaan gashana guddiga been-beenta ah ee xukuumaddu sameysatay,” ayuu yiri Madaxweynihii hore Sheekh Shariif Sheekh Axmed.

Intaasi kadib Fiqi oo soo hadlay ayaa shaaca ka qaaday in Muqdisho ay amni buuxa tahay, sidoo kalena lala dagaalamay kooxaha Khawaarijta, isaga oo dhinaca kale waxa lala yaabo ku tilmaamay hadallada diidmada ah ee kasoo yeeraya hoggaayeyaasha mucaaradka.

“Caasimadda Muqdisho iyo umadda ku dhaqanba waxay dareemayaan nabadgalyo iyo dibudhis ballaaran, waxaana sabab u ah Khawaarijta oo lala dagaalamay iyo hubkii sharcidarrada ahaa oo la xakameeyey! La yaab weyn ayay nooqnaysaa haddii siyaasiyiintii qaarkood ay afkii hogaamiye kooxeedyada oo kale ku hadlaan ayagoo sii raba in hubka sharcidarrada ah ee umadda lagu dhibaateeyo inuu sidiisii sii ahaado, qiilna u raadinaya arrintaas” ayuu qoraalkiisa ku yiri wasiirka arrimaha dibadda xukuumadda Soomaaliya.

Axmed Macallin Fiqi ayaa sidoo kale intaasi ku daray in aan la aqbali doonin in Muqdisho lagu sii dhex haysto hub sharci darro ah, isla markaana ay dowladdu aruurin doonto.

“Doorasho iyo dastuur ayaan ku ogeyn maalmahaanka hadalkooda, haddana ma hubkii sharcidarrada ahaabaa! Tani mid soconaysa ma ahan oo dawladda iyo dadkuba ay yeelayaan.! Waa Laga nastey hubkii, dadku horumar iyo dawladnimo ayay rabaan” ayuu sii raaciyay.

Hadalkan ayaa kusoo aadayo, iyada oo weli dowladda dhexe iyo xubnaha mucaaradka ay isku khilaafsan yihiin hannaanka loo wajahayo doorashooyinka dalka oo dood xoogan ay ka taagan tahay, maadaama Villa Somalia rabto qof & cod dhinacyada kalena ay diidan yihiin.

Seol (Caasimada Online) – Madaxweynaha mansabka laga xayuubiyay ee Kuuriyada Koonfureed Yoon Suk Yeol ayaa markii ugu horreysay Sabtida maanta ah ka soo muuqday maxkamada si uu uga dagaallamo dalab ay baarayaashu ku doonayaan in la kordhiyo muddada xabsiga lagu sii haynayo, iyagoo baaritaan ku wadday isku daygiisii guuldareystay ee uu amar degdeg ah dalkaasi ugu soo rogay.

Kumanaan kun oo taageerayaasha Yoon ah ayaa isugu soo baxay bannaanka maxkamadda, waxayna isku dhaceen booliiska iyagoo ku dhawaaqayay inay taageerayaan hoggaamiyaha mansabka laga xayyuubiyay, kaasi oo Kuuriyada Koonfureed geliyey qalalaasihii siyaasadeed ee ugu xumaa muddo tobannaan sano ah iskuna dayay in uu meesha ka saaro xukunka rayidka ah.

Madaxweynaha ayaa 3-dii bishii December ku dhawaaqay amar degdeg ah oo soconayo muddo lix saacadood ah, iyadoo xildhibaanada ay sharcigaas cod ku diideen inkastoo uu amar ku siiyay askarta in ay xoog ku galaan dhismaha baarlamaanka si ay u joojiyaan codeyntaasi.

Maalma ka dib ayay baarlamaanku shaqada ka eryeen madaxweynaha.

Yoon ayaa lagu xiray weerar subaxnimadii Arbacada lagu qaaday gurigiisa, waxaana lagu soo oogay eedo danbiyeedyo ay ku jirto inuu sharciga ka horyimid ka dib markii uu diiday amar ay baarayaashu ugu yeereen. Waxaa lagu eedeeyey in taa bedelkeeda uu ciidamada madaxtooyada u kaxeystay gurigiisa si uu uga dagaallamo xariggiisa.

Kampala (Caasimada Online) – Saddex sarkaal oo sare oo ka tirsan Ciidanka Difaaca Shacabka Uganda (UPDF) ayaa lagu soo oogay dacwad dayacaad ah kadib markii ay burburtay diyaarad nooca qumaatiga u kacda ah oo ay leeyihiin ciidamada milatariga, bishii Sebtembar 2024.

Shilkaas, oo dhacay wax yar uun kadib markii ay ka duushay Muqdisho, ayaa ku lug lahaa diyaarad helikobtar ah oo loo daadgureeyay howlgalka Kumeel Gaarka ah ee Midowga Afrika ee Soomaaliya (ATMIS), waxaana ku dhaawacmay afar askari oo nabad ilaalin ah, balse nool.

Gaashaanle Sare George Buga Andruga, 51, Gaashaanle Dhexe Benjamin Kashumbusha, 43, iyo Gaashaanle Henry Gygenda, 38, ayaa kasoo hor muuqday Maxkamadda Guud ee Ciidamada (GCM) ee Makindye ee ku taal Kampala 15-kii Janaayo 2025.

Saddexda sarkaal ayaa wajahaaya eedeymo ku xusan Qaybta 150(b) ee Sharciga UPDF, Cutubka 330, kaas oo maamula howlaha duulimaadyada. Xeer ilaalinta ayaa ku eedeysay in saraakiishan ay si dayacaad ah u daadgureeyeen diyaaradda AU0-004, taas oo keentay in ay burburto xilli ay ku sii jeeday Garoonka Ciidanka ee Balidoogle, oo ah saldhig ciidan oo muhiim ah oo 90 kiilomitir (55 mayl) koonfur-galbeed kaga beegan Muqdisho.

Haddii lagu helo dambiga, eedeymahan waxay wataan ciqaabta ugu badan oo ah dil. Saraakiisha la eedeeyay ayaa beeniyay wax khalad ah oo ay sameeyeen intii lagu guda jiray dhageysiga dacwadda, oo uu guddoominayay Sarreeye Guuto Robert Freeman Mugabe.

Shilka dhacay 19-kii September ayaa waxaa ku dhaawacmay afar qof oo saarnaa diyaaradda, balse nool, oo ay ku jireen saddex askari oo Ugandees ah oo ka tirsan ATMIS. Diyaaradda ayaa ka duuleysay Muqdisho kuna sii jeeday Garoonka Diyaaradaha ee Balidoogle, oo ah xudunta ciidamada kumaandooska Soomaaliyeed ee ka tirsan guutada Danab ee heerka sare ah iyo ciidamada Mareykanka.

Ciidanka Uganda ayaa bilaabay baaritaan wax yar kadib shilka si loo ogaado in burburka diyaaradda uu sababay cillad farsamo, qalad aadane ama rasaas cadow. Sarreeye Guuto Felix Kulayigye, afhayeenka UPDF, ayaa xaqiijiyay in baaritaannada ay socdaan, isagoo yiri, “Mar kasta oo uu dhaco shil cirka ah, waa in baaritaan la sameeyaa.”

ATMIS ama Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed (CXDS) midkoodna ma soo saarin wax war rasmi ah, taas oo su’aalo ka dhalisay sababta rasmiga ah ee shilka iyo isgaarsiin la’aanta ka dhex jirta howlgalka.

Intii ay socotay dacwadda maxkamadda, xeer ilaaliyaha hoggaaminayay dacwadda Gaashaanle Ambroz Guma, oo ay taageerayeen Gaashaanle Labaad Anthony Phillip Oluput iyo Regina Nanzala, ayaa ku nuuxnuuxsaday baahida loo qabo waqti dheeraad ah si loo dhammaystiro baaritaanka.

“Baaritaannada kiiskan ayaa weli socda. Waxaan codsaneynaa in kiiska dib loo dhigo, eedaysanayaashana lagu xiro Xabsiga Ilaalada Booliska Milatariga ee Makindye,” ayuu Oluput u sheegay maxkamadda.

Kooxda difaaca, oo ay hoggaamineysay Elizabeth Nyadsingwa iyo Gaashaanle Simon Nsubuga Busagwa, ayaa ku dhawaaqay inay damacsan yihiin inay codsadaan dammaanad dhageysiga xiga. “Waxaan leenahay tilmaamo ah inaan codsano dammaanad, laakiin ha lagu diiwaan geliyo diiwaanka inaan codsigeenna soo gudbin doonno dib-u-dhigista xigta,” ayuu yiri Busagwa.

Muqdisho (Caasimada Online) –Madaxweynihii hore ee Soomaaliya Shariif Sheekh Axmed ayaa ka hadlay arrinta hub ka dhigista mucaaradka ee guuxa badan uu ka taagan yahay iyo sida loo qaban karo doorasho qof iyo cod ah.

Sheekh Shariif ayaa sheegay in madaxda qaranka ay magaalada ku dhex wataan Dhashiikayaal iyo weliba AMISOM, taasi oo aan suurtagelineyn in mucaaradka gaar loo beegsado.

Sidoo kalel Sheekh Shariif ayaa cadeeyey in doorasho qof iyo cod ah aysan diidaneyn, balse ay doonayaan in la qabto doorasho la iska ogolyahay oo heshiis lagu yahay.

Wuxuu tusaale u soo qaatay shacabka Muqdisho oo 3 Milyan uu ku qiyaasay, kuwaas oo aan diiwaan-gashaneyn, dowladana aysan hadda u qorsheysneyn inay diiwaan geliso, si xiliga doorashada ay u codeeyaan.

“Hadii qof iyo cod la’aadayo sabab aan ku diideyno ma jirto, laakiin Muqdisho waxaa joogta 3 Milyan oo qof, intaas kaliya xitaa uma diiwaan gashana guddiga been-beenta ah ee xukuumaddu sameysatay,” ayuu yiri Sheekh Shariif Sheekh Axmed.

Sidoo kale Shariif ayaa sheegay in labo dowlad goboleed ay maqan yihiin, la’aantoodna aan doorasho laga qaba karin dalka, maqnaashaha Puntland iyo Jubbaland ayaa saldhig u ah dooda mucaaradka.

“Doorasho aysan qeyb ka aheyn labadaas maamul goboleed hadey dhacdo, waxaa imaaneysa in la kala go’o aan u istaagno inaan doono labada maamul ee maqan, hadii doorasho la aadayo waxaa muhiim ah dalkoo mideysan in la aado,” ayuu yiri Sheekh Shariif.

Sidoo kale Shariifka ayaa sheegay in dalka iyo dastuurka oo ugu muhiimsanaa dowladnimada Soomaaliya midna la tuuray (Dastuurka) midna la qeybiyey (Dalka) “Seen u aaminaa madaxweynaha? Dastuur iyo Dal ayaa loo dhiibay, midna ma hayo, see loogu aaminaa doorasho marka?” Ayuu hadalkiisa ku sii daray Shariif Sheekh Axmed.

Hoos ka daawo

Muqdisho (Caasimada Online) – Ra’iisul Wasaarihii hore ee Soomaaliya Cumar Cabdirashiid Cali Sharma’arke ayaa ka digay deked la siiyo oo ay maamulato Itoobiya, oo uu sheegey in aan la xakameyn karin siyaabaha ay u adeegsaneyso.

Cumar Cabdirashiid oo wareysi siiyey VOA, ayaa sidoo kale sheegey in loo baahan yahay xasilooni siyaasadeed oo ay wadagaaraan dowladda dhexe iyo maamul goboleedyada Soomaaliya, si arrintaan mowqif mideysan looga yeesho.

Hadalka ra’isul wasaarihii hore ee dalka ayaa imaanaya xilli dowladda federaalka ay difaacdey go’aankeeda heshiiskii Itoobiya, iyadoo sheegtey in ay u taagan tahay difaaca dalka iyo dadka.

Cumar Cabdirashiid ayaa la weydiiyey sida uu u arko heshiiskii labada dal iyo booqashadii u danbeysey ee uu madaxweyne Xasan Sheekh ku tegay Addis Ababa.

“Madaxweynaha kaligiis go’aan kama gaari karo arrintaan, halaga wadatashto go’aan Soomaali u dhantahana ha lagu wajaho, hadii Xasan Sheekh uu deked siiyo Itoobiya maxaa diidaya inay qaab militeri u isticmaasho, yaase ka hor istaagi kara?” Ayuu yiri Cumar Cabdirashiid.

Wuxuu sheegay in adduunka ay ka jiraan wadamo aan bad laheyn, kuwaas oo hadana si ganacsi ah dekedaha dalal kale u isticmaala, balse adduunka aysan ka jirin in la isku xiro saldhig militeri iyo deked ganacsi.

“Arrinta Itoobiya khatar weyn ayaan ka dhex arkaa, yaan loo ogolaan deked cusub oo ay dhisanayaan ee hadii wax loo ogolaanayo dekedaha hadda shaqeeya ha adeegsadeen, iyagoo hanaanka ganacsiga u maraya, waxaan waa mustaqbalka umadda Soomaaliyeed ee talo mideysan halaga yeesho,” ayuu hadalkiisa ku sii daray Cumar Cabdirashiid.

Hoos ka dhageyso wareysiga

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda federaalka Soomaaliya ayaa soo saartay bayaan dheer oo ka kooban 33 qodob, kaasi oo inta badan looga hadlay tallaabooyinkii u dambeeyay ee madaxweyne Xasan Sheekh iyo ra’iisul wasaare Xamza Cabdi Barre.

Bayaankan oo ah warbixinta toddobaadlaha ee dowladda ayaa waxaa lagu soo qaatay shirkii uu madaxweyne Xasan Sheekh uga qeyb-galay Kampala iyo heshiiskii Addis Ababa.

Sidoo kale waxaa lagu soo qaatay dhaq-dhaqaaqyadii u dambeeyay ee ra’iisul wasaaraha iyo waxyaabihii u qabsoomay xukuumadda, iyo weliba kulamaddii dhacay toddobaadkan ee mas’uuliyiinta dowladda Soomaaliya.

Hoos ka aqriso qoddobada;

1- Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud oo furay Shirweynaha 7-aad ee Garsoorka dalka ayaa sheegay in dib-u-eegista iyo dhameystirka Cutubka 9-aad ee Dastuurka ay aasaas u yihiin helidda nidaam garsoor oo la jaanqaadaya baahiyaha bulshada iyo dib u kabashada dalka.

2- Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud, ayaa soo dhaweeyay heshiiska xabbad-joojinta Gaza, isaga oo bogaadiyay dadaallada ay sameeyeen dalalka Qatar, Masar iyo Mareykanka si loo xaqiijiyo heshiiskan.

3- Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa magaalada Kampala ee dalka Uganda kaga qeybgaley Shir Madaxeedka Barnaamijka Horumarinta Beeraha Afrika (CAADP), isla markaana khudbad ka jeediyay, lana kulmay qaar ka mid ah madaxdii ka qeybgashey.

4- Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa kulan kula qaatay qaar ka mid ah ururrada bulshada rayidka Soomaaliyeed, kana dhageystay aragtiyadooda iyo talooyinkooda la xariira xaaladda dalka gaar ahaan arrimaha doorashooyinka iyo amniga dalka .

5- Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa dalka dib ugu soo laabtey kadib wadahadal uu Addis Ababa kula soo yeeshay Ra’iisul Wasaaraha Ethiopia Abiy Axmed, wadahadalkaasna ku qotomay xoojinta xiriirka labada dal.

6- Ra’iisul Wasaare Xamsa Cabdi Barre, Ayaa Muqdisho ku qaabilay Agaasimaha Guud ee Sanduuqa Horumarinta Boqortooyada Sucuudi Carabiya, Mudane Sultan Abdulrahman Al-Marshad, iyagoo ka wadahadley xoojinta iskaashiga labada dhinac gaar ahaan arrimaha maalgashiga iyo horumarinta kaabayaasha dhaqaalaha Soomaaliya.

7- Ra’iisul Wasaare Xamsa Cabdi Barre ayaa kulan la yeeshay Wakiilka Gaarka ah ee Midowga Afrika u qaabilsan Soomaaliya, Ambassador Maxamed El-amine Souef oo ay ka wada hadleen arrimo la xiriira Hawlgalka Midowga Afrika.

8- Ra’iisul Wasaare Xamsa Cabdi Barre ayaa si rasmi ah u soo xiray Shirweynaha 7-aad ee Garsoorka dalka.

9- Ra’iisul Wasaare Xamsa Cabdi Barre ayaa sheegay in xukuummadda ay tallaabooyin adag ka qaadi doonto mas’uul kasta oo isku daya inuu xad gudub ku sameeyo haweenka Soomaaliyeed.

10- Ra’iisul Wasaare Xamsa Cabdi Barre oo ka qeybgaley munaasabad qalin jebin oo ka dhacdey Jaamacadda Muqdisho, ayaa sheegay in DFS ay waddo qorshayaal lagu horumarinayo waxbarashada dalka, si ay ubadka Soomaaliyeed u helaan tacliin tayo sare leh.

11- Ra’iisul Wasaare Ku-Xigeenka Soomaaliya Mudane Saalax Axmed Jaamac, ayaa kulan la yeeshay Agaasimaha Guud ee Sanduuqa Horumarinta Boqortooyada Sucuudi Carabiya, Mudane Sultan Abdulrahman Al-Marshad.

12- Ra’iisul Wasaare Ku-Xigeenka Labaad ee Soomaaliya Mudane Cabdisalaan Cabdi Cali, ayaa guddoomiyey kulankii ugu horreeyey ee ay yeeshaan Guddiga Fududeynta Arrimaha Ganacsiga Soomaaliya (NTFC) oo ka kooban 18 xubnood oo isugu jira wasaarado iyo hay’ado kale oo dowladeed.

13- Ra’iisul Wasaare Ku-Xigeenka Soomaaliya Mudane Saalax Axmed Jaamac ayaa kormeer shaqo ku tagey xarumaha Wasaaradda Amniga Gudaha iyo Hey’adda Socdaalka Jinsiyadda.

14- Wasiirka Arrimaha Dibadda iyo Iskaashiga Caalamiga ah, Danjire Axmed Macallin Fiqi, ayaa khadka taleefanka kula hadlay dhigiisa dalka Ukraine, Andrii Sybiha, iyagoo ka wadahadley xoojinta xiriirka diblomaasiyadeed iyo iskaashiga labada dal.

15- Wasiirka Warfaafinta Mudane Daa’uud Aweys Jaamac ayaa sheegay in Jaamacadda Muqdisho iyo wasaaraddu ay yeelan doonaan wada shaqayn ballaaran oo ku aaddan horumarinta dalxiiska, wacyigelinta, warbaahinta iyo adeegyada kala duwan ee ay bulshadu u baahan tahay.

16- Wasiirka Arrimaha Dibadda Danjire Axmed Macallin Fiqi ayaa la kulmay dhiggiisa dalka Masar Dr. Badr Abdel Atty, iyagoo ka wadahadley horumarinta xasiloonida gobolka iyo kaalinta dowladda Masar ee hawlgalka Midowga Afrika ee AUSSOM.

17- Wasiirka Warfaafinta Daa’uud Aweys Jaamac ayaa xafiiskiisa ku qaabilay Wakiilka Midowga Afrika ee Soomaaliya ahna Madaxa Hawlgalka AUSSOM, Ambassador Mohamed El-Amine Souef.

18- Wasiirka Arrimaha Dibadda Danjire Axmed Macallim Fiq ayaa ka qaybgalay shirkii labaad ee Guddiga Saddex-geesoodka ah ee Wasiirrada Arrimaha Dibadda ee Soomaaliya, Masar, iyo Eritrea oo ka dhacay magaalada Qaahira.

19- Wasiirka Arrimaha Dibadda Mudane Axmed Macallim Fiqi ayaa magaalada Nairobi kula kulmay Madaxweyne Ku-Xigeenka Kenya, Kithure Kindiki.

20- Wasiirka Amniga Mudane Cabdullaahi Sheekh Ismaaciil oo safar shaqo ku jooga magaalada Baqdaad ayaa booqday xarumaha Taliska Guud ee Ciidanka Booliska iyo Taliska Ciidamada Xuduudaha Ciraaaq.

21- Wakiilka Midowga Afrika ee Soomaaliya ahna Madaxa Hawlgalka AUSSOM, Ambassador Mohamed El-Amine Souef, ayaa soo dhaweeyay dib u soo laabashada xiriirkii diblomaasiyadeed ee Soomaaliya iyo Itoobiya.

22- Wasiirka Hawlaha Guud Mudane Dr. Cilmi Maxamuud Nuur ayaa magaalada Nairobi ugu qeybgalay shirka Guddiga Hagista Mashruuca Isku-Xirka Kaabayaasha Dhaqaalaha Geeska Afrika.

23- Ciidanka Booliska Soomaaliyeed ayaa gacanta ku dhigay gaari laga soo buuxiyey walxaha qarxa oo la rabay in lagu dhibaateeyo shacabka Soomaaliyeed ee ku nool caasimadda Muqdisho.

24- Garoonka Diyaaradaha ee Aadan Cadde ayaa lagu soo dhaweeyay kalluumeysato Soomaaliyeed oo laga soo badbaadiyay xeebaha dalka Seychelles.

25- Wasiirka Qoyska iyo Hormarinta Xuquuqul Insaanka Amb. Khadiija Maxamed Al-Makhzoumi, ayaa magaalada Muqdisho kulan isbarasho iyo soo dhaweyn ah kula qaadatay haweenka Soomaaliyeed.

26- Bayaan kasoo baxay Hay’adda Sirdoonka iyo Nabadsugidda ayaa lagu sheegay in lagu raad-jooga horjooge Yusuuf Maxamed Xuseen oo loo yaqaano (Jeeri Carab) oo ka tirsan Khawaarijta Al Shabab.

27- Wasiirka Qoyska iyo Horumarinta Xuquuqda Aadanaha Khadiija Maxamed Al-Makhsuumi ayaa kulan la yeelatey George Conway oo ah Ku-Xigeenka Ergeyga Gaarka ah Xoghayaha Guud ee QM ee arrimaha Banii`aadinimadda.

28- Wasiirka Arrimaha Gudaha, Federaalka Iyo Dib-u-Heshiisiinta Mudane Cali Yuusuf Cali -Xoosh ayaa kulan la yeeshay Wakiilka Hay’adda Qaramada Midoobay u qaabbilsan Arrimaha Qaxootiga (UNHCR), Charles Mballa.

29- Dowladda Soomaaliya oo bogaadisey Ciidanka Dowlad Goboleedka Puntland ee burburiyay ilaa shan talis oo kooxda argagixisada Daacish ku laheyd deegaanno dhaca buuralayda Cal-miskaad ee Gobolka Bari.

30- Akadeemiyada Cilimiga, Dhaqanka iyo Suugaanta ayaa magaaladda Muqdisho ku qabatay barnaamij looga hadlay saameynta baraha bulshadu ku leeyihiin dhaqanka iyo hiddaha Soomaaliya.

31- Taliye Ku-Xigeenka Ciidanka Dhulka ee Xoogga Dalka Soomaaliyeed oo ay wehliyeen saraakiil ka socotay Midowga Yurub ayaa tababar ugu soo xiray Dugsiga Jeneraal Dhegabadan cutubyo ka mid noqonaya Booliska soomaaliyeed.

32- Ilaa 11 kalluumeysato Soomaali ah oo muddo ka badan bil lagu la’aa biyaha Badweynta Hindiya ayaa laga helay xeebaha dalalka Singapore, Maldeves iyo Sri Lanka.

33- Guddoomiyaha Gobolka Banaadir ahna Duqa Magaalada Muqdisho Mudane Maxamed Axmed Amiir ayaa kulan la yeeshay Danjiraha Talyaaniga u fadhiya Soomaaliya Amb. Pier Mario Daccò Coppi.

Doha (Caasimada Online) – Ra’iisul wasaaraha Qatar, Sheikh Mohammed bin Abdulrahman bin Jassim Al Thani ayaa ka dalbaday Israa’iil inay si deg-deg ah ula baxdo ciidamadeeda ku sugan gudaha dalka Suuriya.

Mohamed Al Thani oo ka hadlayay shir jaraa’id oo uu ku qabtay magaalada Dimishiq oo uu wehliyo hoggaamiyaha cusub ee Suuriya Axmed al-Sharaa ayaa wuxuu dhalleeceeyay dhaq-dhaqaaqyada Israa’iil ay ku qabsanayso dhulka u dhow buuraha Golan ee koonfurta Suuriya.

“Ciidamada Israa’iil ay geysay aagga difaaca ee Suuriya waa fal ka fiirsasho la’aan ah, waana inay si degdeg ah uga baxdo,” ayuu yiri ra’iisul wasaaraha Qatar.

Israa’iil ayaa cutubyo milateri geysay bishii hore aagga difaaca, kaas oo dhaca buuraha Golan Heights oo kala qaybiya Suuriya iyo Israa’iil, tan iyo markii xukumadda Bishaar Alasad ay dhacday.

Goobta ay ciidamada Israa’iil yimaadeen waxa uu ahaa mid ka ka caagan Militeriga, tan iyo xabbad joojintii 1974 ay Qaramada Midoobay dhex-dhexaadisay Suuriya iyo Israa’iil.

Dowladda Qatar ayaa dhawaan ku guuleysatay inay heshiis dhex dhigto Israa’iil iyo Xamaaz, kaasi oo ahaa mid xabad-joojin ah oo ka kooban saddex weji, kaddib 15 bilood oo colaad ah.

Heshiiskan ayaa wejigiisa koowaad waxaa ku lug yeelan doono is-dhaafsiga maxaabiista iyo ku soo noqoshada “xasillooni waarta”, iyadoo ujeedadu tahay in la gaaro xabad-joojin rasmi ah.

Muqdisho (Caasimada Online) – Ra’iisul Wasaaraha Soomaaliya Xamza Cabdi Barre ayaa shaaciyay in xukuumadda ay baaris ku sameysay halka uu ka jiro xalka dhibaatada gooni goosadka.

Waxa uu sheegay in gooni goosadka uu halis ku yahay jiritaanka dalkeenna, ayna xalkiisa ka raadinayaan dadka wax bartay ee aqoonyahanka, si xal waara looga gaaro dhibaatadan.

Ra’iisul Wasaaraha ayaa hadalkaan ka sheegay munaasabadda qalin jabinta arday dhameysatay barnaamijka daraasaadka sare ee Jaamacadda Muqdisho, oo xalay ka dhacday magaalada Muqdisho.

Xamza ayaa tilmaamay in xukuumadda Dan-Qaran ay waddo qorshayaal lagu horumarinayo waxbarashada dalka, si ay ubadka Soomaaliyeed u helaan tacliin tayo sare leh, loona helo jiil aqoon iyo xirfad sare leh oo door muhiim ah ka qaata dib-u-dhiska iyo horumarka dalka.

“Xukuumaddu waxay baaris ku samaysay kadibna ay oggaatay in waxyaabaha waaweyn ee halista galiyey jiritaanka dalkeenna ay ka mid tahay argagixisada oo dhibaato ku ah amniga, nafta iyo maalka,” ayuu yiri ra’iisul wasaare Xamza.

Waxa uu intaas kusii daray “Waxaa kale oo ka mid ah dhibaatooyinka jira aragtida gooni u goosatada, maadaama ay tahay mid gurracan oo halis galinaysa jiritaanka dalkeenna, iyo nugaylka dowladnimadda, waxaannu isla qaadanay in xalka laga raadiyo dadka wax-bartay oo aad qeyb ka tihiin.”

Mudane Xamsa, ayaa ugu hambalyeeyay ardayda qalin-jabisay dadaalka ay sameeyeen iyo guusha ay gaareen maanta, wuxuunna ku dhiirrigeliyay in ay aqoontooda ugu adeeggaan dalkooda, kuna dadaallaan hal-abuur cusub, isaga oo ku boorriyay in ay noqdaan kuwo kaalin mug leh ka geysta horumarka dalka iyo bulshada Soomaaliyeed.

Hoos ka daawo muuqaalka