Tehran (Caasimada Online) – Dowladda Iiraan ayaa gebi ahaanba beenisay in weerar gantaallo ah ay saaka ku qaaday Israa’iil kadib markii ay bilaabatay xabbad-joojinta. Sida ay baahisay warbaahinta dowladda Iiraan “ma jiro weerar lagu beegsaday Israa’iil” taas oo waxba kama jiraan ku tilmaamaysa eedeynta Israa’iil.

Israa’iil ayaa goor sii horeysay ku eedeysay Iiraan inay weerar kusoo qaaday xilli ay dhaqan-gelisay xabbad-joojintii uu ku dhowaaqay Madaxweynaha Mareykanka, Donald Trump. Milatariga Israa’iil ayaa sheegay in gantaallo laga soo riday dhanka Iiraan.

Weerarrada la beeniyay ayaa la sheegay in si gaar ah loogu beegsaday waqooyiga, bartamaha – oo ay ku jirto magaalada Tel Aviv – iyo koonfurta dalkaas.

Inkasta oo Israa’iil sheegtay inay u hoggaansantay xabbad-joojin uu horey ugu dhawaaqay Trump, haddana saacadihii lasoo dhaafay waxay geysatay weeraro, taas oo muujinaysa xaalad hubanti la’aan ah oo ka jirta gobolka. Israa’iil waxay sidoo kale sheegtay inay sii wadayso weerarrada haddii Iiraan ay jebiso heshiiska xabbad-joojinta.

Ra’iisul Wasaaraha Israa’iil, Benjamin Netanyahu ayaa si cad u sheegay in xukuumaddiisu gaadhay ujeeddooyinkeedii militari, gaar ahaan dhanka kahortagga khatarta ka imanaysa barnaamijka nukliyeerka Iiraan. Wuxuu intaa ku daray in heshiiska xabbad-joojinta la ixtiraami doono haddii Iiraan aysan jabin.

Netanyahu ayaa ku cel-celiyay in weerar kasta oo ka yimaada Iiraan uu noqon doono mid laga jawaabo si xooggan. Hadalkan ayaa imanaya xilli xiisadda labada dal ay gaartay meel aad u kulul, taasoo cabsi gelisay gobolka Bariga Dhexe.

Labada dhinac ayaa isd-haafsanayay gantaallo tan iyo markii Israel ay qaaday weerar lama filaan ah oo ay ku sheegtay “ka hor tag,” 13-kii June, kaasoo ay ku beegsatay xarumo nukliyeer iyo goobo milatari oo Iran ah, taasoo keentay in Trump uu uga digo khatar dagaal ballaaran oo gobolka ka qarxa.

Si kastaba, xaaladda sii cakiran ee u dhexeysa Iiraan iyo Israa’iil ayaa muujinaysa in heshiisyada xabbad-joojinta aysan weli noqon kuwo si dhab ah loo fuliyo, iyadoo weerarro laga soo warinayo meelaha qaar, taasoo halis gelinaysa nabadda gobolka iyo xaaladda amni ee caalamka.

Muqdisho (Caasimada Online) – Sacuudi Carabiya iyo dalalka kale ee xubnaha ka ah Golaha Iskaashiga Khaliijka (GCC) ayaa si adag u cambaareeyay wax ay ugu yeereen gardarrada ay Iran ku qaaday dalka Qatar.

“Sacuudi Carabiya wuxuu falkan u arkaa xadgudub bareer ah oo ka dhan ah sharciga caalamiga ah iyo mabaadi’da deris-wanaagga,” ayay Wasaaradda Arrimaha Dibadda ku sheegtay bayaan ay soo saartay, iyadoo ku nuuxnuuxsatay in falkan yahay mid aan la aqbali karin oo aan marmarsiinyo loo heli karin duruuf kasta ha ahaatee.

Sacuudiga wuxuu caddeeyay sida uu u garab taagan yahay Qadar, isagoo si buuxda u taageeraya, kuna sheegay bayaanka oo ay faafisay Wakaaladda Wararka Sacuudiga, inuu u adeegsanayo awooddiisa oo dhan si uu Qadar ugala shaqeeyo tallaabo kasta oo ay u aragto inay lagama maarmaan tahay.

Imaaraatka Carabta (UAE) ayaa si kulul u cambaareeyay beegsiga Ciidanka Ilaalada Kacaanka Iran ay ku qaadeen Saldhigga Cirka ee Al Udeid ee dalka Qadar, wuxuuna falkaas ku tilmaamay xadgudub bareer ah oo lagu sameeyay madaxbannaanida iyo hawada Qadar, iyo weliba jebin cad oo lagu sameeyay sharciga caalamiga ah iyo Axdiga Qaramada Midoobay.

Imaaraatku wuxuu mar kale caddeeyay sida uu gabi ahaanba uga soo horjeedo gardarro kasta oo khatar gelinaysa amniga Qadar isla markaana wiiqaysa xasiloonida gobolka, sida lagu sheegay bayaan ka soo baxay Wasaaradda Arrimaha Dibadda ee Imaaraatka.

Wasaaraddu waxay muujisay sida Imaaraatku uu si buuxda ula garab taagan yahay Qadar iyo taageeradiisa aan leex-leexadka lahayn ee ku aaddan dhammaan tallaabooyinka lagu doonayo in lagu ilaaliyo badqabka iyo amniga muwaadiniinteeda iyo dadka deggan. Wasaaraddu waxay kaloo hoosta ka xarriiqday baahida degdegga ah ee loo qabo in xiisadda dhanka militari ah la qaboojiyo, iyadoo ka digtay in tallaabooyinka daandaansiga ah ee sii socda ay halis gelinayaan xasilloonida gobolka, ayna u horseedi karaan gobolka waddo halis ah oo cawaaqib xun ku yeelan karta nabadda iyo xasilloonida caalamka.

Wasaaradda Arrimaha Dibadda ee Cumaan ayaa cambaareysay xiisadda sii kordheysa ee ka taagan gobolka, taasoo ay sababteeda lahayd Israel oo weerar ku qaadday Iran 13-kii Juun, iyo is-dhaafsiga gantaalaha ee tan iyo xilligaas socday, oo ay ku jirto weerarkii gantaalaha ahaa ee Iran ay dhowaan ku qaadday goobo madaxbannaan oo ku yaalla Qadar.

Saldanadda Cumaan ayaa cambaareysay falkaas oo ku xadgudbaya madaxbannaanida dal xubin ka ah Golaha Iskaashiga Khaliijka, kana hor imaanaya siyaasadda deris-wanaagga, isla markaana halis gelinaya ballaarinta baaxadda iskahorimaadka, kaasoo aan lahayn wax faa’iido ah oo aan ahayn burbur iyo khasaare dheeraad ah, wuxuuna wiiqayaa aasaaska amniga, xasilloonida, iyo badqabka shacabka gobolka.

Afhayeenka wasaaradda arrimaha dibadda ayaa muujiyay sida Cumaan ay u garab taagan tahay dalka Qadar iyo tallaabooyinka ay qaadayso si ay u ilaaliso amnigeeda iyo xasilloonideeda. Afhayeenku wuxuu sidoo kale ku baaqay in si degdeg ah loo joojiyo dhammaan hawlgallada militari iyo kuwa gantaalaha, lana adeegsado xikmad iyadoo loo weecanayo wada-xaajood nabadeed, lana dhowro sharciga caalamiga ah si wax looga qabto sababaha iskahorimaadka loona gaaro xal caddaalad ah oo loo maro waddooyin sharci ah.

Baxreyn ayaa si adag u cambaareysay weerarka ay fuliyeen Ciidanka Ilaalada Kacaanka Iran (Iranian Revolutionary Guard Corps) kaasoo lagu beegsaday madaxbannaanida dalka Qadar, waxayna ku tilmaantay xadgudub bareer ah oo ka dhan ah madaxbannaanida iyo hawada Qadar, iyo sidoo kale jebin sharci-darro ah oo ka dhan ah sharciga caalamiga ah iyo Axdiga Qaramada Midoobay.

Bayaan rasmi ah oo ay soo saartay, Baxreyn waxay ku xaqiijisay taageeradeeda buuxda iyo sida ay ula garab taagan tahay Qadar ka dib weerarkii Iran ee lagu qaaday dhulkeeda. Baxreyn waxay muujisay taageeradeeda aan leex-leexadka lahayn ee ay u hayso Qadar, iyadoo ku nuuxnuuxsatay in garab istaaggan uu ka soo jeedo xiriirka qotada dheer ee ka dhexeeya dalalka GCC. Boqortooyadu waxay hoosta ka xarriiqday muhiimadda ay leedahay midnimada guud ee xilligan xasaasiga ah, iyadoo ku baaqday in la isugu geeyo dadaallada lagu muujinayo is-xakameynta, lagana fogaado xiisadaha, khilaafaadkana lagu xalliyo waddooyin nabadeed.

Kuwait ayaa si adag u cambaareysay weerarkii gantaalka ahaa ee Iran ay ku qaadday Saldhigga Cirka ee Al-Udeid ee dalka Qadar, sida ay wasaaradda arrimaha dibadda ku sheegtay bayaan ay soo saartay Isniintii, waxayna weerarkaas ku tilmaantay “xadgudub bareer ah oo ka dhan ah madaxbannaanida iyo hawada Qadar.” Weerarku wuxuu ka dhigan yahay ku xadgudubka sharciga caalamiga ah iyo Axdiga Qaramada Midoobay, wuxuuna khatar weyn ku yahay nabadda, amniga iyo xasilloonida gobolka, ayay wasaaraddu tiri.

Kuwait waxay si buuxda u garab taagan tahay Qadar waxayna si buuxda u taageersan tahay dhammaan tallaabooyinka ay qaadi karto si ay u ilaaliso madaxbannaanideeda, amnigeeda iyo xasilloonideeda, oo ay ku jirto xaqa ay u leedahay inay uga jawaabto sida ay habboon u aragto, ayay wasaaraddu tiri, iyadoo ku celisay sida ay Kuwait diyaar ugu tahay inay bixiso dhammaan awooddeeda si ay u caawiso Qadar.

Xoghayaha Guud ee Golaha Iskaashiga Khaliijka (GCC), Jassim Albudaiwi, ayaa si kulul u cambaareeyay weerarkii gantaalaha ahaa ee Iran ay ku qaadday Qadar. “Weerarkani wuxuu ka dhigan yahay xadgudub bareer ah oo ka dhan ah madaxbannaanida Qadar iyo khatar toos ah oo ku wajahan amniga dhammaan dalalka GCC,” ayuu yiri isagoo ku celiyay in amniga dalalka GCC uu yahay mid aan la kala qaybin karin, iyo in goluhu uu si midaysan u garab taagan yahay dalka Qadar si ay uga hortagto khatar kasta oo ku wajahan amnigeeda iyo midnimada dhulkeeda.

“Iyadoo dalka Qadar iyo dalalka GCC ay si adag u cambaareynayaan weerarada Israel ee ka dhanka ah dhulka Iran ayna ku dadaalayaan sidii loo heli lahaa xabbad-joojin iyo dhexdhexaadin, waxay la yaaban yihiin weerarkan gantaalaha ah ee Iran, kaasoo ka dhigan ku xadgudubka dhammaan xeerarka, heshiisyada, iyo sharciyada caalamiga ah iyo kuwa Qaramada Midoobay,” ayuu yiri Albudaiwi isagoo ku boorriyay beesha caalamka iyo Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay inay qaataan mas’uuliyaddooda ku aaddan cambaareynta falkan gardarrada ah. Wuxuu sidoo kale ku baaqay in la qaado tallaabooyin wax-ku-ool ah oo lagu hor istaagayo ficillada mas’uuliyad-darrada ah ee Iran, iyo sidoo kale in laga shaqeeyo sidii loo soo celin lahaa xasilloonida loogana hortagi lahaa xiisad dheeraad ah oo ka dhacda gobolka, lana qaato wada-hadal iyo diblomaasiyad si loo ilaaliyo amniga gobolka iyo nabadda dadkiisa.

Hay’adda Guud ee Duulista Hawada ee Kuwait ayaa ku dhawaaqday in si ku-meel-gaar ah loo xiray hawada Kuwait iyadoo ah tallaabo taxaddar ah oo lagu doonayo in lagu xaqiijiyo amniga iyo badqabka dalka, marka la eego tallaabooyinka taxaddarka ah ee laga qaaday dalal dhowr ah oo deris la ah.

“Mas’uuliyiinta ay khuseyso waxay xaqiijinayaan in go’aankani uu yahay mid lagu ilaalinayo heerarka ugu sarreeya ee badqabka iyo amniga marka la eego isbeddellada gobolka,” ayay tiri hay’addu, iyadoo xustay in si joogto ah loola xiriirayo mas’uuliyiinta ay khuseyso ee heer maxalli iyo heer caalami si loola socdo isbeddellada loona qaado tallaabooyinka lagama maarmaanka ah.

Hay’addu waxay ugu baaqday dhammaan socotada iyo shirkadaha diyaaradaha inay la socdaan wararka rasmiga ah sida ugu dhaqsaha badan oo ay la shaqeeyaan mas’uuliyiinta ay khuseyso si loo fuliyo go’aankan iyadoo la tixgelinayo danta guud.

Doha (Caasimada Online) – Madaxweynaha Mareykanka, Donald Trump, ayaa sheegay in xabbad-joojin “dhameystiran oo buuxda ” ay ka dhaqan geli doonto Israel iyo Iran, taasoo looga gol leeyahay in lagu soo afjaro iska horimaadka labada dal, wax yar ka dib markii labada dhinac ay ku hanjabeen weerarro cusub.

Trump wuxuu u muuqday inuu tilmaamayo in Israel iyo Iran ay heli doonaan wakhti ay ku dhameystiraan hawlgallada socda, marka kaddibna ay xabbad-joojintu si tartiib-tartiib ah u billaaban doonto.

“Anigoo ku kalsoon in wax walba ay u socon doonaan sidii la rabay, taasoo dhici doonta, waxaan jeclaan lahaa inaan ugu hambalyeeyo labada dal, Israel iyo Iran, adkeysiga, geesinimada, iyo garaadka ay u yeesheen inay soo afjaraan wax loogu yeeri karo, ‘DAGAALKII 12-KA MAALMOOD’,” ayuu ku qoray bartiisa Truth Social.

Qoraal uu Donald Trump ku daabacay baraha bulshada ayaa lagu sheegay in xabbad-joojin 24 saacadood socon doonta, oo si wejiyo ah u dhaqan gelaysa, ay bilaaban doonto qiyaastii saqda dhexe ee Talaadada saacadda Bariga Mareykanka (EST). Labada dhinac ayaa helaya lix saacadood oo dheeri ah si ay u soo afjaraan una dhammaystiraan hawlgalladooda ugu dambeeya ee weli socda.

Wafdiga Iran u fadhiya Qaramada Midoobay iyo safaaradda Israel ee Washington midkoodna kama uusan jawaabin codsiyo kala duwan oo ay wakaaladda wararka ee Reuters u dirtay si ay uga hadlaan arrintan.

Saacado ka hor, saddex sarkaal oo Israeli ah ayaa tilmaamay in Israel ay doonayso inay soo gabagabeyso ololaheeda ka dhanka ah Iran dhawaan, waxayna farriintaas gaarsiiyeen mas’uuliyiinta Mareykanka.

Axaddii, Ra’iisul Wasaare Benjamin Netanyahu wuxuu sheegay in Israel ay “aad iyo aad ugu dhowdahay inay dhameystirto” yoolalkeedii.

Sarkaal sare oo Iiraani ah ayaa u sheegay wakaaladda Reuters in Tehran ay ogolaatay xabbad-joojinta uu soo jeediyay Mareykanku.

Horraantii Isniinta, Trump wuxuu sheegay inuu ku dhiirri-gelin doono Israel inay u jihaysato dhanka nabadda, kaddib markii uu meesha ka saaray muhiimadda weerarkii Iran ee lagu qaaday saldhig cirka Mareykanka oo aan wax khasaare ah geysan, wuxuuna Tehran uga mahadceliyay inay si horudhac ah uga digtay weerarradaas.

Weerarka Iran ayaa yimid kaddib markii diyaaradaha wax duqeeya ee Mareykanka ay ku garaaceen gantaallo 30,000-pound ah oo loogu talagalay burburinta dhufaysyada dhulka hoostiisa ah (bunker-busters), xarumo nukliyeer oo dhulka hoostiisa ah oo Iran ku yaalla Sabtidii iyo Axaddii, iyagoo ku biiray dagaalka cirka ee Israel ay kula jirto Iran, kaasoo galay maalintii 12-aad.

Xilli ay Iran isu diyaarinaysay inay beegsato saldhigga cirka ee Mareykanka ee Qadar horraantii maalintaas, waxaa jiray calaamado muujinayay in dalku uu raadinayay waddo uu kaga baxo iska-hor-imaadka kala dhexeeya Mareykanka. Saraakiisha Iran iyo Mr. Trump ayaa sheegay in Iran ay si horudhac ah ula socodsiisay in weerarka gantaalaha ahi uu soo socdo, taasoo yareysay khasaaraha ka dhalan karay.

Trump wuxuu sheegay in 13 ka mid ah 14-kii gantaal ee Iran ay ku riday saldhigga Al Udeid la soo riday, isla markaana aanay jirin wax Mareykan ah oo ku dhintay ama ku dhaawacmay, waxyeelladuna ay ahayd mid aad u yar. Wuxuu sidoo kale tilmaamay in dagaalka, ugu yaraan kan u dhexeeya Mareykanka iyo Iran, uu dhammaan karo.

“Wixii ay qabeen oo dhan way iska saareen, waxaana rajeynayaa inaanay jiri doonin NACAYB dambe,” ayuu yiri, isagoo Iran uga mahadceliyay “sida ay noo siiyeen digniin hore, taasoo suurtagelisay inaanay nafna ku dhiman, qofna uusan ku dhaawacmin.”

Ku dhawaad 10,000 oo askari oo Mareykan ah ayaa ku sugan saldhigga Al Udeid, oo ah xarunta gobolka ee Taliska Dhexe ee Ciidanka Mareykanka (U.S. Central Command).

Weerarkii Iran ee saldhiggaas ayaa markii hore kiciyay cabsi laga qabay in iska horimaadka Iran uu sii xoogeysto, taasoo Mareykanka si qoto dheer ugu lug yeelan lahaa, ugana sii faafi lahaa gobolka oo dhan.

Doha (Caasimada Online) – Militariga Iran ayaa sheegay inay fuliyeen weerar gantaallo ah oo “culus oo waxyeello ba’an geystay” oo ay ku qaadeen saldhigga ciidamada Mareykanka ee Al Udeid oo ku yaalla dalka Qatar, kaddib markii qaraxyo laga maqlay guud ahaan caasimadda dalkaas, taasoo daba socotay hanjabaaddii Tehran ee ahayd inay ka aargudan doonto duqeymo uu Mareykanku fuliyay.

Iran ayaa u hanjabtay Mareykanka kaddib markii diyaaradaha dagaalka ee Mareykanka ay Jimcihii ku garaaceen bambaanooyin nooca dhulka ka dusa ah oo miisaankoodu yahay 30,000 oo rodol goobo Nukliyeer ah oo Iran ku leedahay buuro hoostooda, iyagoo sidaas ugu biiray dagaalka Israel ay kula jirto Tehran, ayadoo Madaxweyne Donald Trump uu soo hadal qaaday suurta-galnimada in xukuumadda Iran la rido.

Wasiirka Difaaca ee Qatar, oo ay soo xigatay warbaahinta Al-Jazeera, ayaa sheegay in hab-difaaca cirka ee dalkiisu ay fashiliyeen gantaallo lagu soo beegsaday saldhigga Al Udeid, oo ah xarunta milatari ee ugu weyn ee Mareykanku ku leeyahay Bariga Dhexe, kuna taalla dhinaca kale ee Gacanka ee xiga Iran.

Mas’uuliyiinta Qatar ayaa sheegay inuusan jirin wax khasaare ah oo ka dhashay weerarka, kaasoo ay si kulul u cambaareeyeen, waxayna sheegeen inay xaq u leeyihiin inay ka jawaabaan.

Golaha Amniga Qaranka ee ugu Sarreeya Iran ayaa sheegay in weerarka gantaalaha ah ee lagu qaaday Saldhigga Cirka ee Al Udeid uu ka fogaa goobaha ay degganyihiin dadka rayidka ah ee Qatar.

“Tallaabadan wax halis ah kuma aha dalka saaxiibka iyo walaalka ah ee Qatar, iyo shacabkeeda sharafta leh, Jamhuuriyadda Islaamiga ah ee Iranna waxaa weli ka go’an ilaalinta iyo sii wadista xiriirka diirran ee taariikhiga ah ee ay la leedahay Qatar,” ayaa lagu yiri warbixin ka soo baxday golaha.

Weerarkan ayaa yimid wax yar kaddib markii diblomaasi reer Galbeed ah uu u sheegay wakaaladda wararka ee Reuters inay jirtay hanjabaad la isku halleyn karo oo loo jeediyay saldhig milatari oo Mareykanku ku leeyahay dalkaas Gacanka ku yaalla, taasoo ka dambeysay duqeymihii Mareykanku ku qaaday Iran.

Afhayeenka Wasaaradda Arrimaha Dibadda ee Qatar, Majed al-Ansari, ayaa sheegay in weerarka Ciidanka Ilaalada Kacaanka (IRGC) ee saldhigga Al Udeid uu yahay “xadgudub ka dhan ah madax-bannaanida iyo hawada Qatar iyo weliba axdiga Qaramada Midoobay.”

“Annaga, Dowladda Qatar ahaan, waxaan xaq u leenahay inaan si toos ah uga jawaabno… gardarradan qaawan iyadoo la raacayo sharciga caalamiga ah,” ayuu al-Ansari ku yiri bayaan uu soo saaray.

Wuxuu intaa ku daray in hab-difaaca cirka ee Qatar ay fashiliyeen weerarka ayna si guul leh isaga caabiyeen gantaalladii Iran.

Warbixin qoraal ah oo si kulul loo dhigay oo ay baahisay wakaaladda wararka ee rasmiga ah ee Tasnim, ayay Ciidanka Ilaalada Kacaanka Islaamiga ah ee Iran (IRGC) ku gooddiyeen in tallaabo kasta oo gardarro ah oo dheeri ah lagaga jawaabi doono xoog, iyagoo ku dhawaaqay in saldhigyada milatari ee Mareykanka ee gobolka ay hadda yihiin “goobo nugul.”

Iran “marnaba kama aamusi doonto gardarro kasta oo lagu soo qaado madax-bannaanideeda, dhulkeeda, ama amnigeeda qaran.”

Ciidanka IRGC ayaa sheegay in hawlgalkan lala kaashaday Golaha Amniga Qaranka ee ugu Sarreeya Iran, uuna muujinayo dhammaadka xilligii weerarradii “ku dhufo oo ka dhaqaaq”. Waxay sidoo kale ficillada Mareykanka la xiriiriyeen hadafyo milatari oo ballaaran oo ay leedahay Israel, iyagoo ballanqaaday inay sii wadi doonaan iska-caabbinta ilaa inta laga baabi’inayo “maamulka Sahyuuniyadda.”

Intaa waxaa dheer, saldhigga cirka ee Mareykanka ee Ain al-Asad ee dalka Ciraaq ayaa hawlgeliyey hab-difaaca cirka iyadoo laga cabsi qabo weerar suurtagal ah, sida ay ilo milatari u sheegeen wakaaladda Reuters.

Wax yar ka hor, dowladda Qatar, oo ah dal yar oo hodan ah oo ku yaalla Gacanka Carbeed, ayaa ku dhawaaqday inay si ku-meel-gaar ah u xirtay hawadeeda si loo daryeelo badqabka dadka deegaanka iyo booqdayaasha. Tallaabadan ayaa timid kaddib markii safaaradda Mareykanka ee Qatar ay kula talisay muwaadiniinta Ameerikaanka ah inay guryahooda gabaad ka dhigtaan, arrintaas oo ay ku sheegtay “taxaddar dheeri ah awgiis.”

Laba sarkaal oo Mareykan ah ayaa sheegay in Washington ay qiimeysay in Iran ay fulin karto weerarro lagu beegsanayo ciidamada Mareykanka ee Bariga Dhexe goor dhow, inkastoo Mareykanku uu weli raadinayo xal diblomaasiyadeed oo horseedi kara in Tehran ay ka baaqsato aargudasho kasta.

Washington (Caasimada Online) – Maalmo kadib markii Madaxweyne Trump uu ku dhawaaqay in barnaamijka Nukliyeerka ee Iiraan “gebi ahaanba la baabi’iyay” kadib duqeymo loo adeegsaday bambooyinka dhulka hoostiisa wax ku burburiya ee Mareykanka iyo gantaallo is xigxigay, ayaa xaaladda dhabta ah ee barnaamijkaasi waxay u muuqatay mid aad u mugdi badan, iyadoo saraakiil sarsare ay qirteen in aysan ogeyn halka uu ku dambeeyay keydka Iiraan ee yuraniyamta (uranium) heerkeedu ku dhow yahay kan hubka lagu sameeyo.

“Waxaan ka shaqeyn doonnaa toddobaadyada soo socda sidii aan u xaqiijin lahayn inaan wax ka qabanno shidaalkaas nukliyeerka ah, waana mid ka mid ah waxyaabaha aan kala hadli doonno Iiraaniyiinta,” sidaa waxaa yiri Madaxweyne ku xigeenka JD Vance oo Axaddii u warramayay barnaamijka “This Week” ee telefishinka ABC, isagoo tilmaamaya keyd yuraniyam ah oo ku filan in lagu sameeyo sagaal ilaa toban bam oo atoomik ah. Si kastaba ha ahaatee, wuxuu ku adkeystay in awoodda dalkaas uu shidaalkaas ugu beddeli lahaa hub ay dib u dhac weyn ku timid, maadaama aysan hadda haysan qalabkii ay shidaalkaas ugu beddeli lahayd hub shaqeynaya.

Iiraaniyiinta ayaa dhankooda caddeeyay inaysan xiiseyneynin inay wadahadal la yeeshaan Mareykanka, iyagoo ku eedeeyay Washington inay khiyaantay Tehran intii lagu guda jiray wareeggii ugu dambeeyay ee wada xaajoodyada, isla markaana ay qorsheyneysay weerarka cirka ah. Waxaa intaas dheer, keydkaas shidaalka nukliyeerka ah ayaa hadda ka mid ah awoodaha yar ee gorgortanka nukliyeerka ee ay Iiraan haysato.

Warbixin ay Axaddii siiyeen saxafiyiinta, Wasiirka Gaashaandhigga Pete Hegseth iyo guddoomiyaha cusub ee Taliyeyaasha Guud ee Ciidanka Qalabka Sida (Joint Chiefs of Staff), Dan Caine, ayaa ka fogaaday sheegashooyinkii guusha ee xad-dhaafka ahaa ee Mr. Trump. Waxay sheegeen in qiimeynta khasaaraha dagaalka ee hordhaca ah ee laga sameeyay saddexda goobood ee ay garaaceen diyaaradaha B-2 ee Ciidanka Cirka iyo gantaallada Tomahawk ee Ciidanka Badda ay muujisay “burbur iyo khasaare ba’an.”

Sawirro dayax-gacmeed laga qaaday bartilmaameedka ugu weyn, oo ah warshadda bacriminta yuraniyamta ee Fordo oo Iiraan ka dhistay buur hoosteeda, ayaa muujiyay dhowr dalool oo ay sameeyeen dersin ka mid ah bambooyinka loo yaqaan Massive Ordnance Penetrators oo miisaankiisu yahay 30,000 oo rodol – kuwaasoo ka mid ah bambooyinka caadiga ah ee ugu waaweyn ee ku jira keydka hubka Mareykanka – kuwaas oo daloolin qoto dheer ka sameeyay dhagaxa buurta.

Falanqeyntii hore ee militariga Israel ayaa lagu soo gabagabeeyay in xaruntaas, oo bartilmaameed u ahayd qorsheyaasha milateri ee Mareykanka iyo Israel in ka badan 26 sano, uu soo gaaray khasaare culus balse aan gebi ahaanba la burburin.

Laakiin waxaa sidoo kale jiray caddeymo, sida ay sheegeen laba sarkaal oo Israeli ah oo xog-ogaal u ah sirdoonka, oo muujinaya in Iiraan ay goobtaas ka rartay qalab iyo yuraniyam maalmihii la soo dhaafay. Waxaa kaloo soo kordhayay caddeymo muujinaya in Iiraaniyiinta, oo ka dheregsanaa hanjabaadaha isdaba joogga ah ee Mr. Trump ee ku aaddan tallaabo milateri, ay meesha ka saareen 400 oo kiilogaraam, ama qiyaastii 880 rodol, oo ah yuraniyam la bacrimiyay oo heerkeedu yahay 60 boqolkiiba. Heerkaas wuxuu wax yar uun ka hooseeyaa 90-ka boqolkiiba ee sida caadiga ah loo isticmaalo hubka nukliyeerka.

Shidaalkaas la bacrimiyay ee heerkiisu yahay 60-ka boqolkiiba wuxuu ku kaydsanaa meel gun dheer oo ka tirsan xarun kale oo nukliyeer ah oo u dhow caasimaddii hore ee Isfahan. Rafael Mariano Grossi, oo ah Agaasimaha Guud ee Hay’adda Caalamiga ah ee Tamarta Atoomikada (International Atomic Energy Agency – IAEA), ayaa fariin qoraal ah ku sheegay in shidaalkaas ay ugu dambaysay kooxihiisa kormeerayaasha Qaramada Midoobay qiyaastii toddobaad ka hor inta aysan Israel bilaabin weerarradeeda ka dhanka ah Iiraan. Wareysi uu Axaddii siiyay CNN wuxuu ku daray in “Iiraan aysan qarsan inay ilaashatay walxahan.”

Mar dambe oo fariin qoraal ah lagu weydiiyay haddii uu ula jeeday in keydkaas shidaalka ah — oo ku jira foostooyin gaar ah oo yar yar oo ku filan inay galaan qeybta dambe ee ilaa 10 baabuur — la raray, wuxuu ku jawaabay, “Haa, sidaas ayaan ula jeedaa.” Taasina waxay u muuqatay inay tahay sirta ku saabsan aayaha shidaalkaas ee uu Mr. Vance ka hadlayay.

Haddii ay sidaas tahay, Isfahan ma noqon doonto meesha keliya ee ay maamulayaasha barnaamijka nukliyeerka Iiraan – oo ah arrin lagu faano oo qaran ah, astaan u ah awoodda Iiraan ay isku difaaci karto – ay isku dayayeen inay qalabka iyo walxaha ka fogeeyaan indhaha dadweynaha, ayna sii adkeeyaan dhismaha warshadda Fordo si loo ilaaliyo wixii ay qasab ahayd in halkaas lagu dhaafo.

Sawirro dayax-gacmeed oo ay soo saartay shirkadda Maxar Technologies oo laga qaaday tunnel-lada gala buurta Fordo, maalmo ka hor weerarka Mareykanka, ayaa muujinaya 16 gaari oo xamuul ah oo la dhigay meel u dhow mid ka mid ah irridaha. Falanqeyn uu sameeyay Xarunta Isha Furan (Open Source Centre) ee London ayaa soo jeedisay in Iiraan laga yaabo inay goobtaas ugu diyaar garoobeysay weerar.

Ma cadda sida rasmiga ah, haddii ay jirto in laga raray xaruntaas.

Xaqiiqdii, waxaa jirtay xaddidaad ku saabsan waxa ay Iiraaniyiintu badbaadin kareen. Qalabka waaweyn ee senterifiyujiska (centrifuges) ee ku wareega xawaare ka dheereeya kan codka si loo safeeyo yuraniyamta, ayaa isku xiran oo ku dheggan sagxadda shubka ah. Mid ka mid ah saraakiisha Mareykanka ayaa sheegay inaysan suurtagal ahayn in qalabka gebi ahaanba laga raro Fordo kadib markii uu bilowday iska horimaadka Israel.

Sarkaalka ayaa intaas ku daray in dukumentiyo taariikhi ah oo ku saabsan barnaamijka nukliyeerka ay ku aasan yihiin gunta hoose ee xaruntaas, taasoo ay u badan tahay inay adkeyn doonto dadaal kasta oo dib loogu soo nooleynayo.

Maalmaha soo socda, Iiraaniyiinta iyo hay’adaha sirdoonkuba waxay filayaan inay wax badan ka ogaadaan xarunta bacriminta ee Natanz, oo ka fac weyn, ka weyn, kana difaac yar tan Fordo. Waxaa si isdaba joog ah u garaacday Israel, waxayna burburiyeen xarun bacrimin oo dhulka korkiisa ku taallay, waxayna sidoo kale carqaladeeyeen habka korontada. Mr. Grossi ayaa markii dambe sheegay inuu aaminsan yahay in cilladda ku timid korontada ay keeni kartay in qalabka senterifiyujiska uu si xad-dhaaf ah u wareego, taasoo malaha sababtay inuu gebi ahaanba burburo.

Lama oga muddada ay ku qaadan doonto Iiraaniyiinta inay dayactiraan oo ay beddelaan qalabkaas; waxay u badan tahay inay qaadan doonto sannado. Laakiin Iiraan waxay sidoo kale dhisaysaa xarun cusub oo si qoto dheer loo dhisay oo beddeli doonta tan Natanz oo ku taal koonfurta magaalada. Saraakiisha Tehran ayaa u sheegay Hay’adda IAEA inaysan weli furin warshaddaas, sidaas darteed aysan jirin wax la arko.

Haddii Iiraan ay si dhab ah u raadineyso hub nukliyeer ah – taasoo ay si rasmi ah u beeniso – waxay ku qaadanaysaa waqti ka badan qaran kasta oo hubkaas sameystay taariikhda. Dalka Mareykanka wuxuu afar sano gudahood ku horumariyay mashruucii Manhattan Project, isagoo sameeyay bambooyinkii lagu riday Hiroshima iyo Nagasaki si loo soo afjaro dagaalkii Baasifigga. Midowgii Soofiyeeti wuxuu tijaabadiisii ugu horreysay sameeyay 1949-kii, afar sano oo keliya kadib. Hindiya, Bakistaan iyo Israel dhammaantood way dedejiyeen geeddi-socodkaas.

Iiraaniyiinta waxay ku jireen hawshan in ka badan 20 sano, xog kayd ah oo Israel ay ka xadday bakhaar ku yaal Tehran sannado ka hor ayaa muujisay in injineerada Iiraaniyiinta ay sahaminayeen kiciyeyaasha nukliyeerka iyo qalab kale oo loo isticmaali lahaa oo keliya in lagu qarxiyo hub. Taasi waxay ahayd qiyaastii sanadkii 2003, markaasoo, sida uu sheegay sirdoonka Mareykanka, injineerada la faray inay joojiyaan shaqada hubeynta.

Hadalladii ka soo yeeray Mr. Trump iyo Ra’iisul Wasaare Benjamin Netanyahu maalmihii la soo dhaafay ayaa muujinaya inay aaminsan yihiin in shaqadaas dib loo bilaabay, inkastoo aan la soo bandhigin wax caddeyn ah oo taageeraya sheegashadaas. Haddii ay sidaas tahay, weerarada lagu qaaday Fordo, Natanz iyo Isfahan waxay kaliya sii xoojin karaan aragtida hoggaamiyeyaasha Iiraan ee ah inay u baahan yihiin hub si ay dowladoodu u badbaado.

Taariikhda ayaa sidoo kale tilmaamaysa in diblomaasiyaddu ay inta badan ka waxtar badnayd kharribaadda ama weerarrada milateri marka la doonayo in la helo dammaanad ah in dal uusan raadin hubka atoomikada. In ka badan 15 sano ka hor, weerar wadajir ah oo Mareykanka iyo Israel ay ku qaadeen Natanz, iyagoo adeegsanaya hub sebernetik ah oo casri ah, ayaa sababay in qiyaastii shan meelood meel ka mid ah 5,000 ee senterifiyujis ee dalkaasi uu lahaa ay qarxaan.

Laakiin Iiraaniyiintu ma aysan dib u dhisin oo keliya, balse waxay rakibeen qalab ka casrisan kii hore. Kahor weerarkii Israel ee bishan, waxay haysteen qiyaastii 19,000 oo senterifiyujis oo shaqeynayay.

Waxay ahayd markii maamulkii Obama uu Iiraan la galay heshiiskii nukliyeerka ee 2015-kii oo keliya markii Mareykanku uu helay sawir buuxa oo ku saabsan awooddeeda, taasoo ay ugu wacnayd shaqada kormeerayaasha. Kormeerkaasna waa la joojiyay – kamarado badan oo ammaankana waa la damiyay – kadib markii Mr. Trump uu ku tilmaamay heshiiska nukliyeerka “masiibo” uuna ka baxay.

Falcelinta Tehran waxay noqotay inay kordhiso soo saarista senterifiyujisyada, inay yuraniyamta ku bacrimiso heerar ay u baahan yihiin oo keliya dalalka hubka haysta, iyo inay is hortaagto Hay’adda IAEA.

Hadda, ma cadda in kooxda kormeerayaasha IAEA ee ku sugnaa dalka markii uu iska horimaadka Israel qarxay ay dowladda Iiraan u oggolaan doonto inay dib u bilaabaan kormeeradooda, taasoo ay ku jiri doonto xaqiijinta halka ay taallo iyo badqabka yuraniyamtaas heerkeedu ku dhow yahay kan hubka lagu sameeyo.

Dhammaan kormeeradii caalamiga ahaa waa la hakiyay xilliga dagaalka, sida ay sheegeen saraakiisha Iiraan. Xitaa haddii dib loo bilaabo, ma cadda in kormeerayaashu ay si toos ah u geli karaan warshadda Fordo ee la duqeeyay ee dhulka hoostiisa ku taal, ama burburka xarunta weyn ee bacriminta ee Natanz.

Mick Mulroy, oo ahaa sarkaal hore oo ka tirsanaa Pentagon-ka xilligii maamulkii kowaad ee Trump, horena u ahaa sarkaal ka tirsan Hay’adda Sirdoonka Dhexe (CIA), ayaa weerarka ka yiri: “Marka la eego nooca iyo tirada hubka la isticmaalay, waxay u badan tahay inay dib u dhigi doonto barnaamijka hubka nukliyeerka ee Iiraan laba ilaa shan sano.”

Washington (Caasimada Online) – Xoghayaha Arrimaha Dibadda ee Mareykanka Marco Rubio ayaa Axaddii ugu baaqay dowladda Shiinaha inay cadaadis ku saarto Iran si aysan u xirin marin-biyoodka Hormuz, kadib markii Mareykanku uu fuliyay duqeymo lagu bartilmaameedsaday xarumaha nukliyeerka Iran.

Hadalka Rubio oo uu ka jeediyay barnaamijka “Sunday Morning Futures with Maria Bartiromo” oo ka baxa Fox News ayaa yimid kadib markii warbaahinta dowladda Iran, Press TV, ay sheegtay in baarlamaanka Iran uu meel mariyay hindise sharciyeed ogolaanaya in la xiro marin-biyoodka Hormuz — halkaas oo qiyaastii 20% saliidda iyo gaaska caalamka ay maraan.

“Waxaan ku dhiirrigelinayaa dowladda Shiinaha ee fadhigeedu yahay Beijing inay arrintan kala hadlaan Iran, maadaama ay si weyn ugu tiirsan yihiin saliidda ay ka helaan marin-biyoodka Hormuz,” ayuu yiri Rubio, oo sidoo kale ah la-taliyaha amniga qaranka Mareykanka.

“Haddii ay Iran sidaas sameyso, waxay noqon doontaa qalad weyn oo kale. Dhaqaale ahaan, waxay la mid noqon doontaa is-dil. Anaguna waan heysannaa ikhtiyaaro aan uga jawaabno arrintaas, balse dalal kale waa inay si dhab ah arrintaas u eegaan — waayo waxay si ka daran u dhaawici doontaa dhaqaalahooda marka loo eego kan Mareykanka.”

Rubio wuxuu sheegay in xiritaanka marin-biyoodka Hormuz ay noqon doonto koror weyn oo dhanka xiisadda ah, taas oo keeni karta in Mareykanka iyo dalal kale ay si adag uga falceliyaan.

Safaaradda Shiinaha ee Washington weli wax war ah kama aysan soo saarin arrintan.

Mas’uuliyiin Mareykan ah ayaa sheegay in duqeymaha la beegsaday xarumaha ugu weyn ee nukliyeerka Iran ay ahaayeen kuwo “si buuxda u burburiyay bartilmaameedyadii”, iyadoo la adeegsaday 14 gantaal oo ah nooca qarxiya dhulka hoostiisa (bunker-buster bombs), in ka badan labaatan gantaalaha Tomahawk ah iyo in ka badan 125 diyaaradood oo ciidan ah. Tallaabadani waxay sii hurisay colaadda ka taagan Bariga Dhexe.

Tehran waxay ballanqaadday in ay isdifaaceyso. Rubio, oo hadalkiisa sii wata Axaddii, ayaa ka digay in Iran ay jawaab militari bixiso, isagoo sheegay in ay noqon doonto “qaladka ugu weyn ee abid ay sameeyaan.”

Mareykanka wuxuu ogolaanayaa in Iran ay yeelato warshado nukliyeer si ay koronto u dhalliso, balse ma ogola in ay iskeed u bacramiso shidaalka nukliyeerka, sida uu sheegay Rubio.

“Maamulka Iran waa inuu si dhab ah u baraarugo, oo yiraahdo: ‘Haddii aan si dhab ah u dooneyno tamar nukliyeer ah oo dalkeena loo adeegsado, wado ayaa jirta.’ Fursaddaas wali way furnaaneysaa, diyaar baan u nahay inaan berri la hadalno,” ayuu yiri Rubio.

“Ugu dambeyn, waa in ay go’aan gaaraan. Waa arrin aad u sahlan: haddii waxa ay doonayaan ay tahay in ay yeeshaan warshado nukliyeer si koronto u helaan — waxaa jira dalal badan oo sidaas sameeya, mana u baahna in ay iyagu bacramiyaan uranium-kooda — sidaas bay sameyn karaan,” ayuu yiri.