Qaahira (Caasimada Online) – Dowladaha Soomaaliya, Masar iyo Eritrea ayaa qaaday tallaabo culus oo la xiriira dadaallada saddex geesoodka ah ee ay wadaan, kadib kulan ay maanta magaalada Qaahir ku yeesheen saddexda wasiir arrimo dibadeed ee dalalkan.

War-murtiyeed kasoo baxay shirka saddexda wasiir ayaa looga hadlay tillaabooyinka fulineed ee loo cuskaday awaamiirtii saddexda hoggaamiye ee ka soo baxay shirkii Asmara, si kor loogu qaado ammaanka Geeska Afrika iyo gobolka Badda Cas, iyo ilaalinta midnimada iyo madaxbannaanida dalalka gobolka, iyada oo la raacayo qaab-dhismeedka xeerarka iyo xeerarka sharciga caalamiga ah, iyo mabda’a faragelin la’aanta arrimaha gudaha ee dalalka.

Wasiirada arrimaha dibadda Soomaaliya, Masar iyo Eritrea ayaa sidoo kale isla soo qaaday amniga Soomaaliya, gaar ahan iskaashiga ka dhaxeeya Masar iyo Soomaaliya, si ay uga qeyb qaataan dadaallada nabad ilaalinta iyo nabadeynta Soomaaliya, iyo ka qeybgalka Masar ee taageerada Midowga Afrika iyo Hawlgalka Xasilinta Soomaaliya (AUSSOM).

Saddexda wasiir ayaa sidoo kale ka arrinsaday arrimo ay kamid yihiin sidii ay uga qeyb qaadan lahaayeen tayeynta hay’adaha dowladda Soomaaliya, si ay awood ugu yeeshaan ciribtirka argagixisada, in la gaarsiiyo gacan ku haynta guud ahaan dhulkeeda, iyo sidoo kale sidii loo xoojin lahaa awoodda dowladda ee ilaalinta xuduudaheeda berriga iyo badda.

Waxaa kale oo ay kulankooda kusoo qadeen isbedellada ka socda gobolka, gaar ahaan xaaladda Suudaan iyo saamaynta gobolka, iskaashiga dalalka ku teedsan badda cas, xaaladda Soomaaliya iyo sii wadida xiriirka diblomaasiyadeed ee saddexda dal.

Dhinaca kale dowladaha Soomaaliya iyo Eritrea ayaa waxa ay si weyn u taageereen musharraxa Masar oo tartamaa xilka Agaasimaha Guud ee UNESCO, Dr. Khaled Al-Anani.

Ugu dambeyn waxaa la isku afgartay in kor loo qaado isku xirka iyo hagaajinta u diyaar garowga wareegga labaad ee shir madaxeedka saddex geesoodka ah ee Masar, Eritera iyo Soomaaliya, xilli dhawaan lagu heshiin doono saddexda dal.

Si kastaba, tallaabadan ay maanta qaadeen Soomaaliya, Masar iyo Itoobiya ayaa kusoo aadeyso, iyada oo galabta la filayo in madaxweyne Xasan Sheekh uu gaaro Addis Ababa, halkaas oo uu wada-hadallo kula yeelan doonto ra’iisul wasaare Abiy Axmed, kuwaas oo la xiriira dhammeystirka heshiiska Ankara, sida ay shaaca ka qaaday Villa Soomaaliya.

Marka (Caasimada Online) – Faah-faahino dheeraad ah ayaa waxaa laga helayaa howlgallo oo ay maanta si wadajir ah u sameeyeen ciidamada Xoogga dalka iyo kuwa howlgalka AUSSOM oo isku fidiyay deegaanno badan oo dhaca gobolka Shabeelaha Hoose.

Howlgallada oo ahaa kuwa qorsheysan ayaa waxaa lagu fashiliyay weerar gaadmo ah iyo qaraxyo culus oo ay soo maleegeen xubnaha kooxda Al-Shabaab, sida lagu sheegay warsaxaafadeed kasoo baxay Taliska AUSSOM.

Qoraalka ayaa lagu sheegay in ciidamada ay howlgal amni xaqiijin ah ka fuliyeen inta u dhexeysa deegaannada KM 50 iyo Ceeljaalle, ayna soo saareen miinooyin ay dhigeen Al-Shabaab.

“Ciidanka UPDF ee Hawlgalka AUSSOM, oo ay wehliyeen SNAForce, ayaa sugay amniga waddada muhiimka ah ee u dhaxeysa KM 50 iyo Ceeljaalle ee Shabeellaha Hoose, iyagoo siibay walxo qarxa, ka hortagay weerarro gaadmo ah isla markaasna meesha ka saaray halis ka imaaneysay kooxda Al-Shabaab.  Roondadan wadajirka ah ayaa xaaiijisay in dadka & badeecooyinka ay si nabad ah u kala gooshi karaan dhabbahan” ayaa lagu yiri qoraalka.

Sidoo kale Taliska AUSSOM ayaa shaaca ka qaaday in ujeedka qaraxyada uu ahaa in lagu beegsado kolonyadood, balse ay ka hortageen, kadibna ay qarxiyeen.

Waxaa kale oo ay intaasi kusii dareen inay ka go’an tahay inay sii wadaan howlgalladooda, iyaga oo kaashanaya ciidamada dowladda federaalka ah ee Soomaaliya.

“Kooxaha miino baarista ayaa qaraxyo ka nadiifiyay deegaanno walxaha qarxa la galiyay iyagoo si nabad ah u qarxiyay qaraxyo lala bartilmaameedsan rabay kolonyada AUSSOM, dadka deegaanka iyo dadaallada banii’aadannimada” ayaa mar kale lagu yiri qoraalka.

Sidoo kale waxaa lasii raaciyay “AUSSOM UPDF iyo SNAF waxaa ka go’an xaqiijinta amniga waddooyinka muhiimka ah, iyo ilaalinta bulshooyinka si Soomaaliya ay u hesho nabad & amni”.

Shabeelaha Hoose ayaa waxaa weli ku xoogan maleeshiyaadka Al-Shabaab oo badanaa weeraro kasoo abaabula gobolkan, waxayna beesadaan ciidanka iyo goobaha muhiimka ah.

Muqdisho (Caasimada Online) – Warsaxaafadeed kasoo baxay Villa Soomaaliya ayaa waxaa looga hadlay safar uu maanta madaxweyne Xasan Sheekh ku aaday dalka Uganda iyo mid kale oo uu galabta ugu ambabaxayo magaalada Addis Ababa ee dalka Itoobiya.

Villa Soomaaliya oo shaacisay ujeedooyinka safarada madaxweynaha ayaa sheegtay in Kampala uu uga qayl-galayo lo Shir-madaxeedka Barnaamijka Horumarinta Beeraha Qaaradda Afrika ee (CAADP), isla markaana looga hadlayo aalgelinta iyo horumarinta beeraha qaaradda, iyada oo la xoojinayo doorka muhiimka ah ee beeruhu ku leeyihiin koboca dhaqaalaha iyo sugnaanta cuntada.

Sidoo kale Villa Soomaaliya ayaa xaqiijisay in madaxweynuhu galabta usii gudbi doono magaalada Addis Ababa, uuna halkaasi wada-hadallo kula yeelan doono ra’iisul wasaaraha dalka Itoobiya, Abiy Axmed, si loo sii amba qaado wada-hadallada labada dowladdood.

“Galabta, Madaxweynaha ayaa safar ku tagi doona Itoobiya ka dib markii uu martiqaad rasmi ah ka helay Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya, Mudane Abiy Axmed. Wadahadalka uu la yeelanayo madaxda Itoobiya ayaa ujeedkiisu yahay xoojinta xiriirka laba geesoodka ah iyo horumarinta danaha wadajirka ah ee labada dal. Socdaalkan ayaa dabasocda heshiiskii dhawaan lagu gaaray Ankara, taas oo ka tarjumaysa iskaashi cusub oo u dhaxeeya Soomaaliya iyo Itoobiya” ayaa lagu yiri qoraalka.

Hoos ka akhriso warsaxaafadeedka;-

Madaxweynaha JFS Dr. Xasan Sheekh Maxamuud oo u ambabaxay socdaal diblomaasiyadeed

Muqdisho, Soomaaliya – 11ka Janaayo, 2025

Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, Dr. Xasan Sheekh Maxamuud, ayaa maanta u ambabaxay dalka Uganda si uu uga qeybgalo Shir-madaxeedka Barnaamijka Horumarinta Beeraha Qaaradda Afrika ee (CAADP). Madasha ayaa isu keenaysa hoggaamiyeyaasha Afrika si ay uga wadahadlaan maalgelinta iyo horumarinta beeraha qaaradda, iyada oo la xoojinayo doorka muhiimka ah ee beeruhu ku leeyihiin koboca dhaqaalaha iyo sugnaanta cuntada.

Inta uu shirku socdo, Madaxweyne Dr. Xasan Sheekh Maxamuud ayaa kulamo gaar ah la yeelan doona Madaxweynaha Uganda, Mudane Yoweri Kaguta Museveni, iyo Madaxweynaha Kenya, Dr. William Samoei Ruto. Kulamadan ayaa diiradda lagu saari doonaa arrimo ay ka mid yihiin xasilloonida gobolka, iskaashiga dhaqaale, iyo xoojinta xiriirka diblomaasiyadeed iyo dhaqaale ee Soomaaliya iyo dalalka deriska ah.

Galabta, Madaxweynaha ayaa safar ku tagi doona Itoobiya ka dib markii uu martiqaad rasmi ah ka helay Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya, Mudane Abiy Axmed. Wadahadalka uu la yeelanayo madaxda Itoobiya ayaa ujeedkiisu yahay xoojinta xiriirka laba geesoodka ah iyo horumarinta danaha wadajirka ah ee labada dal. Socdaalkan ayaa dabasocda heshiiskii dhawaan lagu gaaray Ankara, taas oo ka tarjumaysa iskaashi cusub oo u dhaxeeya Soomaaliya iyo Itoobiya.

Socdaallada diblomaasiyadeed ee Madaxweynaha ayaa qeyb ka ah safarro ballaaran oo uu ku marayo gobolka, kuwaas oo ay ka mid ahaayeen booqashooyin guul leh oo uu dhawaan ku tagay dalalka Ereteriya iyo Jabuuti. Intii uu ku sugnaa dalalkan, Madaxweynaha ayaa mar kale xaqiijiyay sida ay Soomaaliya uga go’an tahay xoojinta iskaashiga adag ee kala dhaxeeya dalalka deriska ah iyo horumarinta yoolalka wadajirka ah ee nabadda, horumarka, iyo xasilloonida Geeska Afrika.

Dowladda Federaalka Soomaaliya ay si xooggan uga shaqeynaysa xoojinta iskaashiga goboleed ee lagu gaarayo barwaaqada. Dadaalladan ayaa la jaanqaadaya aragtida Soomaaliya ee ku saleysan midnimo, iskaashi, iyo horumar waara oo loogu daneynayo dalalka gobolka oo dhan.

DHAMAAD

Boosaaso (Caasimada Online) – Faah-faahino dheeraad ah ayaa waxaa laga helayaa howlgal culus oo weli ciidamada difaaca Puntland ay ka wadaan dhulka buuraleyda ah ee gobolka Bari, kaas oo lagu beegsanayo fariisimaha maleeshiyada kooxda Daacish.

Inta uu socday howlgalkan waxaa lagu burburiyey ugu yaraan sideed talis oo Khawaarijta Daacish ay ku lahaayeen dhulka Buuraleyda ah ee gobolka Bari, gaar ahaan aagga Togga Il-cameyro ee buuralayda Cal-miskaad , sida ay sheegtay Puntland oo qoraal soo saartay.

“Ciidamada difaaca Puntland ayaa in ka badan 8 Talis iyo Saldhigyo ka burburiyey Argagixisada daacish, kuwaas oo ay ku lahaayeen buuraleyda Calmiskaad ee G. Bari, gaar ahaan togagga Lugele, Dhabanacado, il iyo Camayra, Hoobato, Taagtaag iyo buurta Baal-gorey” ayaa lagu yiri warsaxaafadeedka kasoo baxay taliska ciidamada PMPF.

Sidoo kale waxaa lasoo riday diyaarado Drones ah oo ay adeegsanayeen xubnaha kooxda Daacish ee ku sugan dhulka buuraleyda ah ee gobolka Bari.

Sawirrada diyaaradan oo la baahiyay ayaa waxa ay noocooda Puntland ku sheegtay inay yihiin kuwa wax basaasa, ayna kooxda u adeegsaneysay ciidamada howlgalka wada.

Waxaa kale oo howlgalkan lagu soo furtay , hub iyo saanad ay goobahaas uga carareen maleeshiyaadka kooxda Al-Shabaab oo haatan weeraro kala kulmayo ciidamada.

Xaaladda ayaa weli kascsan, waxaana dhaq-dhaqaaqyo iska soo horjeedo laga dareemayaa goobaha ay howlgallada ka socdaan ee aagga Togga Il-cameyro ee buuralayda Cal-miskaad.

Puntland ayaa qaaday guluf ka dhan ah kooxaha argagixisad ah ee ku suga aagga dhulka buuraleyda ah ee gobolka Bari, halkaas oo qorshuhu yahay in laga xoreeyo.

Kampala (Caasimada Online) – Madaxweynaha Soomaaliya, Mudane Xasan Sheekh Maxamuud iyo wafdi uu hoggaaminayo ayaa goordhow ka dagay magaalada Kampala ee caasimada dalka Uganda, halkaas oo si weyn loogu soo dhaweeyay.

Xasan Sheekh iyo wafdigiisa ayaa dalka Uganda u tegay ka qayb-galka Shir Madaxeedka ka Beeraleyda Afrika (The Comprehensive Africa Agricultural Development Programme _CAADP).

Shirkan oo ay ka qayb-geli doonaan madax ka socota gobolka ayaa la filayaa in khudbad uu ka jeediyo madaxweynaha, si uu uga hadlo fursadaha ka jira Soomaaliya.

Wararka ayaa intaasi kusii daraya in madaxweynaha safarkiisa Kampala kadib uu u gudbi doono magaalada Addis Ababa ee caasimada dalka Itoobiya, halkaas uu wada-hadallo kula yeelan doono ra’iisul wasaare Abiy Axmed.

Xogta ayaa ku warrameysa in ujeedka ugu wayn uu yahay sii amba qaadida wada-hadallada labada dowladood, si loo dhameystiro heshiiskii Ankara.

Wararka ayaa intaasi kusii daraya in suuragal ay tahay in labada dowladood ay kala saxiixdaan heshiis cusub oo ku aadan badda, maadaama horay Soomaaliya u ogolaatay in Itoobiya siiso marin biyood, iyada oo toos ugala macaamileyso dowladda dhexe.

Sidoo kale waxaa labada dhinac ay ka wada-hadli doonaan arrinta ciidamada Itoobiya iyo ka qayb galka howlgalka AUSSOM ee sanadkan cusub ka billowday gudaha Soomaaliya.

Dhinaca kale, hadal-heyn xooggan ayaa ka dhalatay booqashada la filayo in madaxweyne Xasan Sheekh ku gaaro Addis Ababa, maadaama ay kusoo aaday xilli xasaasi ah, horayna madaxweynaha uu mowqif adag uga qaatay arrinta Itoobiya.

Dadweynaha ayaa is weydiinaya sababaha soo dadajiyay safarka madaxweynaha, inkastoo labada dowladood ay dhowaan heshiis ku gaareen magaalada Ankara ee dalka Turkiga.

Horay waxaa Addis Abaa u booqday wafdi ka socday wasaaradda arrimaha dibadda iyo taliyaha NISA, kuwaas oo wada-hadallo lasoo yeeshay dowladda federaalka Itoobiya.

Muqdisho (Caasimada Online) – Wasiirka arrimaha gudaha Soomaaliya, Mudane Cali Yuusuf Xoosh oo warsaxaafadeed soo saaray ayaa si la yaableh uga hadlay dagaalka ay Puntland ku qaaday kooxda Daacish ee ku sugan dhulka buuraleyda ah ee gobolka Bari.

Cali Xoosh ayaa si weyn u dhaliilay madaxweynaha Puntland, Siciid Cabdullaahi Deni isaga oo si cad u sheegay in ku fashilmay hoggaaminta maamulkaasi, sida uu hadalka u dhigay.

Wasiirka ayaa sidoo kale xusay in dagaalka Puntland ee argagixisada laga daahay, isla markaana uu muddo dheer indhaha ka qabsanayay Saciid Deni, taasina ay sababtay in awood dhulka bari ku yeelato kooxda Daacish.

“Waa mas’uuliyad dusha ka saaran hoggaanka Puntland, maaddaama ay awoodi waayeen in ay si dhab ah u wajahaan dhibaatada amni ee ka jirta gobolka,” ayuu yiri wasiir Xoosh.

Dhanka kale, wuxuu farriin u diray shacabka Puntland oo uu ugu baaqay inay muujiyaan baraarug, ayna fahmaan jihada uu hadda ku socdo maamulka Puntland, oo u muuqata sida uu sheegay mid ka leexatay tiirarkii iyo tubtii aasaaska ahayd ee maamulka lagu dhisay.

Waxaa kale oo uu hoosta ka xariiqay in aysan marnaba aqbali karin in Puntland loo xanibo dano shaqsi ah iyo siyaasad khaldan oo bulshada kala qaybinaysa.

Hadalkan ayaa kusoo aadayo, iyada oo haatan Puntland ay wajaheyso dagaal culus oo ay ku qaaday Daacish oo ku xoogan qaybo badan oo kamid ah buuraha gobolka Bari.

Dowladda dhexe iyo Puntland ayaa waxaa haatan ka dhexeeya khilaaf xoogan oo siyaasadeed, kaas oo saameeyay wada shaqeyntii labada dhinac.

Muqdisho (Caasimada Online) – Warar soo baxaya ayaa sheegaya in gelinka dambe ee maanta madaxweynaha Soomaaliya, Xasan Sheekh Maxamuud uu kusii jeedo magaalada Addis Ababa ee caasimada Itoobiya, halkaas oo ay uga bilaaban doonto booqasho rasmi ah.

Ilo wareedyo xilkas ah ayaa Caasimada Online u sheegay in madaxweynaha uu isku mari doono dalalka Uganda iyo Itoobiya, isla markaana safarkiisa uu qaadan doono hal maalin.

Sida aan xogta ku helnay madaxweynuhu wuxuu casuumaad rasmi ah ka helay ra’iisul wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed oo ay wada-hadallo xasaasi ah ku yeelan doonaan magaalada caasimad ah ee Addis Ababa.

Xogta ayaa sidoo kale  ku warrameysa in ujeedka ugu wayn uu yahay sii amba qaadida wada-hadallada labada dowladood, si loo dhameystiro heshiiska Ankara.

Wararka ayaa intaasi kusii daraya in suuragal ay tahay in labada dowladood ay kala saxiixdaan heshiis cusub oo ku aadan badda, maadaama horay Soomaaliya u ogolaatay in Itoobiya siiso marin biyood, iyada oo toos ugala macaamileyso dowladda dhexe.

Sidoo kale waxaa labada dhinac ay ka wada-hadli doonaan arrinta ciidamada Itoobiya iyo ka qayb galka howlgalka AUSSOM ee sanadkan cusub ka billowday gudaha Soomaaliya.

Dhinaca kale, hadal-heyn xooggan ayaa ka dhalatay booqashada la filayo in madaxweyne Xasan Sheekh ku gaaro Addis Ababa, maadaama ay kusoo aaday xilli xasaasi ah, horayna madaxweynaha uu mowqif adag uga qaatay arrinta Itoobiya.

Dadweynaha ayaa is weydiinaya sababaha soo dadajiyay safarka madaxweynaha, inkastoo labada dowladood ay dhowaan heshiis ku gaareen magaalada Ankara ee dalka Turkiga.

Horay waxaa Addis Abaa u booqday wafdi ka socday wasaaradda arrimaha dibadda iyo taliyaha NISA, kuwaas oo wada-hadallo lasoo yeeshay dowladda federaalka Itoobiya.

Hargeysa (Caasimada Online) – Guddoomiyaha xisbiga Waddani ee Somaliland, Xirsi Cali Xaaji Xasan, ayaa si cad u beeniyay warar sheegaya inuu si qarsoodi ah ula kulmay madaxweynaha Soomaaliya, Xasan Sheekh Maxamuud, intii uu ku sugnaa booqasho dhowaan uu ku tagay Jabuuti.

Hirsi ayaa ku tilmaamay eedahan kuwo aan sal iyo raad lahayn, isagoo ku adkeystay in xisbigiisu ka go’an tahay hoggaamin hufan oo cad.

“Ma jirto kulan aan la yeeshay madaxweyne Xasan Sheekh intii aan ku sugnaa Jabuuti,” ayuu yiri. “Haddii ay jiri lahayd wax wadaxaajood ah, waxay noqon lahaayeen kuwo waafaqsan siyaasadda xisbiga oo si furan loo qaban lahaa. Xisbigayagu uma shaqeeyo hab qarsoodi ah.”

Wararka ku saabsan kulankan qarsoodiga ah ayaa caro ka dhaliyay caasimadda Somaliland, iyadoo dad mudaharaadayay ay ku eedeeyeen Xirsi inuu wiiqay dadaalka Somaliland ee madaxbannaanida.

Dhaleeceeyayaashu waxay sidoo kale dhaliileen safarkiisa Jabuuti, waddan ay Somaliland xiriir adag kala kulantay sanadkii la soo dhaafay.

Sidoo kale, waxay ku andacoodeen in Xirsi uu ka baxay xuduudaha doorarkiisa guddoomiye xisbi, iyagoo ku tilmaamay safarkiisa mid ah “diblomaasiyadeed oo aan sharci ahayn,” oo sida caadiga ah u taalla Wasaaradda Arrimaha Dibadda.

“Ma ahan shaqadiisa inuu u dhaqmo sida diblomaasi,” ayuu yiri qof mudaharaadayay.

Xirsi ayaa door muhiim ah ka ciyaaray furitaanka wada-xaajoodkii rasmiga ahaa ee ugu horreeyay ee dhexmaray Somaliland iyo Soomaaliya xilligii uu ka tirsanaa maamulkii Madaxweynihii hore Axmed Siilaanyo.

Wada-hadalladan ayaa looga gol lahaa in lagu xalliyo muranka dheer ee ka taagan madax-bannaanida Somaliland ay ku dhawaaqday.

Si kastaba ha ahaatee, in ka badan toban sano oo wadaxaajood aan guul lahayn kaddib, dad badan oo reer Somaliland ah ayaa wada-hadalladan u arka kuwo aan faa’iido lahayn.

Dhaleeceeyayaasha waxay ku doodaan in wada-xaajoodkani aysan wax horumar ah ka keenin arrinta, waxaana loo arkaa mid mashquulinaya siyaasadda gudaha ee Somaliland.

Beledweyne (Caasimada Online) –Ciidamada NISA iyo Booliska Soomaaliya ayaa maanta bilaabay howlgal culus oo ka dhan ah Isbaarooyinkii yaallay gobolka Hiiraan, gaar ahaan inta ka dhaxeysa Beledweyne, Matabaan iyo Maxaas.

Taliyaha NISA Cabdullahi Sanbaloolshe oo Beledweyne ku sugan ayaa amray howlgalkaan, waxaana lagu guuleystay in wadada laamiga ah laga sifeeyo kooxihii isbaarooyinka dhigtay, sida ay sheegeen saraakiisha hoggaamineysay howlgalkii maanta.

Ciidamada ayaa ka soo kala dhaqaaqay Beledweyne iyo Matabaan, waxaana cagta la mariyey isbaarooyinkii yaallay dhowr tuulo oo dhaca inta u dhaxeysa degmooyinkaas, sidoo kale dhanka Maxaas ayaa loo fidiyey howlgalka, halkaas oo dhowr isbaaro lagu burburiyey.

Taliyaha Booliska degmada Matabaan Dhamme Cabdifitaax Fooneeye ayaa Caasimada Online u sheegay inay maanta ku guuleysteen qaadista Isbaarooyin yaalay deegaanada Dhisaqa, Bacda, Beergadiid iyo Laancaad oo kawada tirsan gobolka Hiiraan, kadib amar kasoo baxay Taliyeyaasha ciidamada Booliska, Nabad-sugidda iyo Xoogga dalka Soomaaliyeed.

Agaasimaha NISA Cabdullahi Sanbaloolshe oo geed-fadhi u ah howlgalkaan iyo hagaajinta siyaasadda gobolka Hiiraan ayaa Beledweyne ku sugan muddo ku dhow 10 cisho, wuxuuna maanta la hadlay bulshada magaaladaas, isagoo ugu bishaareeyey in la qaaday dhamaan isbaarooyinkii yaallay inta ka dhaxeysa Beledweyne, Maxaas ilaa Matabaan.

Sanbaloolshe ayaa dadkiisa mar kale u sheegay in masuuliyada amniga gobolka Hiiraan ay la wareegtay dowladda federaalka, isla markaana ay ka go’antahay in isbaaro dambe aan la dhigan gudaha magaalada Beledweyne iyo deegaanada kale ee gobolka Hiiraan, halkaas dadka safarka ah lagu dhici jiray.

Gobolka Hiiraan oo intiisa badan laga saaray Al-Shabaab ayaa sidoo kale ka go’ay maamulkii uu ka tirsanaa ee HirShabeelle, weliba si aan cadeyn, taasi oo xaalad hubanti la’aan ah gelisay xaaladda gobolkaas.

Maamul la’aanta dhacday iyo kala-dambeyntii oo meesha ka baxday ayaa sababtay in qof kasta uu qori qaato, dadka qaar ayaa iskood difaac uga xirtay Al-Shabaab, halka maleeshiyaad badana ay fursad u heleen inay dhigtaan isbaarooyin oo dadka dhacaan.

Madaxweynayaashii kala dambeeyey ee HirShabeelle oo Cali Guudlaawe oo ugu dambeeyo ayaa ku guul-dareystay inay xaliyaan tabashada maamul ee ka jirta Hiiraan, taas oo xoogeeda ay qabto beesha Xawaadle oo ah beesha ugu awoodda badan gobolkaas Hiiraan.

Cabdullahi Sanbaloolshe ayaa u muuqda nin wax ka yar 10 maalmood ku xaliyey, caqabado ka taagnaa Hiiraan oo sanado badan ay xali weysnaayeen madaxdii kala dambeysay ee maamulka HirShabeelle, xaaladda Hiiraan oo weli hubanti la’aan ku jirta ayaa hadda si ku meel gaar ah loo hoos keenay dowladda federaalka.

Muqdisho (Caasimada Online) – Baasaboorka Soomaaliya ayaa sanadkan horumar ka sameeyay qiimeynta caalamiga ah ee Henley Passport Index, isagoo galay kaalinta 102-aad ee 2025. Qiimeyntan ayaa muwaadiniinta Soomaalida u oggolaanaysa inay fiiso la’aan ku tagaan 35 dal oo kala duwan.

Sanadihii la soo dhaafay, qiimeynta baasaboorka Soomaaliya wax weyn iskama beddelin. Sanadkii 2015, waxa uu ku jiray kaalinta 108-aad. Inkasta oo horumarka sanadkan uu yahay mid la bogaadin karo, haddana booska Soomaaliya wuxuu aad uga hooseeyaa waddamada qaar, sida Imaaraadka Carabta, oo 10 sano gudahood kor ugu kacay 32 boos, haatana ku jira kaalinta 10-aad, waxaana fiiso la’aan lagu tagi karaa 185 dal.

Henley Passport Index waa qiimeyn caalami ah oo lagu cabbiro awoodda baasaboorrada 199 waddan iyada oo lagu saleynayo tirada dalalka lagu tagi karo fiiso la’aan.

Booska Soomaaliya wuxuu muujinayaa caqabadaha weli ka jira xornimada safarka muwaadiniinta, gaar ahaan marka loo eego waddamada sida Singapore, oo ku jirta kaalinta koowaad, halkaas oo baasaboorkeeda loogu oggolyahay in fiiso la’aan lagu tago 195 dal.

Inkastoo ay jiraan dadaallo dowladda Soomaaliya ku bixisay hagaajinta xiriirka caalamiga ah iyo casriyeynta nidaamka bixinta baasaboorrada, haddana dadaalladaasi weli ma keenin natiijooyin muuqda oo ku saabsan xornimada safarka.

Xannibaadaha safarka ayaa si gaar ah u saameeya fursadaha waxbarasho, shaqo, iyo is-dhex-galka caalamiga ah ee muwaadiniinta Soomaalida.  

Warbixinta Henley Passport Index ee 2025 waxay iftiimisay dhibaatada ku saabsan sinaan la’aanta safarka caalamiga ah, iyadoo waddamada Afrika ay si gaar ah ugu dhibban yihiin xannibaadaha fiisaha.

Booska Soomaaliya wuxuu tusaale u yahay xaaladda guud ee qaaradda Afrika, halkaas oo heerarka diidmada fiisaha ay aad ugu sarreeyaan marka la barbar dhigo dalalka kale. Daraasaado ayaa muujinaya in dadka Afrika ee codsada fiisaha Schengen ay laba jeer u badan tahay in dalabkooda la diido marka loo eego dadka dalalka kale.

Professor Mehari Taddele Maru, oo ka tirsan Xarunta Siyaasadda Socdaalka, ayaa sheegay in diidmada fiisaha dadka Afrika ay sabab u yihiin arrimo badan. “Heerarka sare ee diidmada fiisaha ee Afrikaanku waxay ka tarjumayaan dhaqaale daciif ah iyo siyaasado takoor ah oo sii adkaynaya sinaan la’aanta dhaq-dhaqaaqa caalamiga ah,” ayuu yiri.

Waddamada sida Komoros, Guinea-Bissau, iyo Ghana ayaa la kulma heerar diidmo oo ka badan 47%, taas oo muwaadiniinta Afrika ka dhigaysa kuwa ugu hooseeya dhinaca xornimada safarka, una diidaysa helitaanka fursadaha waxbarasho, shaqo, iyo ganacsi ee caalamiga ah.

Addis Ababa (Caasimada Online) – Walxo aan la aqoonsan haybtooda oo ololaya ayaa xalay fiidkii lagu arkay hawada degmada Mooyaale ee ku taalla xadka Kenya iyo Itoobiya.

Dadka deegaanka oo aan aqoonsan karin waxay yihiin walxahani ayaa baraha bulshada ku baahiyay muuqaallo ay ka duubeen, kuwaas oo muujinaya iyaga oo aad u holcaya.

Mid kamid ah dadka deegaankaasi ayaa sheegay in ay waxani yihiin walxo dhowr iyo toban ah oo hawada maraya, islamarkaana aan lahayn wax guux ah, “Wax fara badan oo aad mooddo gantaallo ayaa dhanka qorrax-dhaca kasoo baxay, kadibna magaalada ayuun bay u dhaafeen dhanka qorrax-dhaca,” ayuu yiri.

Waxa uu intaas kusii daray “Waxay ahaayeen (walxahani) ilaa dhowr iyo toban wax oo uu mid weyn ku jiro. Waxa ay yihiin ma sheegi karno, wax na maray ayuun baan aragnay, guuxna malah.”

Caalami Jaamac oo kamid ah dadka arkay walxahan ayaa isna sheegay in laga yaabo in ay yihiin satalayd bur-buray, wallow aan illaa hadda si rasmi ah loo ogeyn waxa uu yahay.

“Wax loo malaynayo inuu yahay burburka satalayd baa caawa lagu arkayaa hawada magaalada Mooyaale iyo qaybo ka mid ah gobolka Oromiya,” ayuu yiri Jaamac.

Si kastaba,a marka laga imaado fallan-qaynta bulshada ku sugan deegaanada walxahan lagu arkay, ma jiraan illo rasmi ah oo xaqiijin kara waxa ay yihiin walxahan oo baqdin geliyay shacabka deegaanadaasi.