Muqdisho (Caasimada Online) – Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, Mudane Xasan Sheekh Maxamuud iyo wafdi uu hoggaaminayo ayaa si diiran loogu soo dhoweeyey caasimadda dalka Jabuuti.

Madaxweynaha ayaa halkaasi uga qeyb-galaya munaasabad lagu xusuusanayo dadaalkii dowladda Jabuuti ee qabashada shirweynihii dib u heshiisiinta Soomaalida iyo dib u yagleelidda Jamhuuriyadda 3-aad ee Soomaaliya.

Madaxweynaha Jabuuti, Mudane Ismaaciil Cumar Geelle oo martigelinaya munaasabadda xuska sannad-guurada 25-aad ee shirkii nabadda Soomaaliya ayaa ku maamuusay madaxda qaranka iyo qeybaha kala duwan ee bulshada Soomaaliyeed daah-furka xarunta cusub ee dib u heshiisiinta Geeska Afrika ee loogu magac daray Taallada Nabadda ee Carta, taas oo taariikh mugweyn ku leh Nabadda iyo dowlad-dhiska Soomaaliya.

Madaxweyne Xasan Sheekh ayaa muddada uu joogo dalka Jabuuti waxa uu kulamo la yeelandoona madaxda sare ee dalkaasi, isaga oo khudbad ku saabsan guulaha mira-dhalka ah ee ay Soomaaliya ka dhaxashay shirkii dib u heshiisiinta Carta ku soo bandhigi doona munaasabadda daahfurka xarunta dib u heshiisiinta Geeska Afrika.

Horey waxaa dalka Jabuuti ugu sugnaa madax kala duwan oo ka tirsan Dowladda Federaalka Soomaaliya iyo bulshada rayidka, kuwaas oo labadii maalmood ee u dambeeyay halkaasi kusii qul-qulayay.

Hoggaamiyeyaasha mucaaradka ee Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa sidoo kale qeyb ka ah mas’uuliyiinta ka qeyb-galeysa munaasabadan oo uu marti-galiyay Madaxweynaha Jabuuti, Ismaaciil Cumar Geelle.

Wafdi uu hoggaaminayo Madaxweynihii hore ee Soomaaliya, Shariif Sheekh Axmed, ayaa isna maanta gaaray magaalada Jabuuti, iyadoo ay weheliyaan xubno ka tirsan Golaha Samatabixinta Soomaaliyeed.

Si kastaba, munaasabadda xuska 25 sano guuradii shirkii Carta ayaa waxaa lagu soo bandhigi doona taariikhda shirkaasi iyo guulaha laga gaarey dowladnimada Soomaaliya.

New York (Caasimada Online) – Xildhibaanad Ilhaan Cumar oo ka tirsan Golaha Wakiillada Mareykanka ayaa ku baaqday in si dhab ah loola xisaabto Dowladda Imaaraadka Carabta iyo cid kasta oo ku lug leh colaadda dalka Sudan.

Ilhaan oo si adag uga hadashay dagaalka Sudan iyo xaaladda bani’aadamnimo ee aadka u daran ee ka dhalatay colaadan, taas oo ay ku tilmaantay mid ka mid ah kuwa ugu xanuunka badan caalamka.

Qoraal ay soo dhigtay barteeda X (ex-Twitter) ayay Ilhaan ku sheegtay in dagaalka sokeeye ee Sudan uu sababay dhimashada tobannaan kun oo qof, halka in ka badan 12 milyan ay guryohoodii ka barakaceen, taas oo ay ku qeexday xaalad murugo leh oo naxdin badan.

Ilhaan Cumar ayaa si gaar ah u tilmaantay sawirrada iyo muuqaallada laga soo qaaday magaalada El Fasher, kuwaas oo muujinaya ciidamada RSF oo gacanta ku dhigay magaalada, iyada oo sheegtay in ay yihiin caddeymo ka turjumaya dhibaatada daran ee shacabka ku haysata colaadda.

Sidoo kale waxay si kulul u cambaareysay Imaaraadka Carabta iyo ganacsatada hubka ee taageera ciidamada RSF, iyadoo ku baaqday in la marsiiyo sharciga cid kasta oo gacan ka geysata dhiigga daadanaya ee Sudan.

“Imaaraadka iyo kuwa kale ee hubka siiya RSF waa in lala xisaabtamo,” ayay tiri Ilhaan Cumar, iyadoo ku baaqday in beesha caalamka ay tallaabo cad ka qaaddo xasuuqa iyo barakicinta baahsan ee ka jirta dalkaas.

Dhawaan, Qaramada Midoobay ayaa ku eedeysay Imaaraadka Carabta (UAE) inuu jebiyay xayiraadda hubka ee saaran dalal ay Soomaaliya ka mid tahay. Tan ayaa imaneysa kadib markii la ogaaday in qalab milatari oo laga keenay Boqortooyada Ingiriiska oo loo iibiyay Imaaraadka lagu arkay gudaha Soomaaliya, iyadoo uu gacanta u galay kooxo hubeysan oo ka howl-gala Soomaaliya iyo Liibiya.

Warbixin ay soo saareen khubarada Qaramada Midoobay ayaa lagu sheegay in Imaaraadku uu qayb ka yahay shabakado si qarsoodi ah hubka u kala gudbiya, waxaana marar badan la arkay gaadiidka dagaalka ee nooca Nimr Ajban oo ay soo saarto shirkad Imaaraad ah, oo lagu isticmaalayo dalal ay ka jiraan dagaallo iyo cuna-qabateyn hub.

Warbixinta oo ay akhriyeen xubnaha Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ayaa sidoo kale xustay in Imaaraadku uu hub British ah siiyay kooxda RSF ee Sudan, taas oo dhalisay su’aalo cusub oo ku saabsan doorkiisa ku aaddan dagaallada gobolka Bariga Afrika iyo Saaxil.

Khubarada Qaramada Midoobay ayaa uga digay in dhaqanka noocan ahi uu khatar ku yahay xasilloonida gobolka, islamarkaana uu sii hurin karo ganacsiga hubka sharci darrada ah ee Soomaaliya, halkaas oo amni darro wali ka jirto.

Dowladda Imaaraadka ayaa si adag u beenisay eedeymahaas, balse dalal reer galbeed ah ayaa cadaadis saaraya in dib loo eego dhoofinta hubka iyo qalabka dagaal ee loo diro Imaaraadka, maadaama uu suuragal yahay in lagu isticmaalo goobaha ay colaadaha ka socdaan, sida Soomaaliya iyo Sudan.

Garoowe (Caasimada Online) – Baarlamaanka Maamulka Puntland ayaa maanta buuxiyay kursigii uu baneeyay Cabdirashiid Yuusuf Jibriil, oo haatan ah Madaxweyne ku-xigeenka maamulka Waqooyi Bari.

Kursigan ayaa maanta loo dhaariyay Axmed Jaamac Maxamed Idiris oo si rasmi ah u noqday mudane ka tirsan Baarlamaanka Puntland. Golaha ayaa sheegay in buuxinta kursigaan loo maray habraacyadii sharciga ahaa ee loo baahnaa, ee uu dhigayo xeer-hoosaadka golaha iyo dastuurka Puntland.

Xildhibaan Axmed Jaamac Idiris ayaa hore uga mid ahaa xubnaha sare ee Guddiga Doorashooyinka Puntland (PEC). Khibraddiisa ku aaddan doorashooyinka iyo maamulka ayaa la filayaa inay gacan ka geysato kor u qaadidda hufnaanta iyo nidaamka baarlamaanka.

Cabdirashiid Jibriil oo mar soo noqday guddoomiyaha Baarlamaanka Puntland ayaa bishii July ee sanadkan iska casilay xubinta xildhibaanimo.

Is-casilaaddiisa ayaa timid kadib markii uu si toos uga qeyb qaatay dhismaha maamulka Waqooyi Bari oo si weyn u diidan tahay, kaasi oo uu markii dambena uu ka qabtay xilka madaxweyne ku-xigeenka maamulka.

Maalmo kadib is-casilaadda Jibriil, Baarlamaanka Puntland ayaa ku dhawaaqay inuu xil ka xayuubin ku sameeyay Cabdirashiid Yuusuf Jibriil. Fadhigii 16-aad ee Kalfadhiga 56-aad ee Golaha ayaa waxay cod aqlabiyad leh ku meel-mariyeen aqbalaadda luminta xubinnimada golaha ee Cabdirashiid, sida markaas lagu sheegay qoraal kasoo baxay golaha.

Xeer Ilaalinta Puntland ayaa iyadna markaas kusoo eedeysay Cabdirashiid inuu ku kacay fal dambiyeedyo cad-cad ah oo waxyeelaynaya amniga guud ee maamulka Puntland.

Cabdirashiid ayuu maamulka Saciid Deni ku eedeeyay inuu waday abaabul ciidan oo lidi ku ah amniga Puntland iyo kan gobolka Sanaag, markaas oo ay socotay dhismaha maamulka cusub ee Waqooyi Bari.

Si kastaba, Xildhibaan Axmed Jaamac ayaa hadda la filayaa inuu si buuxda uga qeyb qaato doodaha, go’aamada iyo ansixinta sharciyada muhiimka ah ee hortabinta u leh Baarlamaanka Puntland, taasoo ka mid ah waajibaadka ugu weyn ee xildhibaan kasta oo ka tirsan golahaasi.

Muqdisho (Caasimada Online) – Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, Xasan Sheekh Maxamuud ayaa goordhoweyd u safray dalka Jabuuti.

Madaxweynaha ayaa halkaasi uga qeyb-galaya xuska 25 sano guuradii shirkii taariikhiga ahaa ee Carta ee sanadkii 2000, kaas oo saldhig u noqday dib-u-heshiisiintii Soomaaliya.

Madaxweyne Xasan Sheekh ayaa waxaa safarka ku wehliya wafdi ballaaran oo kamid yihiin wasiiro, xildhibaanno iyo saraakiil iyo howl-wadeeno ka tirsan Madaxtooyadda Soomaaliya.

Horey waxaa dalka Jabuuti ugu sugnaa madax kala duwan oo ka tirsan Dowladda Federaalka Soomaaliya iyo bulshada rayidka, kuwaas oo labadii maalmood ee u dambeeyay halkaasi kusii qul-qulayay.

Hoggaamiyeyaasha mucaaradka ee Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa sidoo kale qeyb ka ah mas’uuliyiinta ka qeyb-galeysa munaasabadan oo uu marti-galiyay Madaxweynaha Jabuuti, Ismaaciil Cumar Geelle.

Wafdi uu hoggaaminayo Madaxweynihii hore ee Soomaaliya, Shariif Sheekh Axmed, ayaa isna maanta gaaray magaalada Jabuuti, iyadoo ay weheliyaan xubno ka tirsan Golaha Samatabixinta Soomaaliyeed.

Si kastaba, munaasabadda xuska 25 sano guuradii shirkii Carta ayaa waxaa lagu soo bandhigi doona taariikhda shirkaasi iyo guulaha laga gaarey dowladnimada Soomaaliya.

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladaha Soomaaliya iyo Turkiga oo maanta wada-hadallo cusub ku yeeshay magaalada Muqdisho ayaa ka arrinsaday saddex qodob oo muhiim ah oo ku aadan xoojinta xiriirka ganacsiga ee labada dal.

Kulankan ayaa si gaar ah waxaa u yeeshay Wasiirka Ganacsiga iyo Warshadaha Mudane Maxamuud Axmed Aadan (Geesood) iyo Danjiraha Jamhuuriyadda Turkiga ee Soomaaliya, Mudane Alper Aktas, kuwaas oo wada-hadalladooda diirrada ku saaray kobcinta dhaqaalaha, fursadaha maalgashiga iyo ballaarinta iskaashiga warshadeed ee labada dhinac.

“Waxaa kulanka diiradda lagu saaray xoojinta xiriirka ganacsi ee labada dal, kobcinta fursadaha maalgashi iyo ballaarinta iskaashiga warshadeed ee u dhexeeya Soomaaliya iyo Turkiga,” ayaa lagu yiri qoraal laga soo saaray kulanka.

Wasiir Maxamuud Axmed Aadan (Geesood) oo madasha ka hadlay ayaa waxa uu xusay muhiimadda ay leedahay iskaashi dhaqaale oo wax ku ool ah, kaas oo kor u qaadaya horumarinta ganacsiga iyo warshadaha dalka.

Dhankiisa Safiirka Turkiga ee Soomaaliya, H.E. Alper AKTAŞ, ayaa sheegay in xiriirka walaaltinimo ee u dhexeeya Soomaaliya iyo Turkiga uu yahay mid qoto dheer, isla markaana labada dal ay si dhow uga wada shaqeynayaan kor u qaadista ganacsiga iyo maalgashiga caalamiga ah.

Waxaa kale oo ay labada dhinac ayaa isku raacay in la sii xoojiyo wada-shaqeynta iyo iskaashiga dhanka ganacsiga iyo maalgashiga ee u dhexeeya Soomaaliya iyo Turkiga.

Turkiga ayaa ah saaxib dhab ah oo ay leedahay Soomaaliya, wuxuuna ka caawiyaa dhinacyo muhiim ah, sida milatariga, dhaqaalaha iyo arrimaha bani’aadannimada.

Sidoo kale, wuxuu toos uga qay-qaataa dagaalka Al-Shabaab, isaga oo sanadihii u dambeeyay xoojiyay taageerada iyo dhismaha ciidanka Xoogga dalka Soomaaliyeed.

Kismaayo (Caasimada Online) – Xildhibaan Xasan Yare oo ka tirsan Baarlamaanka Soomaaliya ayaa ugu dambeyn ka dhabeeyay balan-qaad uu sanadkii hore u sameeyay shacabka ku dhaqan deegaanka Diif ee degmada Dhoobley Gobolka Jubbada Hoose, isaga oo xilligaas sheegay in uu ku garab istaagi doono, si ay u helaan adeegyada muhiimka ah.

Xasan Yare oo ka duulayo ballan-qaadka uu horay u sameeyay ayaa maanta si rasmi ah xarigga uga jaray mashaariic horumarineed oo laga hirgeliyay deegaanka, kuwaas oo qayb ka ah dadaallada lagu horumarinayo nolosha bulshada deegaanka.

Xildhibaanka oo maalmahan ku sugnaa aagga degmada Dhoobley ayaa xarigga ka jaray xarun caafimaad iyo ceel-biyood uu isagu garwadeen ka ahaa hirgelintooda.

Sidoo kale, wuxuu kormeeray dhismaha Iskuul weyn oo heer gabagabo ah maraya, kaas oo loo dhisayo bulshada deegaanka Diif iyo tuulooyinka ku dhow.

“Maanta waxa ay ii tahay maalin farxad ah waxayna farxad iigu tahay deegaankan Diif wixii aan ku taamayay inay ka hirgalaan in ay hirgaleen oo ah in Diif ay maanta leedahay isbitaal sidaan u quxu badan adeeggii oo dhan uu yaallo” ayuu yiri Xildhibaan Xasan Yare.

Waxaa kale oo uu intaasi kusii daray in haatan ay dhaqangaleen inta badan ballan-qaadyadii uu sameeyay, isla markana uu ku faraxsan yahay horumarak deegaanka.

“Safarkan safarkii ka horreeyay sanad kahor marka aan imid meesha sida ay u keyd waad ogtihiin daawada qorrax bey taallay markaas ayaan ku iri hay’addii dadkeyga sidaan ma mudna waxay soo jiitantaba, hadda waan ku guuleysanay” ayuu mar kale yiri Xildhibaanku.

Sidoo kale wuxuu raaciyay “Tan labaad waxa ay ahayd iskuul, haddana waxa uu marayaa gabagabo, maantana deegaanka wuxuu leeyahay iskuul dugsi hoose, dhexe iyo sare”.

Muqdisho (Caasimada Online) – Ugu yaraan 87 qof, oo u badan carruur, ayaa sanadkan Soomaaliya ugu dhimatay dillaac si xawli ah u faafaya oo cudurka gowracatada ah (diphtheria), kaas oo ay dhakhaatiirtu sheegeen inuu ka fara-batay xarumaha caafimaadka, uuna dilayo bukaanno aan weligood helin tallaalka joogtada ah, sida ay ku warramayaan wargayska The New York Times iyo shaqaalaha gargaarka ee goobta jooga.

Cudurkan oo ay keento bakteeriyo, kaas oo barariya dhuunta xiri karana marinka hawada, ayaa waxaa la xanuunsaday in ka badan 1,600 oo qof. Wuxuuna ku faafayaa xeryaha barakaca ee ciriiriga ah iyo xaafadaha aan haysan adeegyada ku filan. Waalidiinta ayaa carruur neef-tuuraysa la soo galaya qeybaha bukaan-jiifka ee culaysku saaran yahay, halkaas oo dhakhaatiirtu ay sheegeen in qaarkood la keeno iyagoo aad u liita oo aan waxba laga qaban karin.

Qayb isbitaal oo saxmad badan oo ku taalla Muqdisho, dhakhaatiirtu waxay la tacaalayaan sidii ay u badbaadin lahaayeen bukaanno yaryar oo uu cudurku dhuunta ka buufinayo neef-mareenkana ka xirayo.

Carruurta qaar ayaa lasoo gaarsiiyaa iyagoo ku dhow miyir-beel, waxaana soo sida waalidiin kasoo lugeeyay meelaha jiidda hore ee dagaalka si ay daaweyn u helaan. Qaar kalena ma soo gaaraanba. Shaqaalaha caafimaadku waxay tilmaameen qaab soo noqnoqda: qandho, kaddib ceejin, dabadeedna neef-qabatin.

Gawracatadu waa caabuq bakteeriya oo ku faafa qufaca iyo is-u-dhawaanshaha. Si degdeg ah ayuu u dili karaa, gaar ahaan carruurta aan la tallaalin. Tobannaan sano, tallaalka joogtada ah — gaar ahaan tallaalka isku-dhafan ee DTP (diphtheria-tetanus-pertussis) — ayaa cudurka xakameyn jiray. Hadda, difaacaas ayaa Soomaaliya meesha ka sii baxaya.

Shaqaalaha caafimaadka iyo hay’adaha gargaarka ayaa sheegaya in dhowr dhibaato oo is-dulsaaran ay sababayaan kororka kiisaska iyo dhimashada.

Tan koowaad waa colaadda. Sannado dagaal ah ayaa qoysaska ka barakiciyay guryahoodii, geynayayna xeryo barakac oo saxmad badan, halkaasoo cudurku si xawli ah ugu faafo, daryeelka caafimaad ee aasaasiga ahna uu ku yar yahay. Waalidiinta ayaa inta badan ku qasbanaada inay kala doortaan inay sii joogaan deegaannada ay maamulaan kooxaha hubeysan ama inay u safraan si halis ah si ay u gaaraan rug caafimaad. Dhakhaatiirtu waxay sheegeen, in marka cunug qaba gawracato lasoo gaarsiiyo isbitaal ku yaalla Muqdisho, ay neef-mareenkiisu markii horeba si halis ah u xirmi karaan.

Tan labaad waa saameynta cimilada. Abaaro iyo fatahaado ayaa malaayiin qof ku barakiciyay guud ahaan Soomaaliya, iyagoo si isdaba joog ah u carqaladeeyay helitaanka daryeelka. Marka ay qoysasku guuraan, waxay ka haraan nidaamyada tallaalka. Carruur badan oo hadda lagu daweynayo isbitaallada Muqdisho, sida uu tebiyay The New York Times, waa carruur “eber-qaadasho ah” — taasi oo macnaheedu yahay in aysan weligood helin hal tallaal oo joogto ah.

Tan saddexaad waa aamin-darrada. Ka-gajiigsiga tallaalka ayaa sii xoogeystay, waxaana sii hurinaya warar xan ah iyo shaki laga qabo farogelin dibadeed. Wargeyska The New York Times wuxuu qeexayaa sida macluumaadka khaldan ay waalidiinta qaar uga dhaadhiciyeen in tallaalladu aysan ammaan ahayn ama ujeeddo siyaasadeed laga leeyahay. Shaqaalaha caafimaadku waxay sheegeen in diidmada ama dib-u-dhigista tallaalku ay carruurta ka dhigayso difaac la’aan cudur laga hortegi karay.

Tan afraad waa dhaqaalaha. Dhimis lagu sameeyay kaalmadii caalamiga ahayd ayaa daciifisay awoodda Soomaaliya ay kaga hortegi karto cudurrada dillaaca inta aysan dilaa noqon. Shaqaalaha gargaarka iyo mas’uuliyiinta Soomaalida ayaa sheegaya in taageeradii Mareykanka ee barnaamijyada tallaalka joogtada ah oo yaraatay ay sababtay in rugaha caafimaadku ay keyd-beel noqdaan, kooxihii tallaalkana ay fariistaan. Iyadoo la bixinayo qaadashooyin yar — iyo shaqaale tababaran oo yar oo gaaraya deegaannada fogfog — carruur badan ayaa halis ugu jira, qaadaya, kuna dhimanaya cudurka.

Natiijadu waa nidaam uu culays saaran yahay. Rugaha caafimaadku waxay soo sheegayaan tallaagado tallaal oo faaruq ah. Xarumo caafimaad qaarkood waxay ku shaqeeyaan shaqaale aan ku filnayn oo fuliya ololeyaasha tallaalka. Meelaha korontadu aysan la isku halleyn karin, dhaqdhaqaaquna uu halis yahay, inta badan suurtagal maaha in tallaallada qabow lagu hayo lana gaarsiiyo waqtigii loogu talagalay.

Mas’uuliyiinta caafimaadku waxay ka digayaan in dhibaatadani aysan ahayn mid Soomaaliya oo keliya ku kooban. Waddamada jilicsan sida Soomaaliya ayaa inta badan ah meelaha ay dib uga soo muuqdaan cudurrada laga hortegi karay. Cudurrada dillaaca ee aan la xakameyn waxay ka gudbi karaan xuduudaha, gaar ahaan marka dad tiro badan ay barakiciyaan colaado iyo dhibaatooyinka cimilada.

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Jarmalka ayaa ballanqaadday €75 milyan ($80 milyan) oo ay ku taageerayso horumarka bulshada iyo dhaqaalaha Soomaaliya labada sano ee soo socda.

Heshiiskan, oo Talaadadii magaalada Muqdisho ay ku kala saxiixdeen Wasiirka Qorsheynta, Maalgashiga iyo Horumarinta Dhaqaalaha Soomaaliya, Maxamed Cabdiraxmaan Beene Beene, iyo wakiillo ka socday Wasaaradda Federaalka Jarmalka ee Iskaashiga Dhaqaalaha iyo Horumarinta (BMZ), ayaa diiradda lagu saarayaa waxbarashada farsamada gacanta iyo tababarrada (TVET), maareynta kheyraadka biyaha, beeraha, iyo horumarinta reer miyiga.

Wasiir Beene Beene ayaa iftiimiyay in maalgelintani ay ka tarjumayso iskaashiga soo jireenka ah ee u dhexeeya Soomaaliya iyo Jarmalka, kaasi oo soo taxnaa tan iyo 1961-kii, ayna la jaanqaadayso Qorshaha Isbeddelka Qaran ee Soomaaliya iyo dib-u-habeynta dhaqaale ee socota.

“Heshiiskan wuxuu hagi doonaa mashaariicda horumarineed ee labada sano ee soo socota. Anigoo ku hadlaya magaca dowladda iyo shacabka Soomaaliyeed, waxaan dowladda iyo muwaadiniinta Jarmalka uga mahadcelinayaa taageeradooda joogtada ah ee ay ku horumarinayaan ajandaha horumarka Soomaaliya,” ayuu yiri Wasiir Beene Beene.

Qaab-dhismeedkan cusub ee iskaashiga ayaa qayb ka ah wadatashiyada horumarineed ee laba-sanadlaha ah ee u dhexeeya Soomaaliya iyo Jarmalka, kuwaasi oo loogu talagalay in dib loogu eego mashaariicda socda lana dejiyo mudnaanaha maalgashi ee cusub.

Mashaariicdii hore ee uu Jarmalku taageeray ayaa diiradda saarayay waxbarashada, tababarrada xirfadaha, tamarta dib loo cusboonaysiin karo, iyo dib-u-habeynta maamulka dadweynaha.

Mas’uuliyiinta ayaa xaqiijiyay in lacagaha la ballanqaaday si degdeg ah loo bixin doono si loo dardargeliyo mashaariicda socda looguna taageero fulinta labada sano ee soo socota.

Wasiir Beene Beene wuxuu ku nuuxnuuxsaday in heshiiskani uu gacan ka geysan doono sidii loo hubin lahaa in kheyraadka deeq-bixiyeyaasha la waafajiyo mudnaanaha horumarineed ee qaranka Soomaaliya, uuna si toos ah uga qayb qaadan doono korriin waara iyo horumar bulsho.

Muqdisho (Caasimada Online) – Xuska 102-aad ee aas-aaska Jamhuuriyadda Turkiga ayaa maanta lagu qabtay xarunta safaaradda Turkiga ee magaalada Muqdisho.

Ra’iisul Wasaaraha Xukuumadda Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, Xamza Cabdi Barre oo ka qaybgalay xuska munaasabaddan ayaa sheegay in maalintan ay tahay maalin farxad wadaag ah oo u dhexeysa labada dal.

“Maalintani waa maalin aan si wadajir ah ula faraxno walaalaheen Turkiga, waa maalin lagu xusayo geesinimadii iyo halgankii uu hormuudka u ahaa Mustafa Kemal Atatürk, kaas oo dhidibbada u taagay Jamhuuriyad casri ah oo dhiirrigelisay dunida oo dhan,” ayuu yiri ra’iisul wasaare Xamza.

Ra’iisul Wasaaraha ayaa tilmaamay in xiriirka Soomaaliya iyo Turkiga uu yahay mid qoto dheer, taariikhi ah oo walaaltinimo ku dhisan.

Sidoo kale wuxuu uu dib u xusuusiyay booqashadii taariikhiga ahayd ee Madaxweyne Recep Tayyip Erdoğan uu ku yimid Muqdisho bishii Agoosto 2011, xilli Soomaaliya ay la daalaa dhacaysay abaar iyo amni darro.

“Sannadguuradan waxa ay fursad u noqon doontaa in aan sii xoojinno iskaashigeenna dhinacyada ganacsiga, amniga, dhaqanka, waxbarashada iyo xiriirka shacabka labada dal,” ayuu dii raaciyay ra’iisul wasaaruhu.

Mudane Xamza ayaa uga mahad-celiyey dowladda Jamhuuriyadda Turkiga taageerada dhinacyada kala duwan leh ee ay siiyaan Soomaaliya, gaar ahaan dhinacyada amniga, difaaca, horumarinta kaabayaasha dhaqaalaha iyo adeegyada bulshada.

Garissa (Caasimada Online) – Ciidamada ammaanka Kenya, gaar ahaan cutubka gaarka ah ee Special Operations Group (SOG) ayaa maanta howlgal culus oo ka dhan ah kooxda Al-Shabaab ka fuliyay aagga magaalada Garissa ee gobolka Waqooyi Bari ee dalkaasi.

Kenya ayaa guul wayn ka sheegatay howlgalkan, waxayna shaacisay inay ku fashilsay weerar argagixiso oo Al-Shabaab ay qorsheeyeen inay ka fuliyaan deegaan u dhexeeya Welmerer iyo Yumbis ee magaalada Garissa.

Warsaxaafadeed kasoo baxay Xarunta Qaranka ee La-dagaalanka Argagixisada (NCTC) ayaa lagu sheegay in ciidamadu ay xog ka heleen dadka deegaanka, oo kusoo wargeliyay in ay arkeen dhaq-dhaqaaqyo laga shakiyay, oo ay ku lug lahaayeen 8 dagaalyahan oo ku hawlanaa diyaarinta qaraxyada la dhigo waddooyinka.

Intaas kadib ciidamada ayaa deg-deg uga howlgalay goobta, waxayna beegsadeen halka ay joogeen xubnaha Al-Shabaab, iyaga oo la galay dagaal kooban, kadibna ka adkaaday.

Ciidamada ayaa sidoo kale gacanta ku dhigay walxo qarxo oo ay doonayeen in Al-Shabaab ay u adeegsadeen weerarkooda, balse la fashiliyay.

Sidoo kale ciidamada ayaa u mahadceliyay dadka deegaanka ee xogta soo gudbiyay, taas oo suuragelisay inay ka hortagaan weeraro ay maleegayeen xubnaha Al-Shabaab.

“Ciidanka SOG waxay uga mahadcelinayaan bulshada deegaanka wada-shaqeynta wanaagsan, waxayna ku boorinayaan inay sii wadaan feejignaanta si loo joojiyo qorshayaasha argagixisada,” ayaa lagu yiri warsaxaafadeedka.

Saraakiisha laamaha amniga ayaa sidoo kale shacabka deegaanka ku amaanay sida ay uga feejigan yihiin maleeshiyaadka Al-Shabaab ee sida dhuumaaleysiga ah ku tega halkaasi.

Inta badan kooxda ayaa weeraro gaadmo ah ka fulisa gobolka, waxayna beegsataa ciidamada iyo dadka safarreyda ah ee isaga kala gooshayo deegaannada dhaca xadka Somalia iyo Kenya.

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Uganda ayaa ku dhawaaqday inay toddobaadyada soo socda Soomaaliya u soo dirayso cutub cusub oo ciidamo ah.

Ciidamadan cusub ayaa qayb ka noqon doona howl-galka nabad ilaalinta Midowga Afrika ee Soomaaliya ee haatan loo yaqaano AUSSOM.

Ku-xigeenka Taliyaha Ciidanka Dhulka Uganda, Jeneraal Sare Francis Takirwa ayaa la hadlay guuto cusub oo askar ah oo loo diyaariyay in ay u safraan Soomaaliya, isagoo ku dhiirrigeliyay in ay muujiyaan anshax, waddaniyad iyo ilaalinta midnimada qaaradda Afrika inta ay ku jiraan howl-galka.

“Waxaan idinka rajeynayaa inaad adkeysaan edebta iyo wadajirka, aydinkoo difaacaya danaha dalkiinna iyo sumcadda ciidamada Uganda,” ayuu yiri Gen. Takirwa intii uu socday kulan wacyigelin ah oo loogu diyaarinayay ciidanka.

Taliyaha ayaa tilmaamay in dirista ciidankan cusub ay qayb ka tahay dadaallada lagu taageerayo nabadda iyo xasilloonida Soomaaliya, isla markaana lagu xoojinayo dagaalka ka dhanka ah Al-Shabaab.

Uganda ayaa tan iyo 2007 ka mid ahayd dalalka ugu ciidanka badan ee ku sugan Soomaaliya, waxaana askarteedu ka howl-galayaan inta badan gobollada koonfureed, iyagoo door muuqda ka qaata nabad ilaalinta iyo la-dagaallanka argagixisada..

Howl-galka nabad ilaalinta Midowga Afrika ee AUSSOM ayaa ka caawiya dowladda Soomaaliya la-dagaallanka kooxda Al-Shabaab, oo ah urur ka soo horjeeda joogitaanka ciidamada shisheeye ee Soomaaliya. Howl-galkan waxaa ka mid ah ciidamo ka kala socda dalal ay ka mid yihiin Itoobiya, Uganda iyo Kenya.

Baydhaba (Caasimada Online) – Ciidamada Booliska Koonfur Galbeed ayaa maanta howlgao culus ka fuliyay deegaanno hoostaga magaalada Baydhaba ee xarunta gobolka Baay, gaar ahaan ahaan tuulooyin u dhow deegaanka caanka ah ee Deynuunaay.

Ciidamada ayaa gaaray tuulooyinka Buula Jadiid, Baal Yaala iyo Buur Fuula oo hoostaga deegaanka Deynuunaay, halkaas oo ay kula hadleen dadka deegaanka.

Saraakiisha howlgalka hoggaamineysay iyo  Guddoomiyaha deegaanka Deynuunay ayaa shacabka ka wacyigeliyay colaad beeleedyada, waxayna ugu baaqeen inay kala shaqeeyaan nabad-gelyada guud ee deegaannadaasi.

Sidoo kale waxa ay ka dalbadeen shacabka in ay ka fogaadaan kicinta iyo colaadaha, isla markaana ay door muuqda ka qaataan nabadeynta.

“Ujeeddada howlgalka ayaa ahayd wacyigelinta bulshada, ka hortagga colaadaha beeleed, iyo xoojinta amniga deegaanka. Saraakiisha iyo mas’uuliyiinta howlgalka hoggaaminayey ayaa si toos ah ula hadlay shacabka, iyagoo ugu baaqay in ay ka fogaadaan kicinta iyo colaadaha, isla markaana ay door muuqda ka qaataan nabadeynta” ayaa lagu yiriq qoraal kasoo baxay Maamulka Koonfur Galbeed.

Waxaa kale oo ay saraakiishu intaasi ku dareen inay sii wadi doonaan howlgallada, isla markaana ay xoogga saari doonaan sidii loo xaqiijin lahaa nabad-gelyada deegaanka.

Koonfur Galbeed ayaa waxaa muddooyinkan kusoo badanayay dagaal beeleedyada oo ka qarxay deegaanno kala duwan oo ka tirsan saddexda gobol ee maamulkaasi.

Sidoo kale waxaa usii dheer dagaalka kooxda Al-Shabaab oo iyana weli go’doomin ku hayso magaalooyinka waa wayn ee dowlad-goboleedka Koonfur Galbeed Soomaaliya.

Garoowe (Caasimada Online) – Falcelin aan caadi ahayn ayaa ka dhalatay tallaabadii uu maanta qaaday Madaxweynaha Dowlad-goboleedka Puntland, Siciid Cabdullaahi Deni oo kala diray maxkamadda ciidamada qalabka sida iyo denbiyada culus ee maamulkaasi.

Sababta keentay kala dirista maxkamadda ciidamada ayaa lagu sheegay in cabasho isdaba joog ay soo gaartay Madaxweynaha, taasi oo ay la kulmayaan dadka rayidka ah.

“Waxaa la kala diray dhammaan Guddoomiyeyaasha, Garsoorayaasha iyo Xeer- ilaaliyayaasha Maxkamadda Ciidamada Qalabka Sida iyo Denbiyada Culus ee Dowladda Puntland,” ayaa lagu yiri wareegtada kasoo baxday xafiiska Madaxweynaha Puntland.

Go’aannada xabsi-xalaalaynta ah ee la xiriira denbiyada culus ayaa la sheegay in ay gaarayaan maxkamadaha racfaanka ee maamulka Puntland, inta laga soo dhisayo maxkamadda ciidamada qalabka sida iyo denbiyada culus.

Hadabba sidee looga falceliyay tallaabada uu qaaday Saciid Deni?

Maliika Maxamed: “Xilku waa meerto inta ay soo shaqeeyeen waa ku mahadsanyihiin. Waaxyaha garsoorka dumarka halo badiyo iyaga halkaas ku daacadsane”.

Sihaam Cabdalle: “Weli yaaa is gaaray is badalllo waaa dhiman yihiin dhuuuqsada suuumanka”.

Cali Cabdullahi Cali: “Isla xisaabtanka wax ma haleeyo rukub dheh Saciid Deniyoow”.

Jaamac Cabdullahi: “Kolba dad fiican oo diin iyo imaan leh la keeni maayo caada-qaatayaal baa la keeni”.

Saxardiid Qaaje: “Kuwa rayidka jooga ayaa iyagana kala diris u baahan iyo la xisaabtan dhab ah”.

Muna Kaamil: “Waa arrin fiican. Dowladdu nidaam adag ha soo dhisto oo cadaalad ah meeshaana ha u dhiibto dad aqoon leh”.

Balanballe (Caasimada Online) – Wararka laga helayo gobolka Galgaduud ayaa sheegaya in dhacdo kale argagax leh ay maanta ka dhacday gobolkaasi, kadib markii si arxan darro ah aano qabiil darteed loogu dilay Aabe iyo wiil uu dhalay.

Falkan ayaa si gaar ah uga dhacay deegaan hoostaga degmada Balanballe, waxaana ka dambeeyay maleeshiyaad hubeysan oo dilka kadib goobta ka baxsaday.

Labada marxuum ayaa waxaa  lagu kala magacaabi jiray Cabdullahi Maxamed Lugtii Jiic iyo wiilkiisa Baashi Cabdullahi Maxamed, kuwaas oo lagu dilay deegaanka Labi Kooraale ee gobolka Galgaduud.

Ilo dadka deegaanka ah ayaa innoo sheegay in maleeshiyaadka dilka gaystay oo haatan la baadi goobayo ay kasoo jeedaan dhanka degmada Balanballe, kuwaas oo wiilka iyo Aabihiisa u dilay aargoosi aano qabiil ah.

Dilkan ayaa sidoo kale dhaliyay xiisad xoogan oo ka taagan deegaanka, mana jiro wax hadal ah oo kasoo baxay saraakiisha laamaha amniga iyo madaxda sare ee Galmudug.

Dhowaan ayay ahayd markii sidaan oo kale loo laayay hooyo iyo saddex gabdhood oo ay dhashay, iyada oo loo beegsaday aano qabiil oo ka taagan gobolka Galgaduud.

Allaha u naxariistee marxuumiintaas ayaa waxaa lagu kala magacaabi jiray Hooyo Sahro Cartan Xirsi iyo saddexdeeda gabdhood oo kala ah Nuurto Axmed Maxamuud, Xaawo Axmed Maxamuud & Faa’iso Axmed Maxamuud, iyadoo falkan ay ka argagaxeen shacabka.

Si kastaba, Galgaduud ayaa waxaa ku badan dilalka salka ku haya aanooyinka qabiil, mana jiro illaa iyo hadda tallaabo wax looga qabanayo oo ay qaaday Galmudug.