Washington (Caasimada Online) – Xildhibaano ka tirsan Baarlamaanka Mareykanka ayaa warqad rasmi ah u diray Safiirka Soomaaliya ee Washington, Daahir Xasan Cabdi, iyagoo uga dalbaday in Dowladda Soomaaliya ay dib uga noqoto go’aanka ay ku mamnuucday baasaboorka Taiwan.

Labada xildhibaan, Tom Tiffany iyo Andy Ogles, ayaa muujiyay walaac weyn oo ay ka qabaan tallaabada ay Soomaaliya ku joojisay isticmaalka baasaboorka Taiwan, iyagoo sheegay in arrintani u muuqato mid ka dhalatay cadaadis uga yimid Dowladda Shiinaha.

Waxay si cad uga digeen in go’aankaasi uu horseedi karo cawaaqib xun oo saameeya dadka Soomaaliyeed ee ku sugan Mareykanka, gaar ahaan kuwa haysta oggolaanshaha ku-meel-gaarka ah ee TPS.

Waxay carrabka ku adkeeyeen in ay suurtagal tahay in dadkaasi dib loogu celiyo Soomaaliya, iyadoo laga laabanayo ilaalinta sharciyeed ee hadda lagu siiyay.

Sidoo kale, waxay xuseen in Mareykanku uu qaadi karo tallaabooyin diblomaasiyadeed oo ay ka mid yihiin joojinta fiisayaasha Soomaaliya, mamnuucidda baasaboorrada Soomaaliya in lagu galo Mareykanka, iyo hakinta gargaarka mustaqbalka ee Soomaaliya.

Dhanka kale, Dowladda Taiwan ayaa iyaduna si adag uga jawaabtay xayiraadda, iyadoo ku tilmaantay mid ay Soomaaliya ku qaaday cadaadis uga yimid Shiinaha. Si jawaab ah, Taiwan ayaa xannibaad saartay muwaadiniinta sita baasaboorka Soomaaliya, kuwaas oo laga mamnuucay inay u safraan Taiwan wixii ka dambeeya xayiraaddaas.

Dowladda Shiinaha ayaa si diiran u soo dhoweysay mamnuucidda baasaboorka Taiwan ee ay qaaday Soomaaliya, taasoo sida muuqata si weyn uga careysiisay Mareykanka oo haatan is-hayaan Shiinaha, si weyn u garab taagan Taiwan.

Muqdisho (Caasimada Online) – Ergayga Gaarka ah ee Xoghayaha Guud ee Qaramada Midoobay u qaabilsan Soomaaliya, James Swan, ayaa bilaabay socdaallo rasmi ah oo uu ku marayo dowlad goboleedyada dalka, isaga oo xal u raadinaya is-mari waaga ka taagan doorashada dalka.

Ujeeddada safaradan ayaa ah inuu madaxda maamul goboleedyada uga dhaadhiciyo muhiimadda ay leedahay ka qeyb-galka shirka Golaha Wadatashiga Qaran.

Swan ayaa safarkiisa ka bilaabay Galmudug, halkaas oo uu Talaadadii kulan kula yeeshay Madaxweynaha Galmudug, Axmed Cabdi Kaariye. Arbacadiina wuxuu gaaray Koonfur Galbeed, isagoo la kulmay Madaxweynaha maamulkaas, Cabdicasiis Xasan Maxamed (Laftagareen), iyo masuuliyiin kale oo ka tirsan maamulka.

Intii uu socday wadahadalka, danjiraha ayaa hoosta ka xariiqay muhiimadda ay leedahay in la gaaro doorasho heshiis lagu yahay, iyo in la helo wada-hadal qaran oo mideeya dhammaan saamileyda siyaasadeed iyo bulshada Soomaaliyeed.

Wuxuu si gaar ah u muujiyay muhiimadda midnimo iyo wadahadal loo dhan yahay oo dhex mara hoggaamiyeyaasha dalka.

Danjire Swan ayaa lagu wadaa inuu todobaadkan sii wado safarkiisa isagoo tegi doona Puntland iyo Jubbaland.

Waxaa la filayaa inuu booqdo magaalada Garowe maalmaha Sabtida ama Axadda, halkaas oo uu kula kulmi doono Madaxweynaha Puntland, Siciid Cabdullaahi Deni, si uu uga wada hadlo ka qeybgalka shirka Golaha Wadatashiga Qaran.

Ergaygu wuxuu sidoo kale caddeeyay in beesha caalamka ay taageersan tahay dadaalka Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ee ku aaddan qabashada madal qaran oo mideysa aragtida Soomaaliyeed, lagana hortago khataraha ay kooxaha xagjirka ahi ku hayaan dalka.

Abu Dhabi (Caasimada Online) – Warbaahinta dowladda Imaaraadka Carabta ayaa sheegtay in saraakiisha ammaanka ay garoon diyaaradeed ku qabteen malaayiin rasaas oo si sharci-darro ah loogu waday ciidamada Suudaan, balse militariga Suudaan ayaa warbixintaas ku tilmaamay mid gebi ahaanba been abuur ah.

Ciidamada qalabka sida ee Suudaan ayaa muddo dheer ku eedeynayay Imaaraadka inuu hub siiyo Ciidanka Taageerada Degdegga ah (RSF), oo ah koox sida militariga u tababaran oo ay colaadda sokeeye ee labo sano jirsatay ku loollamayaan. Eedeymahan, oo horey ay u xaqiijiyeen khubarada Qaramada Midoobay, ayaa mar kale la baarayaa.

Imaaraadka Carabta ayaa si cad u beeniyay dhammaan eedeymahaas.

Wakaaladda wararka rasmiga ah ee Imaaraadka (WAM) ayaa sheegtay in “ku dhowaad shan milyan oo xabbadood oo ah nooca 7.54 x 62 mm ee Goryunov” laga helay diyaarad gaar loo leeyahay oo ku sugnayd garoon diyaaradeed, iyadoo la xiray dhowr qof oo lala xiriirinayo arrintaas.

WAM waxay intaas ku dartay in shirqoolka keenista hubka ay ku lug lahaayeen dad ay ka mid yihiin taliyihii hore ee sirdoonka Suudaan, Salah Gosh, oo Mareykanka uu cunaqabatayn kusoo rogay sanadkii 2023, sababo la xiriira carqaladeynta geeddi-socodkii dimuqraadiyadda Suudaan.

“Eedeysanayaasha waxaa la qabtay xilli baaritaan lagu samaynayay xabbado saarnaa diyaarad gaar ah oo ku jirtay mid ka mid ah garoomada dalka,” ayaa lagu yiri warbixin ka soo baxday WAM, iyadoo aan la shaacin magaca garoonka, jidkii ay diyaaraddu soo martay, ama magacyada dadka la xiray.

WAM ayaa sidoo kale sheegtay in heshiiska guud ee la tuhunsan yahay oo lagu qiyaasay malaayiin doollar, uu ka koobnaa “qoryaha Kalashnikov, xabbado, qoryo waaweyn iyo bam gacmeedyo,” waxaana lagu qariyay magaca heshiis sonkor lagu soo dhoofinayo oo la sheegay inuu ku dhacay is-afgarad lala yeeshay Kornayl Othman al-Zubeir oo ka tirsan ciidamada Suudaan.

Reuters ma aysan awoodin inay la xiriirto Salah Gosh iyo Othman al-Zubeir si ay uga jawaabaan eedeymaha loo jeediyay.

Ciidamada Suudaan ayaa warbixintaas si cad u diiday, iyagoo sheegay inay marar hore gacanta ku dhigeen hub ay sheegeen inuu kasoo galay Imaaraadka.

“Markii dowladda Suudaan ay muujisay kaalinta ay Imaaraadku ku leeyihiin dambiyada ay RSF u geystaan shacabka, iyadoo si toos ah u taageeraysa maleeshiyaadkan, haddana Imaaraadka wuxuu isku dayayaa inuu indhaha shacabka ka jeediyo xaqiiqda isagoo sameynaya eedeymo been abuur ah,” ayuu yiri afhayeenka ciidanka, Sarreeye Guuto Nabil Cabdalla oo la hadlay Reuters.

Suudaan ayaa sidoo kale dacwad u gudbisay Maxkamadda Caddaaladda Caalamiga ah (ICJ), iyadoo ku eedaysay Imaaraadka inuu gacan ka siiyay RSF inay xasuuq ka geystaan Galbeedka Darfur — eedeymo Imaaraadka uu si adag u beeniyay. Maxkamaddu waxay la filayaa inay Isniinta soo socota go’aan horudhac ah ka gaarto dacwaddaas.

Ilo xog-ogaal ah ayaa sheegay in ciidamada Suudaan weli isticmaalayaan bankiyada Imaaraadka si ay u maamulaan dhaqaalahooda, inkastoo xiriirka labada dal uu meel xasaasi ah marayo. Lama hayo warar hore oo muujinaya in hub Imaaraadka laga soo dhoofiyay.

Dagaalka Suudaan oo ka dhashay loollan awoodeed oo u dhexeeya ciidamada iyo RSF, ayaa sababay burbur baahsan, iyadoo ay ku dhinteen tobannaan kun oo qof, in ka badan 13 milyan oo kalena ay barakaceen.

Inkasta oo ciidamada dowladda ay dib ula wareegeen inta badan caasimadda Khartuum iyo bartamaha dalka, haddana dagaallo culus ayaa weli ka socda Waqooyiga Darfur. Bishii April, weerar ay RSF ku qaadeen xerada barakacayaasha ee Zamzam — oo duruufo adag iyo macaluul haysato — ayaa sababay barakaca boqollaal kun oo qof.

Muqdisho (Caasimada Online) – Sagaal bilood kadib afduubkii labo muwaadin oo u dhashay Koonfur Kuuriya, muuqaal cusub ayaa Axaddii, April 28, lagu baahiyay internet-ka, kaasoo muujinaya labada qof oo wali nool balse ku sugan xaalad cabsi leh gudaha Soomaaliya.

Muuqaalkan oo soconaya saddex daqiiqo ayaa lagu arkayaa samafale David Ian Lee iyo sodohdiis Hiwi Sokk Cheon, kuwaasoo la afduubtay 12-kii Agoosto 2024 iyadoo rag hubeysan ay ka kaxeysteen gurigooda ku yaalla tuulada Odda ee u dhow xuduudda Kenya iyo Itoobiya.

Lee, oo si cad u muujinaya walaac iyo daal nafsi ah, ayaa ugu baaqay dowladda Koonfur Kuuriya in ay si degdeg ah u farageliso si loo badbaadiyo isaga iyo Cheon.

“Maalmuhu aad bay u dheeraadeen, waxaana wajahnaa cabsi joogto ah iyo hubanti la’aan. Waxaan ku jirnaa xaalad halis ah oo aan difaac lahayn. Waxaan nahay dad aan waxba galabsan oo lagu dhex riday dagaal aanu waxba ka ogeyn,” ayuu yiri Lee, iyadoo Cheon ay fadhido dhinaciisa, wajigeedana laga dareemayo baqdin aad u weyn.

Lee ayaa hadalkiisa sii raaciyay: “Fadlan ha naga tegin. Ha sugin in xaaladdu kasii darto. Waxaan idinka codsaneynaa inaad si dhaqso leh u dhaqaaqdaan oo aad noo soo celisaan si nabad ah. Si aad ah ayaan uga walaacsanahay amnigeenna iyo badqabkeenna.”

Mas’uuliyiinta ammaanka Kenya ayaa aaminsan in muuqaalka, oo la tuhunsan yahay in ay baahiyeen kooxda Al-Shabaab, uu ujeedkiisu yahay cadaadis saaridda dowladda Koonfur Kuuriya si ay ula furto wadahadal.

Afduubkan ayaa horseeday baaritaan weyn oo iskaashi ah sanadkii hore, taasoo keentay in la xiro siddeed eedeysane, oo ay ku jiraan lix Itoobiyaan ah. Eedeysanayaashan ayaa wali xiran, iyadoo baaritaannada weli socdaan.

Safaaradda Koonfur Kuuriya ee magaalada Nairobi weli ma aysan bixin war rasmi ah oo ku saabsan fiidiyowga la baahiyay.

Dhinaca kale, saraakiisha Kenya ayaa sheegay in la adkeeyay roondooyinka ammaanka ee ka socda xadka, xilli ay sii kordhayaan walaacyada la xiriira dhaq-dhaqaaqa kooxaha hubeysan ee ka tallaabaya xuduudda.

Muqdisho (Caasimada Online) – Wasiirka cusub ee Wasaaradda Gaashaandhigga Soomaaliya, Axmed Macalim Fiqi ayaa shaaciyay in uu dib eegis dhameystiran ku sameyn doono habka dalacsiinta ciidamada qalabka sida, si meesha looga saaro eexda iyo saameynta qabiilka.

Wasiirka ayaa tilmaamay in la doonayo nidaam cadaalad ku dhisan oo lagu hago sare u qaadista darajooyinka ciidamada, taas oo uu sheegay in ay ka shaqeyn doonto Dowladda Federaalka Soomaaliya.

Axmed Macalim Fiqi, oo maanta xilka kala wareegay wasiirkii hore ee Gaashaandhigga, ayaa caddeeyay in dalacsiinta dambe ee ciidamada aysan noqon doonin kuwo lagu saleeyo waji aqoon ama qaraabo kiil, balse ay noqon doonaan kuwa lagu saleynayo mudnaan shaqo iyo aqoon ciidanimo. Tani, ayuu sheegay, ay qeyb ka tahay dadaallada lagu hagaajinayo tayada iyo sumcadda ciidamada qaranka.

“Waxaan joojin doonaa dhaqanka ah in Xildhibaano ama Wasiiro ay u tagaan Madaxweynaha si ay ugu codsadaan in askari qabiil ahaan ay u yaqaanaan loo dalacsiiyo,” ayuu yiri Wasiir Fiqi. Wuxuu intaas ku daray in ciddii isku dayda inay carqaladeyso shaqada Wasaaradda lala xisaabtami doono, iyadoo loo marayo hannaan sharci ah oo cad.

Wasiirka cusub ayaa sidoo kale ka hadlay baahiyaha aas-aasiga ah ee ciidamada, isagoo xusay in cunto tayo leh, shidaal joogto ah iyo adeegyada loojistikada ay yihiin waxyaabaha uu mudnaanta siin doono. Wuxuu sheegay in ciidamada ay heli doonaan agabkooda meel kasta oo ay joogaan, si ay shaqadooda u gutaan iyagoo hufan.

Fiqi oo horey usoo noqday Wasiirka Arrimaha Gudaha iyo kan Arrimaha Dibadda, ayaa sheegay inuu khibraddiisa kaga faa’iideyn doono sidii uu isbedel muuqda ugu sameyn lahaa Wasaaradda Gaashaandhigga. Wuxuu ballan-qaaday inuu xoojin doono xiriirka u dhexeeya hoggaanka ciidanka iyo wasaaradda.

Wasiirka ayaa muujiyay in la jooggo waqtigii la hagaajin lahaa kalsoonida shacabka ee ku aaddan ciidamada qaranka, isagoo carabka ku dhuftay in ciidamada la horumarin doono si ay u noqdaan kuwo matala qaran mid ah, kana madax bannaan saameyn kasta oo qabiil ku saleysan.

Muqdisho (Caasimada Online) – Taliyaha Ciidanka Xoogga Dalka Jeneraal Odawaa Yuusuf Raage ayaa gaaray go’aan hadda kadib badbaado u noqon kara ciidanka xoogga, waxaana lasoo xiray ciidan ka cararay dagaalka Al-Shabaab.

Cutubyo ka tirsan guutada 18-aad ee Gorgor ee ciidanka xoogga dalka ayaa xabsiga la dhigay, iyadoo la reysteeyey qaar kamid ah saraakiishii guutadaas.

Ciidanka Muqdisho looga yeeray ee lagu xiray Gaashaandhigga ayaa ka soo cararay dagaalkii kooxda Al-Shabaab ay ku qaaday deegaanka Wargaadhi, halkaas oo lagu laayey ciidamadii deegaanka oo aad u dagaalamay.

Gaashaanle Dhexe Xasan Ciraaqi oo hoggaamiya guutadaas ayaa marar badan lagu eedeeyey maamul xumo iyo bitiyari dagaal, guutada 18-aad ee Gorgor, mar waxay ahayeen ciidanka ugu awooda badan xoogga dalka, balse hadda waxaa heysa maamul xumo daran oo sababtay in lasoo xiro.

Xasan Ciraaqi ayaa la sheegay in maalintaas uusan joogin goobta dagaalka, balse saraakiishii ka hooseysay ayaa ku guul dareysatay in ciidanka ay dagaal geliyaan, waxaana dhamaantood looga yeeray Muqdisho, kadibna waa la reysteeyey.

Tallabada uu qaaday Taliyaha Xoogga ayaa loo arkaa mid badbaado u noqon karta ciidanka oo maalmihii dambe dagaalami diiday, taasi oo fududeysay in Shabaab ay laayaan ciidanka, markii ay ka cararaan difaacooda.

Qorshaha cusub ee Jeneraal Odawaa ayaa dalka ka badbaadi kara inay Shabaab qabsadaan, maadaama ciidamada oo aan dagaalameyn ay sababtay in kooxdu qabsato dhul aad u balaaran oo mar hore laga xoreeyey.

Qaar kamid ah ciidamada ilaalada madaxtooyada qaranka iyo kuwa deegaanka ayaa si adag uga dagaamay Wargaadhi, waxaana la xiray dhamaan ciidamadii qaranka ee dagaalkaas ka soo cararay.

Muqdisho (Caasimada Online) – Jibriil Cabdirashiid Xaaji Cabdi, oo hadda ah Ra’iisul Wasaare ku-xigeenka labaad ee Xukuumadda Federaalka Soomaaliya ayaa maanta si rasmi ah u wareejiyay xilka Wasiirka Gaashaandhigga, kaddib markii uu hayay muddo 24 maalmood ah.

Wareegto uu todobaadkaan soo saaray Ra’iisul Wasaare Xamza Cabdi Barre ayaa isku shaandhayn uu sameeyey waxa ay sababtay in xilkii laga qaado Mr. Jibriil, isaga oo loo magacaabay Ra’iisul Wasaare ku-xigeenka labaad. Isku shaandheyntaas ayaa sababtay in xilka Wasiirka Gaashaandhigga laga qaado Jibriil, laguna beddelo Axmed Macalim Fiqi.

Jibriil Cabdirashiid ayaa xilka Wasiirka Gaashaandhigga la wareegay 6-dii April 2025, isagoo xilkaas kala wareegay Cabdulqaadir Maxamed Nuur, Wasiirkii muddada ugu dheer soo hoggaamiyay Wasaaradda.

Munaasabadda xil-wareejinta oo maanta ka dhacday magaalada Muqdisho ayaa waxaa goobjoog ka ahaa mas’uuliyiin sare oo ka tirsan Dowladda Federaalka, oo uu ka mid ahaa Ra’iisul Wasaare ku-xigeenka dalka, Saalax Axmed Jaamac.

Wasiir Fiqi oo si rasmi ah ula wareegay xilka ayaa sheegay inay u bilaabatay hawl weyn oo kale oo qaranka loogu adeegayo, isagoo tilmaamay muhiimada wasaaradda difaaca oo ah mid ka mid ah tiirarka qaranimadu ay ku taagan tahay.

Hoos ka aqriso qoraal uu xil-wareejinta kadib soo saaray Fiqi:

Waxaan si rasmi ah ula wareegay maantay xilka Wasiirka wasaaradda Gaashaandhigga – JFS oo uu igu wareejiyey walaalkay wasiirkii hore ahna Raysulwasaare ku xigeenka 2aad Md. Jibriil Cabdirashiid Xaaji, goob joogna uu ka ahaa Raysulwasaare ku xigeenka Md.Salah Jamac.

Waxaa noo bilowdey hawl weyn oo kale oo qaranka loogu adeegayo, wasaaradda Difaacuna waa mid ka mid ah tiirarka qaranimadu ay ku taagan tahay, waa halka laga ilaaliyo madaxbanaanida, gobonimada, midnimada dalka iyo dawladnimadiisa.

Waxaan xoogga saaraynaa dirirta iyo jabinta Khawaarijta qooqan, xoojinta tayada iyo dhismaha ciidankeena iyo hirgelinta siyaasaadka kala duwan ee la xiriira Difaaca.

Dadweynaha Soomaaliyeed, kuwa dalkooda jecel, kuwa neceb Khawaarijta iyo wadaniyiinta waxaan ka codsanayaa in aan ka wada shaqayno oo garab weyn ay ka gaystaan sidii khawaarijta Loo baabi’in lahaa isla markaana ciidamadeena jihaadka ku jira Loo garab istaagi lahaa, si ay u noqdaan kuwo ku filnaada la wareegidda mas’uuliyadda amniga iyo difaaca dalka.

Waxaan mahadcelin gaar ah u dirayaa saaxiibada Soomaaliya ee nala garab taagan taakulada iyo sidii dalka looga baabi’in lahaa Khawaarijta.

Muqdisho (Caasimada Online) – Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, Xasan Sheekh Maxamuud oo maanta qoraal soo saaray dhambaal u direy shaqaale weynaha Soomaaliyeed.

Madxweyne Xasan Sheekh ayaa dhamaan shaqaalaha Soomaaliyeed iyo qoysaskooda ugu hambalyeeyay munaasabadda Maalinta Shaqaalaha awgeed, oo ku beegan maanta oo taariikhdu tahay 1-da May 2025.

Madaxweynaha ayaa ku amaanay shaqaalaha Soomaaliyeed dadaalkooda, kartidooda iyo doorkooda muuqda ee ay ka qaadanayaan horumarinta dalka, dowlad-dhisidda, iyo difaaca Qaranka.

Sidoo kale wuxuu tilmaamay in shaqaalaha Soomaaliyeed ay mudan yihiin ammaan gaar ah maadaama ay yihiin laf-dhabarta horumarka bulshadeenna. Wuxuu xusay in ansixinta Xeerka Shaqaalaha ee la cusbooneysiiyay sanadkan ay tahay tallaabo muhiim ah oo lagu xoojinayo ilaallinta xuquuqda shaqaalaha.

Madaxweynaha ayaa xaqiijiyay sida ay Dowladda Federaalka Soomaaliya uga go’an tahay hirgelinta Ajandaha Shaqo Wanaagga si loo yareeyo shaqo la’aanta, loona xoojiyo xiriirka shaqaalaha iyo loo shaqeeyeyaasha.

“Waxaan Shaqaale weynaha Soomaaliyeed ugu hambalyeynayaa, Munaasabadda Maalinta Shaqaalaha Adduunka ee 1-da May. Shaqaalaha Soomaaliyeed waxa ay ku suntanyihiin hawl-karnimo, hufnaan iyo dhabar adayg,” ayuu yiri madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud.

Waxaa uu intaas kusii daray “Waxaan ku amaanayaa kaalintooda muhiimka ah ee ay xilligaan ka qaadanayaan halganka dib u dhiska dowladnimada iyo horumarinta dalka.”

Madaxweynaha ayaa ugu dambeyntiina ku booriyay dhammaan hay’adaha dowladda iyo kuwa gaarka loo leeyahay in ay ilaaliyaan xuquuqda shaqaalaha, korna loo qaado xushmadda iyo xaq-dhowrka shaqo, wuxuuna Alle uga baryay naxariis waalidinta iyo dhallinyarada Soomaaliyeed ee naftooda u huray adeegga dalkooda.

Muqdisho (Caasimada Online) – Senator Cabdi Xasan Cawaale Qeybdiid, oo maanta warbaahinta kula hadlay magaalada Muqdisho, ayaa cabasho xooggan ka muujiyey wax uu ugu yeeray dhul-boobka ka socda caasimadda.

Dhul-boobkan, oo uu ku eedeeyey Madaxweynaha Soomaaliya, Xasan Sheekh Maxamuud, ayuu sheegay inuu u fulinayo Taliyaha Booliska Gobolka Banaadir, Macallin Mahdi.

“Macallin Mahdi ayaan u tagnay si aan dadka loo barakicin, laakin wuxuu nagu yiri: ‘Mar haddii waraaq ka timaaddo Madaxweyne Xasan Sheekh, wax la joojinayo ma jiro,’” ayuu yiri Senator Cabdi Qeybdiid.

Senatorka ayaa sheegay in dhul-boobka ka socda magaalada Muqdisho uu saameeyey dhammaan bulshada, isagoo ka sheekeeyey boosas laga kireeyey qoyskiisa oo markii dambena awood dowladeed looga saaray.

Sidoo kale, wuxuu sheegay in arrintani ka mid tahay sharci-darrada ka jirta dalka, ayna madaxda sare ee dalka — oo uu ugu horreeyo Madaxweyne Xasan Sheekh — sida ay rabaan ka yeelaan.

“Aniga hore ayaan u arkay in sida aad ku noolaan karto, ku nooloow waaye,” ayuu yiri Senator Qeybdiid, oo sheegay in inta uu xukunka hayo Xasan Sheekh uusan joogsaneen dhul-boobku.

Senatorka ayaa quus ka muujiyey hab-dhaqanka Madaxweyne Xasan Sheekh, oo uu ku eedeeyey inuu ku tumanayo sharciga. “Maadaama dowladdii Soomaaliyeed aysan lahayn Maxkamad Dastuuri ah oo sharci loo raaco, waxaa dastuur u noqday in madaxweynuhu wixii uu rabo fuliyo,” ayuu yiri.

Hoos ka daawo muuqaalka

Muqdisho (Caasimada Online) – Fal-celin aan caadi aheyn iyo hadal-heyn xooggan ayaa ka dhalatay dib u dhaca ku yimid shirka Golaha Wadatashiga Qaranka oo la filayay inuu maanta ka furmo gudaha magaalada Muqdisho ee caasimada dalka Soomaaliya.

Sida lagu sheegay warsaxaafadeed kasoo baxay xafiiska Ra’iisul wasaaraha shirka ayaa si rasmi ah u furmi doono maalinta Isniinta ah oo ku beegan 5-ta bisha May 2025.

Go’aankan ayaa yimid kadib wadatashi ay yeesheen Madaxda Qaranka, sida lagu xusay bayaanka ka soo baxay xafiiska Ra’iisul Wasaaraha.

Shirka Golaha Wadatashiga Qaranka (NCC) waa madal muhiim ah oo ay ku kulmaan Dowladda Federaalka Soomaaliya iyo Dowlad Goboleedyada xubnaha ka ah Federaalka, si ay uga wada hadlaan arrimaha dalka u muhiimka ah, sida amniga, doorashooyinka, iyo dib-u-habaynta dastuurka.

Dib-u-dhigista shirka ayaa timid maalmo kadib markii uu qaadacay Madaxweynaha Puntland, Saciid Cabdullaahi Deni, isaga oo shuruud ku xiray ka-qaybgalka, wuxuuna tilmaamay in Puntland ay maqnaan doonto inta ay dowladda dhexe uga soo laabanayso heshiisyadii ay horay uga baxday kuwaas oo sababay khilaafka taagan ee labada dhinac.

Haddaba, sidee looga fal-celiyay dib u dhaca ku yimid shirka Golaha Wadatashiga Qaran?

Cali Aadan: “Buuqa Baarlamaanka ka jira miyaa lagu daminayaa in shirka dib loo dhigo?. Waa lays fahmay.”

Ayuub Barre: “Wakiilka Qaramada Midoobay ee Soomaaliya, James Swan ayaa kala diray shirkii.”

Xarbi Yare: “Shaqa wacan madaxda Soomaaliyeed, hadaanahay shacabka wax wanaagsan ayaa idinka rajeneynaa.”

Maxamed Cabdi Cali: “Waan socon waynayee aan orodno ayaa la dhahaa alaabtaan.”

Bashiir Ibraahim Cali: ” Gogosha nabadeed ma waxaa lo beddalay mid maamul Gobaleed kaliya?”.

Muqdisho (Caasimada Online) – Ra’iisul wasaarihii hore ee Soomaaliya, Mudane Maxamed Xuseen Rooble oo warsaxaafadeed soo saaray ayaa ka hadlay xiisadda ka taagan baarlamaanka, isaga oo u caqli celiyay guddoomiye Sheekh Aadan Madoobe.

Maxamed Xuseen Rooble ayaa marka hore sheegay in wax laga xumaado ay tahay fowdada ka socota baarlamaanka, ayna niyad-jabineyso shacabka Soomaaliyeed.

Sidoo kale wuxuu cambaareeyay hadalladii shalay kasoo yeeray guddoomiyaha Golaha Shacabka ‘oo jiis ugu yeeray mid kamid ah xildhibaannada baarlamaanka’ wuxuuna ugu baaqay inuu ka laabto waddada uu ku socdo, uuna  ilaaliyo sharuucda u taalla dalka.

Waxaa kale oo uu si adag cambaareerayay gacan qaadkii shalay loo gaystay qaar kamid ah mudanayaasha baarlamaanka, isaga oo xusay inay ahayd xadgudub wayn oo dhacay.

“Waxaan cambaaraynayaa gacan qaadka loo gaystay Xildhibaano ka tirsan Baarlamaanka taas oo xadgudub ku ah xasaanadda Xildhibaannada, sidoo kale waa arrin argagax leh in Gudoonka Baarlamaanku ay isticmaalaan erayo takoor ah, kuwaas oo ka baxsan diinteenna iyo dhaqanka suubban” ayuu yiri Mudane Maxamed Xuseen Rooble

Sidoo kale wuxuu sii raaciyay “Waxaan ugu baaqayaa hoggaanka Golaha iyo mudaneyaasha Baarlamaankuba in ay ku noqdaan xayndaabka Sharciga, ilaaliyaanna dareenka Shacabka Soomaaliyeed ee ay matalaadooda ku fadhiyaan”.

Hoos ka akhriso qoraalka oo dhammeystiran:-

BISMILLAHI

Waa wax aad looga xumaado fawdada ka socota Golaha Shacabka ee Baarlamaanka Jamhuuriyadda oo ah hay’adda ugu sarraysa Dalka.

Hab-dhaqankaan waa mid niyad jabinaya Shacabka sawir xunna ka bixinaya Dawladnimadeenna.

Waxaan cambaaraynayaa gacan qaadka loo gaystay Xildhibaano ka tirsan Baarlamaanka taas oo xadgudub ku ah xasaanadda Xildhibaannada, sidoo kale waa arrin argagax leh in Gudoonka Baarlamaanku ay isticmaalaan erayo takoor ah, kuwaas oo ka baxsan diinteenna iyo dhaqanka suubban.

Sidoo kale waxaan cambaaraynayaa xadgudubka loo gaystay Saxafiyiinta oo isugu jiray gacan ka hadal iyo carqaladayn shaqadooda ah, waa arin Khilaafsan Dastuurka oo dhawraya xaqa fikirka iyo xornimadiisa.

Waxaan ugu baaqayaa hoggaanka Golaha iyo mudaneyaasha Baarlamaankuba in ay ku noqdaan xayndaabka Sharciga, ilaaliyaanna dareenka Shacabka Soomaaliyeed ee ay matalaadooda ku fadhiyaan.

Muqdisho (Caasimada Online) – Guddoomiyaha Golaha Shacabka Soomaaliya Sheekh Aadan Maxamed Nuur (Aadan Madoobe) iyo wafdi uu hoggaaminayo ayaa maanta u baxay safar dibadeed, xilli ay taagan tahay xiisad culus oo ka dhex jirta baarlamaanka.

Sheekh Aadan Madoobe oo goordhow ka dhoofay garoonka diyaaradaha Aadan Cadde ayaa u ambabaxay magaaladda Algiers ee caasimadda wadanka Algeria, halkaas oo ay uga bilaabatay booqasho rasmi ah.

Ujeedka safarka Aadan Madoobe ayaa la xiriiro ka qayb-galka shirka guddoomiyaasha baarlamaannada Carabta oo maalmaha soo socda ka furmi doona caasimadda Algiers .

Sida uu qorshuhu yahay shirka guddoomiyaasha baarlamaanadda Carabta ayaa sanadkan looga hadli doonaa arrimaha waddamada Carabta gaar ahaan xaaladda dadka Falastiin oo haatan wajahaya xaalad adag iyo weeraro ay weli ku hayso Israel.

Safarka uu galay Sheekh Aadan Madoobe ayaa kusoo aadayo xilli uu haatan wajayo culeys ka haysta baarlamaanka, kadib markii ay mooshin ka keeneen qaar kamid ah xubnaha Golaha Shacabka oo ku eedeeyay inuu jabiyay sharciga iyo xeerka golaha.

Arrinta ayaa isku rogtay gacan ka hadal iyo dagaal toos ah, kadib markii shalay uu buuq hareeyay kulan ay yeesheen xildhibaannada, kaas oo fowdo kusoo dhammaaday.

Kadib waxaa sii xigtay in xalay guddoomiyaha uu qaaday tallaabo kale, kadib markii xubno ka tirsan Golaha Shacabka uu ka mamnuucay ka qeyb-galka fadhiyada Golaha, sababo la xiriira amniga, sida lagu sheegay warqad xalay ka soo baxday xafiiskiisa.

Sidoo kale, Guddoomiye Aadan Madoobe ayaa Guddiga Xeerhoosaadka ee Golaha ka codsaday inay soo gudbiyaan talo-bixin iyo tallaabooyin ku habboon xubnahan, si waafaqsan Xeerhoosaadka Golaha Shacabka.

Dhankooda xildhibaannada ayaa soo saaray go’aan kale oo xasaasi ah, waxayna si adag u cambaareeyeen falkii ‘xad-gudubka’ ahaa ee shalay ilaalada xarunta golaha shacabka ay kula kaceen weriyayaasha Warbaahinta Madax-banaan.

Guddoomiye Sheekh Aadan Madoobe ayaa la sheegay in uu amar ku bixiyey in banaanka aysan waxba ka duuba karin saxaafadda, iyadoo laga hortegayo in xildhibaanada careysan ay helaan fursad ay kula hadlaan warbaahinta.

“Waxaan si cad u cambaareynayaa isticmaalka sharci-darrada ah ee Ciidamada loogu adeegsaday Saxaafadda, waxaana si gaar ah farta ugu fiiqayaa Guddoomiyaha Golaha Shacabka oo amar ku bixiyay in la caburiyo warbaahinta madaxa-bannaan,” ayaa lagu yiri qoraal ay soo saareen xildhibaannada, gaar ahaan kuwa guddiga warfaafinta.

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa 30-kii April 2025 si rasmi ah u dhaqan gelisay xayiraad cusub oo mamnuuceysa in dalka soo galaan ama transit ahaan u maraan dadka haysta baasaboorada Taiwan.

Amarkan ayaa kasoo baxay Hay’adda Duulista Rayidka Soomaaliyeed, waxaana si degdeg ah loogu wargeliyay shirkadaha diyaaradaha caalamiga ah, iyadoo isla markiiba la dhaqan geliyay.

Wasaaradda Arrimaha Dibadda ee Taiwan ayaa si adag u cambaareysay go’aankaas, iyadoo ku eedeysay inuu ku yimid cadaadis Shiinaha ka yimid, islamarkaana ku baaqday in dowladda Soomaaliya ay dib uga noqoto go’aankeeda.

Isla markiiba, Taiwan iyo maamulka Somaliland ayaa si wadajir ah ugu baaqay dalalka iyo hay’adaha caalamiga ah ee la aragti ah, in ay cadaadis ku saaraan Soomaaliya si loo laalo xayiraadda. Dhanka kale, Taiwan waxay uga digtay muwaadiniinteeda inay u safraan Soomaaliya iyo Somaliland labadaba.

Dhinaca kale, Shiinaha ayaa si buuxda u taageeray go’aanka Soomaaliya, isagoo ku sifeeyay mid sharci ah oo muujinaya madax-bannaanida qaranka iyo xaqiijinta mabda’a “Hal Shiinaha”.

Tallaabo muujisay awoodda Soomaaliya

Xayiraaddan safarka ma aha oo keliya arrin sharciyeed, balse waa tallaabo istiraatiiji ah oo dowladeed oo muujinaysa awoodda dowladda federaalka. Waxay bidhaaminaysaa awoodda sii kordheysa ee Soomaaliya ay u leedahay saameynta siyaasadda gobolka iyo tan caalamiga ah, isla markaana caddayn u ah go’doonka diblomaasiyadeed ee weli haysta Somaliland.

Amarka dowladda Soomaaliya wuxuu tusaale u yahay sida ay u shaqeyso awoodda dawlad rasmi ah oo caalamku aqoonsan yahay.

Iyada oo kaashaneysa xeerka caalamiga ah iyo maamulkeeda hawada, Muqdisho waxay ku qasbi kartaa shirkadaha diyaaradaha inay u hoggaansamaan go’aamadeeda – xitaa haddii Taiwan xafiis ku leedahay Hargeysa ama xiriir dhow la leedahay maamulka Somaliland.

Tallaabadan ayaa sidoo kale si degdeg ah u beddeshay siyaasaddii socdaalka ee Taiwan, taasoo muujinaysa awoodda Soomaaliya ay u leedahay in ay saameyso dhaqanka caalamka iyadoo adeegsaneysa waddooyin sharci ah oo rasmi ah.

Go’aankani wuxuu xoojinayaa mowqifka Soomaaliya ee ah:

• Inay tahay wakiilka kaliya ee sharciyan metela shacabka Soomaaliyeed heer caalami ah;
• Inay leedahay awood madax-bannaani oo ay ku maamuli karto xuduudaheeda iyo hawadeeda;
• Inay tahay saaxiib diblomaasiyadeed oo muhiim u ah Shiinaha, taasoo sii kobcineysa miisaanka siyaasadda arrimaha dibadda ee Soomaaliya.

Awoodda xaddidan ee Somaliland

Inkasta oo Somaliland leedahay maamul iyo nidaamyo amni oo u gaar ah, dhacdadani waxay si cad u muujisay xuduudaha ay leedahay awooddeeda diblomaasiyadeed.

Baaqii wadajirka ahaa ee ay Taiwan iyo Somaliland u direen beesha caalamka wuxuu ahaa codsi ka yimid laba dhinac oo aan haysan aqoonsi rasmi ah oo caalami ah. Midkoodna ma leh awood sharciyeed oo uu kaga hortegi karo amarka ka yimid dowladda Soomaaliya.

Digniinta socdaal ee ay Taiwan bixisay, taasoo labadaba ku saabsan Soomaaliya iyo Somaliland, si dadban ayey u iftiimisay nuglaanta Somaliland ee dhinaca sharciyadda caalamiga ah.

Inkastoo Somaliland ay xafiis u oggolaatay Taiwan inuu ka shaqeeyo gudaha Hargeysa, haddana ma awooddo inay bixiso dammaanad sharciyeed oo caalami ah ama ay ka hor tagto xayiraado kasoo baxa Muqdisho. Xiriirka ay la leedahay Taiwan wuxuu leeyahay qiime siyaasadeed oo muuqaal ah, balse ma leh miisaan siyaasadeed oo wax ka beddeli kara go’aanada caalamiga ah.

Qaybta istiraatiijiga ah ee arrintani waa mid xasaasi ah. Sida Soomaaliya ula safatay Shiinaha oo bogaadiyay go’aankaas, waxay sare u qaadayso muhiimada Soomaaliya ay ku yeelan karto isbeddellada siyaasadeed ee caalamka.

Dowladda Soomaaliya waxay tallaabadan uga faa’iideysanaysaa:

• Inay kasbato taageero siyaasadeed iyo diblomaasiyadeed;
• Inay hesho dhiirrigelin dhaqaale mustaqbalka;
• Inay muujiso inaysan ahayn kaliya dowlad la aqoonsaday, balse ay si firfircoon u adeegsanayso aqoonsigeeda si ay u go’doomiso ciyaartoy aan la aqoonsan sida Taiwan iyo xulafadeeda.

Aqoonsigu waa saldhigga awoodda

Arrintani waxay si gaar ah u muujinaysaa hal xaqiiqo oo ku saleysan siyaasadda caalamka: aqoonsigu waa halka ay ka dhalato awoodda dowladnimo.

Inkasta oo Soomaaliya ay wajahdo caqabado gudaha ah, haddana dowladda caalamku aqoonsan yahay ayaa si buuxda waxay u leedahay awoodda matalaadda diblomaasiyadeed iyo sharciyeed ee dalka.

Awooddaasi waxay u suurta-gelineysaa inay ku soo rogto xayiraado leh saameyn caalami ah – kuwaasoo aan xitaa lagu jebin karin maamul is-maamul ah sida Somaliland.

Dhanka kale, aqoonsi la’aanta Somaliland ayaa xaddidaysa awooddeeda, xitaa gudaha dhulkeeda. Xayiraaddan ayaa muujisay daciifnimada xiriirkeeda dibadda iyo xannibaadaha diblomaasiyadeed ee hortaagan illaa ay hesho aqoonsi rasmi ah.

Soomaaliya, tallaabadan waa muujin xeeladaysan oo ku saabsan madax-bannaanideeda. Somaliland, se, waa xasuusin dhab ah oo muujinaysa in dariiqa aqoonsiga caalamiga ah weli fog yahay.