Muqdisho (Caasimada Online) – Xubnaha mucaaradka ee dhawaan ka baxay Madasha Samatabixinta oo uu ku mideysnaa mucaaradka dowladda ayaa la kulmaya wakiiladda caalamka ee xaruntooda tahay Xalane, sida ay ogaatay Caasimada Online.

Kulankan oo magaalada Muqdisho ka dhacay saacadaha soo aadan ayaa waxay xubnaha mucaaradka la wadaagayaan wakiiladda beesha caalamka heshiiskii siyaasadeed ee shalay ay la gaareen Madaxweynaha Soomaaliya.

Xasan iyo xubnahan ka baxay Madasha Samatabixinta ayaa shalay magaalada Muqdisho ku gaaray heshiis xal looga gaarayo khilaafka siyaasadeed ee dalka, iyadoo dhinacyadu isla qaateen hanaan doorasho oo ka gedisan midkii ay Villa Somalia muddooyinkii dambe ka shaqeynaysay.

Xubnahan oo xilal kala duwan kasoo qabtay dalka ayaa saaxiibadooda ka wada tirsanaayeen Madasha isku seegeen in xalka laga gaarayo muranka doorasho ee taagan.

Heshiiskan cusub ayaa weji kale u yeelay xaaladda siyaasadeed ee dalka, iyadoo Madaxweyne Xasan Sheekh uu ogolaaday in la isla aado teendhada Afisyoone, oo horey loogu soo doortay.

Inkastoo Madaxweynaha ku adkeystay qodobada qaar ee doorashada qof iyo cod ku adkeystay, sida in golayaasha deegaanka, baarlamaanka iyo labada aqal ay noqdaan kuwa loogu tartamo doorasho dadweyne.

Xildhibaannada ayaa ku imanaya doorasho qof iyo cod, iyadoo xubnaha baarlamaanka lagu soo saaran doono ururro, taas oo ka dhigaysa “ururrada xubno badan soo saarta in ay noqon doonaan xisbiyo qaran.”

Heshiiskan cusub ayaa dhigaya in doorashooyinka dalka lagu saleeyo xeerka doorashooyinka 2024 islamarkaana si dhakhso ah loo qabto doorashooyinka heer deegaan, heer dowlad-goboleed iyo heer federaal.

Dar es Salaam (Caasimada Online) – Soomaaliya ayaa guul diblomaasiyadeed oo weyn gaartay kadib markii dowladda Tanzania  ay si cad u joojisay kulan muran siyaasadeed dhaliyay, kaas oo ay hay’ado shisheeye qabanqaabiyeen looguna talagalay in su’aal la geliyo sharciyadda xubinnimada cusub ee Soomaaliya ee Ururka Bulshada Bariga Afrika (EAC).

Kulankaasi, oo lagu waday in uu qabsoomo 25–26 Agoosto 2025, kana dhaco Hotel Four Points by Sheraton ee magaalada Dar es Salaam, ayaa si weyn loogu arkayay isku-day shisheeye oo lagu wiiqayo dadaalka Soomaaliya ee ku biirista EAC.

Safaaradda Soomaaliya ee Tanzania  ayaa si toos ah u faragelisay, waxayna warqad cabasho ah u gudbisay Wasaaradda Arrimaha Dibadda ee dalkaas. Tallaabadaasi waxay dhalisay in kulanka la baajiyo, iyadoo cudur-daar rasmi ah laga bixiyay. Ilo xog ogaal ah ayaa xaqiijiyay in dowladda Tanzania , oo ilaalinaysa xiriirka wanaagsan ee labada dal, ay aqbashay cabashada Soomaaliya.

Kulanka iyo ujeeddadiisa

Kulanka waxaa soo qabanqaabiyay hay’ado cilmi-baaris iyo ururro siyaasadeed oo xiriir dhow la leh dalal shisheeye, kuwaas oo ay ka mid ahayd Machadka Daraasaadka Amniga ee Koonfur Afrika. Sida ay falanqeeyayaasha gobolku sheegeen, kulankaasi ma ahayn madal cilmiyeed dhab ah ee wuxuu ahaa olole siyaasadeed oo lagu dhaawacayo sawirka Soomaaliya.

Soomaaliya ayaa si weyn uga carootay in arrimaheeda gudaha lagu qabto kulan noocaas ah iyadoo aan wax ogaysiis ah la siin. Waxaa ay si rasmi ah ugu dalbatay Tanzania  in kulanka la joojiyo, taas oo ugu dambayn la aqbalay.

Dowladda Tanzania , oo martigelisa xarunta guud ee EAC, ayaa mashruucan joojisay, iyadoo sheegtay in tallaabadu tahay difaac sumcadda ururka iyo midnimada xubnaha. Waxay caddeysay in ajandooyin siyaasadaysan oo aan heshiis lagu ahayn aan lagu qaban karin dhulkeeda.

Cinwaanka guud ee kulanka ayaa ahaa: “Ku Biirista Soomaaliya ee EAC: Hagidda Is-dhexgalka Gobolka, Nabadda iyo Isbeddelka Dhaqaale.” Waxaa lagu qorsheeyay inuu ka dhaco 25–26 Agoosto 2025, Hotel Four Points by Sheraton, Dar es Salaam.

Goobta lagu dooray, oo ku dhoweyd xarunta EAC iyo Golaha Sharci-dejinta Bariga Afrika, ayaa la rumeysan yahay in si ula kac ah loo xushay si ay doodaha uga soo baxa ay saamayn ugu yeeshaan gobolka. Hase yeeshee, arrintu sidii la rabay uma dhicin.

Abaabulayaasha iyo khudbad-jeediyeyaasha

Falanqaynta ajandaha iyo liiska khudbad-jeediyeyaasha ayaa si cad u muujiyay in kulanku lahaa ujeeddo siyaasadeed. Mid ka mid ah hormuudka abaabulayaasha wuxuu ahaa Rashiid Cabdi oo ka tirsan Sahan Research, hay’ad ay dowladda Soomaaliya marar badan ku eedeysay inay wado ajandayaal shisheeye oo ka hor imaanaya maslaxadda qaranka.

Dowladda Soomaaliya ayaa si gaar ah uga caro baxday markii la ogaaday in Danjire Maxbuub Macallin, oo ah Soomaali-Kenyaan, uu kamid yahay dadka loo qorsheeyay inuu khudbadeeyo. Inkasta oo uu leeyahay sumcad hoggaamineed oo gobolka ah, haddana Soomaaliya waxay ku tilmaantay shaqsi aan loo oggolaan karin inuu ka hadlo arrimaheeda qaran.

Khudbad-jeediyeyaasha kale waxay ka socdeen xarumo fikir oo reer Galbeed ah, kuwaas oo si joogto ah Soomaaliya ugu tilmaama dal jilicsan oo aan ku habboonayn iskaashi goboleed. Mawduucyada laga doodi lahaa waxay si cad uga soo horjeedeen danaha qaran ee Soomaaliya, waxaana ku jiray arrimo la xiriira qaab-dhismeedka federaalka, xuduudaha badda iyo dastuurka.

Waxaa kale oo kulanka lagu soo daray cinwaanno sida: “Is-waafaqsanaan la’aanta Amniga Soomaaliya iyo Hammiga Ganacsiga EAC” iyo “Sababaha Qaab-dhismeed ee keenay Khilaafka Soomaaliya.”

Sidoo kale, dowladda Soomaaliya laguma casuumin kulanka, arrintaas oo muujisay in ajandaha loo diyaariyay si ka dhan ah danaha qaran.

Ujeeddooyinka dhabta ah

Khubaro Soomaaliyeed ayaa rumeysan in ujeeddada dhabta ah ee kulanka ahayd in la soo saaro warbixin siyaasadeed oo loo adeegsado in lagu dalbado dib-u-dhigid ama shuruudeyn xubinnimada Soomaaliya ee EAC.

“Arrintan marnaba ma ahayn mid ku saabsan xoojinta is-dhexgalka,” ayuu yiri khabiir sare oo Soomaaliyeed oo codsaday inaan la magacaabin. “Waxay ahayd qorshe lagu abuuri lahaa aragti guud oo sheegaysa in Soomaaliya aysan ku habboonayn inay noqoto xubin ka tirsan EAC. Taasi waa gumeysi cusub, ma aha diblomaasiyad.”

Xiriirka Soomaaliya iyo Tanzania

Go’aanka Tanzania  wuxuu yimid xilli labada dal ay si qoto dheer u xoojinayeen xiriirkooda diblomaasiyadeed. Bilihii la soo dhaafay, wafdi uu hoggaaminayay Wasiirka Arrimaha Dibadda Soomaaliya, Danjire Cabdisalaam Cabdi Cali, ayaa booqasho rasmi ah ku tagay Dar es Salaam, halkaas oo lagu furay safaaradda cusub ee Soomaaliya.

Wafdigaas ayaa sidoo kale ka qayb galay dabaal-deggii 65-aad ee Xorriyadda Tanzania , iyagoo kulammo ku yeeshay iskaashi dhinacyada difaaca, caafimaadka, dalxiiska iyo duulimaadyada tooska ah ee Muqdisho iyo Dar es Salaam.

Dhanka kale, Wasiirka Arrimaha Dibadda Tanzania , Danjire Maxamuud Thaabit Kombo, ayaa booqasho taariikhi ah ku yimid Muqdisho, taas oo sii xoojisay xiriirka labada dal.

Tallaabada Tanzania  ee ay ku joojisay kulanka muranka dhaliyay waxaa loo fasiray inay calaamad u tahay taageero diblomaasiyadeed oo dhab ah oo ay Soomaaliya ka heshay saaxiibkeeda gobolka.

Xigasho: Somali Stream

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Federaalka Soomaaliya iyo xubnihii ka baxay Madasha Samatabixinta, oo ay ku mideysnaayeen siyaasiyiin mucaarad ah, ayaa shalay heshiis ku gaaray magaalada Muqdisho, iyagoo isku waafaqay hanaanka doorashada.

Bayaan kasoo baxay kulan gaar ah oo dhex maray Madaxweynaha Soomaaliya iyo xubnahan mucaaradka ayaa lagu sheegay in dhinacyadu ku heshiiyeen in Baarlamaanka Federaalka uu doorto Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya.

“Hoggaamiyayaasha iyo ku-xigeennada dowlad-goboleedyada waxaa soo dooranaya golayaasha wakiillada dowlad-goboleedyada,” ayaa lagu yiri bayaanka ay si wadajir ah u soo saareen dowladda iyo xubnihii ka baxay Madasha Samatabixinta Soomaaliyeed.

Heshiiskan waxa uu sidoo kale dhigayaa in magacaabista Ra’iisul Wasaaraha uu yeelanayo Madaxweynaha, iyadoo Baarlamaanka uu codka kalsoonida qaadi doono, islamarkaana Madaxweynaha uu awood u leeyahay inuu kala laabto haddii loo baahdo.

Sidoo kale waxaa la isla qaatay in ururradu ay ku salaysan doonaan tirada xubnaha ay ka helaan Baarlamaanka, taas oo go’aaminaysa inay noqonayaan xisbi buuxa iyo in kale. Golayaasha deegaanka, Baarlamaanka iyo labada Aqal ayaa noqonaya kuwo loogu tartamayo doorasho qof iyo cod ah.

Saameynta xubnaha baxay

Dr. Cabdirashiid Cabdi Ismaaciil, agaasime ku-xigeenka Machadka Daraasaadka Siyaasadda ee Heritage, ayaa sheegay in tani ay saamayn weyn ku yeelanayso midowgii Madasha Samatabixinta iyo awooddeeda.

“Walahi, saamayn weyn bay ku yeelanaysaa, sababtoo ah markii hore waxay isugu yimaadeen iyagoo isu garabsanaya, kuna mideysnaa inay culays saaraan madaxtooyada. Haddii ay kala maarmi karaan, markii horeba isma soo doonteen. Kooxda hadda baxday waa miisaan culus oo wax weyn ka dhimi karta inta hartay. Muddo dheerba mushkiladdan ayaa muuqanaysay, laakiin muddo ayay ka shaqaynayeen inaysan soo shaac bixin, ugu dambayntiina wey guulaysatay, taasna waa dhabar-jab weyn oo ku dhacay Madasha,” ayuu u sheegay BBC.

Dr. Cabdirashiid waxa uu intaas ku daray in dowladda ay u tahay guul weyn, maadaama koox culays ku haysay ay kala qaybsantay:

“Marka Villa Soomaaliya guul bay u tahay, waxayna isku aragtaa in kooxdii culayska ku haysay ay kala daatay, nugulna noqotay, qaarkoodna ay dhici karto inay dhinaca dowladda u jeestaan si ay maslaxad uga raadsadaan,” ayuu raaciyay.

Dhanka kale, Maxamed Mukhtaar, oo ah falanqeeye siyaasadeed, ayaa qaba in ka bixitaankan uusan ka dhignayn dhammaadka mucaaradka:

“Ma filayo inay wax weyn beddelayaan, sababtoo ah dadka doonaya madaxweynenimada way sii joogayaan. Kuwo cusub oo iyaguna sheeganaya rabitaanka xilka madaxweynenimada ayaa markasta kusoo biiraya, gaar ahaan marka doorashadu soo dhowaato. Sidaas darteed, mucaaradku weli wuu xooggan yahay inkastoo tiro ka mid ahi ka baxeen Madasha,” ayuu u sheegay BBC.

Mukhtaar waxa uu xusay in markii horeba Madasha ay isugu tageen siyaasiyiin duruufo kala duwan leh, taas oo horseedaysa kala aragti duwanaansho:

“Markii horeba duruuftoodu way kala duwanaayeen. Qaar waxay ahaayeen musharrixiin madaxweyne, qaarna dano siyaasadeed kale ayay lahaayeen, halka qaar kalena ay rajo ka qabeen dowlad-goboleedyada. Kala duwanaanshahaasi waxa uu keenaa inaysan wadaagi karin aragti midaysan marka ay la xaajoonayaan Madaxweynaha,” ayuu yiri Mukhtaar.

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Soomaaliya ayaa shaacisay in Masar ay tababar u soo gabagabeysan ciidamo ay u soo direyso Soomaaliya, kuwaas oo ka mid noqonaya howlgalka AUSSOM, isla markaana dhowaan imaanaya dalka, sida ay ku dhawaaqday wasaaradda gaashaandhigga Soomaaliya.

“Wasaaradda Gaashaandhiggu waxay soo dhoweyneysaa guusha lagu soo gabagabeeyay tababarkii ugu horreeyay ee loo qabtay cutubyo ka tirsan Ciidanka Qalabka Sida ee Masar, kuwaas oo dhawaan kusoo biiri doona Hawlgalka Midowga Afrika ee Taageerada iyo Xasilinta Soomaaliya (AUSSOM),” ayaa lagu yiri qoraal ka soo baxay xafiiska Fiqi.

Golaha Nabadda iyo Ammaanka ee Midowga Afrika (AUPSC) ayaa horey u ansixiyay ka qaybgalka ciidamada Masar ee AUSSOM.

“Tallaabadani waxay muujinaysaa sida ay Dowladda Masar uga go’antahay taageeridda amniga Soomaaliya iyo dhismaha awoodda Ciidanka Xoogga Dalka, iyadoo loo marayo qaab-dhismeedka hawlgalka cusub ee AUSSOM,” ayaa lagu yiri qoraalka Wasaaradda Gaashaandhigga Soomaaliya.

Sidoo kale, dowladda Soomaaliya waxay bogaadisay kaalinta Midowga Afrika iyo Saaxiibada Caalamka ee lagu xoojinayo hay’adaha amniga Soomaaliya.

“Waxaan sidoo kale ku bogaadineynaa door muhiim ah ee ay ka qaadanayaan dardargelinta dagaalka lagu ciribtirayo kooxaha Khawaarijta ah ee Al-Shabaab iyo Daacish,” ayaa lagu soo gabagabeeyey qoraal ka soo baxay Wasaaradda Gaashaandhigga Soomaaliya.

Dowladda Itoobiya oo cuuryaamin ku heysa dhismaha dowladnimada Soomaaliya ayaa cabsida ugu badan ka qabta imaashaha Soomaaliya ee Ciidanka Masar, maadaama ay suurtagal tahay in Masar ay toos ugu duusho Itoobiya, iyadoo marin ka dhiganeysa Soomaaliya.

Itoobiya iyo Masar ayaa isku haya biyo xireen ay wabiga Nile ku sameysay Itoobiya, halka Soomaaliya ay Itoobiya ku heysato dhulkeeda, gaar ahaan badda oo xiisad culus ay ka taagan tahay doonisteeda xoogga ku dhisan.

In Ciidanka Masar yimaadaan Soomaaliya, waxaa la aaminsan yahay in culeys badan oo dhanka Itoobiya uga imaanaya Soomaaliya uu yareyn karo, maadaama labada dowladood ciidamadooda ay ka wada howlgeli doonaan gudaha Soomaaliya.

Boosaaso (Caasimada Online) – Dowladda Mareykanka ayaa faahfaahisay hawlgal duqeymo ah oo ay todobaadkan ka fulisay buuraha Calmiskaad ee gobolka Bari, gaar ahaan togga Baallade oo ka tirsan degmada Boosaaso.

Bayaan kasoo baxay taliska ciidamada Mareykanka ee (AFRICOM) ayaa waxaa lagu xaqiijiyay in la soo gaba-gabeeyay hawl-gal muddo laba toddobaad socday, kuwaas oo ahaa weerarro qorshaysan.

Weerarradan ayaa lagu beegsaday goobo ay ku dhuumanayeen hoggaanka Daacish ee ku sugan buuraha Golis oo dhaca gobolka Bari ee Puntland.

“Duqeymahan dilaaga ah waxay muujinayaan sida ay nooga go’an tahay xaqiijinta in muwaadiniinta Mareykanka iyo saaxiibadeennu ka badbaadaan khatarta argagixisada caalamiga ah,” ayuu yiri Taliyaha ciidamada Mareykanka ee qaaradda Afrika Gen. Dagvin Anderson.

Gen. Anderson oo ka warbixiyay hawl-galkaasi, ayaa tilmaamay in ay muhiim u tahay badbaadinta shacabka iyo amniga gobolka.

Taliyaha ayaa sidoo kale wuxuu hambalyeeyay ciidamada Mareykanka iyo saaxiibadooda Soomaalida ah, gaar ahaan ciidanka Puntland.

Waxa uu ku amaanay in ay dejiyeen hal-beeg fulineed oo si wacan loo qorsheeyay oo wadajir ah, kaas oo ka dhan ah kooxaha doonaya in ay argagixisada u soo dhoofiyaan Mareykanka iyo shuraakadiisa.

Mareykanka ayaa fuliyay in ka badan 50 duqeyn gudaha Soomaaliya tan iyo bilowgii sanadka 2025, taasoo ah tirada ugu badan ee hawl-gallo noocan oo kale ah ee Soomaaliya laga fuliyo sanad gudihiis, sida uu qoray wargeyska Stars and Stripes,

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Turkiga ayaa ku hawlan mashruucii u ballaarnaa ee gudaha Soomaaliya, kaasi oo ah dhismaha saldhig dayax gacmeedka laga diro.

Safiirka Turkiga ee Soomaaliya, Alper Aktaş, ayaa ku dhawaaqay in dhawaan ay Soomaaliya ka diri doonaan dayax-gacmeed, taas oo qayb ka ah iskaashiga sii xoogeysanaya ee labada dal ka dhexeeya.

Alper ayaa sheegay in dhismaha saldhigga laga maamuli doono dayax-gacmeedka uu socdo, isla markaana mashruucani uu barbar socdo hawlaha kale ee Turkidu ka wado Soomaaliya, sida kuwa amniga, ganacsiga iyo gargaarka bani’aadantinimo.

Safiirka ayaa carabka ku dhuftay inay jiraan dad ku hawlan faafinta dacaayado ka dhan ah xiriirka Ankara iyo Muqdisho, balse xaqiiqadu ay tahay in Turkiga uu yahay saaxiibka ugu weyn ee garab istaaga Soomaaliya.

Sidoo kale, safiirka ayaa tilmaamay in dowladda Soomaaliya ay ka hor dhammaadka sanadkan heli doonto doomaha xawaaraha sare ku socda ee loogu tala-galay ciidamada ilaalinta xeebaha, si wax looga qabto kaluumaysiga sharci darrada ah.

Dhinaca kale, Safiirka ayaa xusay kaalinta Turkiga ee dhismaha dowladnimada Soomaaliya, gaar ahaan dhanka amniga. Alper ayaa tilmaamay kaalintooda dagaalka Al-Shabaab iyo dhismaha ciidanka xoogga dalka Soomaaliyeed.

Muhiimadda istaraatiijiyadeed ee mashruucan

Saldhigga dayax-gacmeedka ka sokow waxaa soo baxeysa in yoolalka istiraatiijiyadeed ee Turkiga ay sidoo kale ku wajahanyihiin horumarinta awoodda difaaca. Ankara waxay muujisay inay dooneyso saldhig madax-bannaan oo dayax-gacmeedyo laga tuuro oo ku dhow dhul-baraha.

Iyadoo Soomaaliya ay leedahay “muuqaal si toos ah ugu furan Badweynta Hindiya,” warbixintu waxay tilmaamaysaa in dalka uu yahay “goob istiraatiiji ah” oo ku habboon saldhig noocaas ah. Qorshahan ayaa la mid ah kan Talyaaniga oo raba inuu dib u furo saldhiggiisii hore ee Kenya, iyo xiisaha Sacuudigu ka qabo saldhigga Duqm ee dalka Cumaan.

Sidoo kale, Turkigu “kuma koobna oo keliya dhismaha saldhigga dayax-gacmeedka.” Ankara waxay sidoo kale raadineysaa “goob ku habboon oo ay ka dhigato xarun lagu tijaabiyo gantaallo waaweyn oo masaafado fog fog u duula.”

Dhismaha juqraafiyeed ee Turkiga ayaa ka dhigaya tijaabooyinkaasi kuwo adag in la sameeyo, waxaana si fudud ula socon kara quwado kale, maadaama gantaalladu ay u duuli karaan dhanka Badda Midhiterranean ama Badda Madow.

Dhanka kale, dhulka baaxadda leh ee Soomaaliya oo dad yari ku nool yihiin ayaa bixinaya jawi aad u habboon oo lagu sameeyo tijaabooyin noocaas ah, iyada oo laga fogaado meelaha si weyn loo deggan yahay, isla markaana laga yaabo inay yaraato indho-indheynta caalamiga ah marka la joogo marxaladaha ugu muhiimsan ee tijaabada.

Muqdisho (Caasimada Online) – Madaxweynaha Soomaaliya, Dr. Xasan Sheekh Maxamuud ayaa ka hadlay heshiiska siyaasadeed ee uu maanta la gaaray xubno kamid ah siyaasiyiinta mucaaradka, kuwaasi oo dhawaan ka baxay Madasha Samatabixinta.

Madaxweynaha ayaa ugu horeyn bogaadiyay xubnaha mucaaradka ee la gaaray is-fahamka, isagoo sheegay in labada dhinac uu mid walba soo bandhigay aragtidiisa, isla markaana la qaatay halka ay ku jirto maslaxada umadda Soomaaliyeed.

“Waxaan bogaadinayaa qeybta ka tirsan Madasha Samatabixinta ee maanta nala qaatay hagaajinta iyo toosinta sowlad dhiska dalka. Arrintaas waxaa loo arkay in maslaxada iyo wadajirka umadda ku jirto, mana aha mid qof gaar ah loogu daneynayay ama looga soo horjeedo,” ayuu yiri Madaxweyne Xasan Sheekh.

Waxa uu intaas kusii daray: “Waxaana dadka Soomaaliyeed u sheegayaa in Dowladda Soomaaliya albaabadeeda wada-xaajoodka ee u midowga dowlad dhiska uu furanyihiin.”

Madaxweyne Xasan Sheekh ayaa sheegay in dowladdiisa ay marwalba diyaar u tahay inay la fariisato xubnaha kale ee mucaaradka ee ka aragti duwan, isagoo rejo wanaag ka muujiyay in heshiis guud oo loo dhan yahay la gaaro.

“Heshiis siyaasadeed ayaa la gaaray, waxaana rajeynaynaa in ay nala aqbalaan (siyaasiyiinta maqan) ama haddii kuwa kale ay wax ka qabaan jiraan soo bandhigaan. Inta dhiman in aan sii wadno rabnaa illaa laga gaaro hadafka u dambeeya.”

Xasan Sheekh ayaa si cad u sheegay in marnaba aysan aqbali doonin in Soomaaliya lagu hayo meesha ay taagan tahay, isla markaana ay tahay inay hore u socoto, taas oo ula jeedo in hanaanka doorashooyinka dalka la gaarsiiyo mid dadweyne.

“Nidaam gaar ah oo caalamka nala ogeyn ma waxayn karno. Waa in aan qaadno tallaabooyin hor leh si dowladnimada Soomaaliyeed ula mid noqoto dowladnimada caalamka ka jirta,” ayuu yiri Madaxweyne Xasan Sheekh.

Hoos ka daawo muuqaalka

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Federaalka Soomaaliya iyo xubnihii ka baxay Madasha Samatabixinta, oo ku bahoobay siyaasiyiinta mucaaradka, ayaa maanta heshiis ku gaaray magaalada Muqdisho, iyagoo isku waafaqay hanaanka doorashada.

Bayaan ka soo baxay kulan gaar ah oo dhexmaray Madaxweynaha Soomaaliya iyo xubnahan mucaaradka ayaa lagu sheegay in dhinacyadu ku heshiiyeen in Baarlamaanka uu doorto Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya.

“Hoggaamiyayaasha iyo ku-xigeennada dowlad-goboleedyada waxaa soo dooranaya golayaasha wakiillada dowlad-goboleedyada,” ayaa lagu yiri bayaanka ay si wadajir ah u soo saareen dowladda iyo xubnihii ka baxay Madasha Samatabixinta Soomaaliyeed.

Heshiiskan ayaa sidoo kale qeyb ka ah in magacaabista Ra’iisul Wasaaraha uu leeyahay Madaxweynaha, iyadoo codka kalsoonida u qaadi doono Baarlamaanka, uuna awood u yeelanayo inuu kala laabtana.

Sidoo kale waxaa la isla qaatay in ururradu ay kusoo bixi doonaan tirada xubnaha ay ka helaan Baarlamaanka, taas oo go’aamin doonta inay noqdaan xisbi iyo in kale. Golayaasha deegaanka, Baarlamaanka iyo labada Aqal ayaa noqonaya kuwo loogu tartamo doorasho qof iyo cod ah.

“70% wixii ku jiray cutubkii afaraad waa isla qaadanay. Madaxweynuhu inuu noqdo Madaxweyne Baarlamaanka soo doorto, Ra’iisul Wasaarahana inuu Madaxweynaha magacaabo, awoodda kalsooni siinta iyo ka qaadista inay Baarlamaanka leedahay,” ayuu yiri Cumar Cabdirashiid oo ka hadlay shir jaraa’id oo ay si wadajir ah u qabteen xukuumadda iyo xubnaha mucaaradka.

Waxa uu intaas ku daray: “Arrintii xisbiyada ee saddexda xisbi la xiray, in laga dhigo xisbiyo ku saleysan nidaamka Threshold illaa 10% la gaarsiiyo si aysan u baahin.”

Sidoo kale waxaa la isla gartay in dib loo soo celiyo nidaamkii baarlamaaniga ahaa ee salka ku hayay heshiiskii Carta, kaas oo qeexaya awood qeybsiga iyo hannaanka lagula xisaabtami karo dowladnimada.

Qodobada Heshiiska:

1. Waxaa la isla gartay adkeynta madax-bannaanida iyo midnimada JFS.
2. Waxaa la isku raacay in laga wada qeyb qaato xoojinta amniga dalka iyo dadaallada dib u xoreynta deegaannada ay weli ku sugan yihiin khawaarijta.
3. Baarlamaanka Federaalka ayaa dooranaya Madaxweynaha JFS, sidoo kale golayaasha wakiillada dowlad-goboleedyada ayaa dooranaya hoggaamiyayaasha iyo hoggaamiye-ku-xigeennada dowlad-goboleedyada.
4. Madaxweynaha ayaa leh awoodda uu ku magacaabo Ra’iisul Wasaaraha JFS, iyadoo uu ansixinayo Golaha Shacabka, kalsoonidana kala noqon karo.
5. Waxaa la isla gartay in ururkii ka hela ugu yaraan 10% ee xubnaha Baarlamaanka Federaalka noqonayo xisbi qaran.
6. Hannaanka doorashada dalka waxaa lagu salaynayaa Xeerka Doorashooyinka 2024, iyadoo la tixgelinayo qodobada war-murtiyeedkan ku xusan.
7. Waxaa lagu heshiiyey in si dhakhso ah loo guda galo qabashada doorashooyinka golayaasha deegaanka, dowlad-goboleedyada iyo tan Dowladda Federaalka.
8. Waxaa lagu heshiiyey in sida ugu degdegga badan loo dhameystiro cutubyada weli harsan ee Dastuurka Federaalka si loo sugo sharciyadda iyo geeddi-socodka dowlad-dhiska dalka.
9. Waxaa la isku raacay in si wadajir ah (muxaafid iyo mucaarad) looga wada qayb qaato geeddi-socodka doorashada tooska ah (qof iyo cod), oo lagu soo dooranayo golayaasha deegaanka, golayaasha wakiillada dowlad-goboleedyada iyo labada Aqal ee Baarlamaanka Federaalka JFS.

Baaq:

1. Iyadoo laga ambaqaadayo isfahankan laga gaaray arrimihii lagu kala aragti duwanaa, waxaan ugu baaqeynaa daneeyayaasha siyaasadda in loo midoobo, lagana wada qeyb qaato dhameystirka geeddi-socodka dimuqraadiyeynta dalka.

Muqdisho (Caasimada Online) – Guddoomiyaha maamulka gobolka Banaadir, ahna duqa Muqdisho Xasan Maxamed Xuseen (Muungaab) ayaa maanta sameeyay magacaabis si weyn loofa fal-ceiyay, kadib markii uu dib usoo magacaabay guddoomiyihii hore ee degmada Heliwaa Mudane Mire Salaad Dhuxulow, isaga oo u wareejiyay degmo kale.

Muungaab ayaa Mire u magacaabay inuu noqdo guddoomiyaha cusub ee degmada Daarusalaam, waxaana xilkii laga qaaday guddoomiyihii degmadaasi, Maxamed Cabdiraxmaan Maxamuud, sida lagu sheegay wareegto kasoo baxay xafiiska duqa Muqdisho.

“Guddoomiyaha Gobolka Banaadir ahna Duqa Magaalada Muqdisho Dr. Xasan Maxamed Xuseen (Muungaab) ayaa Mudane Mire Salaad Dhuxulow u magacaabay Guddoomiyaha Degmada Daarusalaam ee Gobolka Banaadir, waxaana Xilkii Guddoomiyaha Degmada Daarusalaam laga qaaday Md. Maxamed Cabdiraxmaan Maxamuud” ayaa lagu yiri wareegtada.

Sidoo kale guddoomiye Muungaab ayaa kula dardaarmay guddoomiyaha cusub ee Degmada Daarusalaam in uu mudnaan siiyo horumarinta Degmada, bilicda iyo baahinta adeegyada aas-aasiga.

In dib loo soo magacaabo guddoomiye Mire Salaad Dhuxulow ayaa dhalisay hadal-heyn xooggan, waxaana ka falceiyay dad badan oo su’aallo ka keenay magacabistiisa.

Yuusuf Calasow: “Guddoomiye degma laga qaaday ee mid kale loo dhiibayo ma horumaraa mise dib u dhac?”

“Adiga oo mar xil lagaa qaaday haddii lagu soo celiyo waxaa tahay qof waxqadkiisa la mahdiyey hampalyo guddoomiye” ayuu yiri Xuseeen Saxnuuni oo ka falceliyay magacaabista.

Cabdiqani Aadan Xasan ayaa isaguna yiri: “Come back cajiib ah ayuu sameeyay Gudoomiye Mire Salaad Dhuxulow”.

Mustaf Nuur Qayloy: “Yarkan wala soo celiyay wa fiicanyahay miyaa?”.

Isbeddelkan ayaa qayb ka ah tallaabooyin dheeraad oo uu haatan wado Muungaab oo horay xilalkii uga qaaday guddoomiyeyaal degmo, isaga oo magacaabay kuwa kale oo cusub oo durbo xilalka la wareegay, waxaana arrintan ay qayb ka tahay qorshihiisa horumarineed ee caasimada.

Guddoomiyaha gobolka ayaa dardar  u shaqeynayey tan iyo markii uu xilka la wareegay, waxaana lagu tilmaamay nin aad u garanaya shaqada loo dhiibay iyo hoggaaminta gobolka.

Muqdisho (Caasimada Online) – Ra’iisul Wasaaraha Xukuumadda Soomaaliya, Mudane Xamsa Cabdi Barre, ayaa gaaray dalka Shiinaha, halkaas oo uu uga qayb gali doono Shirka 7-aad ee China-Arab States Expo.

Shirkaas ayaa lagu qabanayaa magaalada Yinchuan ee dalka Shiinaha, wuxuuna furmayaa berri.

Shirka ayaa diiradda lagu saarayaa xoojinta iskaashiga ganacsiga, maalgashiga, tiknoolojiyadda, iyo tamarta.

Ra’iisul Wasaaraha Xamsa ayaa shirka ka jeedin doona khudbad uu kaga hadlayo fursadaha maalgashi ee ka jira Soomaaliya iyo horumarinta xiriirka dhaqaale iyo iskaashiga istiraatiijiga ah ee u dhexeeya Shiinaha iyo dalalka Carabta.

Si gaar ah, Xamsa Cabdi Barre, wuxuu shirkaas ku soo bandhigi doonaa fursadaha maalgashi ee ka jira Soomaaliya, kuwaas oo u baahan maalgashi caalami ah, si bulshada Soomaaliyeed ay uga faa’iideysato.

Xamsa ayaa shalay ka dhoofay duulay Muqdisho, wuxuuna shirka ka hor halkaas ka wadaa kulamo doceedyo uu la yeelanayo madashada Shiinaha.

Shiinaha iyo Soomaaliya, ayaa ah saaxiib dhow, waxaana ka dhaxeeya heshiisyo iskaashi dhaqaale u badan, Shiinaha ayaa ku sii siqaya Afrika oo uu kula tartamayo Mareykanka.

Dhuusamareeb (Caasimada Online) – Magaalada Dhuusamareeb ee caasimada Galmudug waxaa maanta lagu qabtay doorashada kursi kamid ah golaha shacabka, waxaana loo doortay Saadaq Cumar Xasan (Saadaq Joon) oo horay uga tirsanaa golaha.

Saadaq Joon ayaa ku guuleystay kursiga tirsigiisu yahay HOP#248 ee baarlamaanka, kaas oo uu shalay uun iska casilay xildhibaankii ku fadhiyay ganacsade Maxamed Cabdi Xasan (Afweyne), wuxuuna is casilaaddisa ku sheegay sababo isaga u gaar ah.

Afweyne ayaa muddo kooban oo 5 bil ah ka tirsanaa baarlamaanka, waxaana kursigan loo soo doortay 4-tii March ee sanadkan 2025, isaga oo markaas soo buuxiyay, maadaama uu bannaanaa kursiga HOP#248.

Saadaq Joon ayaa horay ugu fadhiyay kursiga, laakiin waxa uu waayay xubnimadiisa markii uu aqbalay xilka agaasime ku xigeenka Hay’adda Sirdoonka iyo Nabad-sugidda Qaranka ee (NISA), balse mar kale saaka ayaa loo soo doortay, si uu ugu laabto baarlamaanka.

Arrintan ayaa dhalisay hadal-heyn xooggan, maadaama kursiga loo xiray Saadaq Joon, isla markaana deg-deg doorashadiisa loo qabtay, maadaama uu  shalay is casilay xildhibaankii ku fadhiyay, taas oo keentay inay si weyn uga fal-celiyaan dad badan oo Soomaaliyeed.

Cabaas Cali Maxamed oo kamid ah dadkii fal-celiyay ayaa yiri: “NIN DOORNAA BAA LA DOORTEY”.

Hon Ismaaciil A. Maxamed: “Somaaliya waxaa ka jiro ma ahan kursi iyo xil waa wax la dhaho hebal baa la siin iyo hebal haa loo sii haayo”.

Shukri Sheekh: “Soomaaliya wexeeda oo dhan waa ciyaar magacii kursiga ayey sharafta ka qaadeen”.

Ismaaciil Shekh Axmed Faqe: “Kursi mid laga tagaayo hadana loo soo noqonaayo muu noqday?”.

Boosaaso (Caasimada Online) – Ciidamada Puntland ayaa magaalada Boosaaso kasoo xiray laba qof oo uu ku jiro Imaam masjid, sida ay xaqiijiyeen saraakiil ka tirsan ciidamada.

Labada nin ayaa la soo qabtay kadib howl-gal ay ciidanka amniga gobolka Bari xalay ka fuliyeen magaalada Boosaaso.

Xogaha aan helayno ayaa sheegaya in imaamka masjidku yahay nin Oromo ah oo si wanaagsan ugu hadlaya af-Carabi, taasoo dhalisay tuhun badan oo ku aaddan sababta uu halkaas ugu sugnaa.

Labada nin ee la qabtay ayaa hadda laamaha amnigu ku wadaa baaritaan, mana jirto faahfaahin dheeraad ah oo laga bixiyay waxa si gaar ah loogu tuhunsan yahay.

Hawl-galka xalay lagu qabtay labada nin ayaa qayb ka ah dadaallada ciidamada ammaanka ee lagu sugayo xasilloonida magaalada Boosaaso iyo ka hortagga khataraha amni, xilli maamulka dagaal adag kula jiro kooxda Daacish.

Dhinaca kale, Ciidamada Ammaanka Boosaaso ayaa saaka sii amba-qaaday hawl-gallada, iyagoo gaaray duleedka magaalada, gaar ahaan deegaannada Biyo-kulule iyo Girible.

Ujeeddada hawl-galladan ayaa lagu sheegay in looga hortago in dagaal-yahannada Daacish ee ka firxanaya hawl-galka Calmiskaad ee ka socda togga Baallade ay ku soo dhuuntaan gudaha magaalada Boosaaso.

Ciidamada Puntland ayaa dagaal naf hur ah la galay kooxda Daacish, waxaana lagu guuleystay in laga saaro deegaano muhiim ah oo ay hore uga sameysteen saldhigyo tababar, iyadoo howl-galka lagu dilay dagaal-yahaanadii ugu badnaa oo ajaanib ah.

Riyadh (Caasimada Online) – Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud ayaa magacaabay Danjire Cumar Sheekh Cali Idiris inuu noqdo safiirka cusub ee Soomaaliya u jooga Boqortooyada Sacuudi Carabiya, kadib isbeddel diblomaasiyadeed oo ka dhacay safaaradda Soomaaliya ee Riyadh.

Danjire Cumar Idiriis, oo horay u ahaa Safiirka Soomaaliya u fadhiya dalka Eritrea, ayaa xilkan loo doortay kadib markii Aweys Xaaji Yuusuf, safiirkii hore ee Riyadh, loo magacaabay La-taliyaha Amniga Qaranka ee madaxweynaha.

Wasaaradda Arrimaha Dibadda ee Soomaaliya ayaa toddobaadkii hore u gudbisay dhiggeeda Boqortooyada Sacuudiga waraaqaha codsiga rasmiga ah ee safiirka cusub, waxaana la filayaa in dowladda Sacuudigu si rasmi ah ugu aqbasho dhawaan.

Cumar Sheekh Cali Idiris waxa uu ka mid yahay diblomaasiyiinta ugu saameynta badan ee ku dhow Villa Somalia. Waxa uu hore uga soo shaqeeyay hay’ado waxbarasho iyo samafal, waxaana uu ka tirsan yahay kooxda siyaasadeed ee Damul Jadiid, oo madaxweynaha kaalin weyn ku leh. Taasi waxay ka dhigaysaa magacaabistiisa mid aan kaliya diblomaasiyad ahayn balse sidoo kale leh miisaan siyaasadeed oo gudaha ah.

Sidoo kale, Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa dhowaan ka codsatay Urur-wadaagga IGAD in Cumar Idiris loo magacaabo ergay gaar ah, balse codsigaas ayaa la diiday maadaama Soomaaliya muddo sanado ah aysan bixin waajibaadkeeda dhaqaale ee qaaraanka IGAD.

Ka hor safaaradda Eritrea, Cumar Idiris wuxuu sidoo kale soo noqday safiirka Soomaaliya ee Qatar, oo ah mid ka mid ah dalalka saameynta ugu xooggan ku leh Soomaaliya

Riyadh ayaa muhiimad gaar ah ugu fadhida siyaasadda arrimaha dibadda ee Soomaaliya, maadaama Boqortooyada Sacuudigu tahay mid ka mid ah waddamada ugu saameynta badan gobolka, isla markaana xiriir dhaqaale iyo mid siyaasadeed oo qoto dheer ay kala dhaxeeyo Muqdisho. Sacuudigu waxa uu si joogto ah u taageeraa Soomaaliya, isagoo kaalin weyn ku leh gargaar bani’aadannimo, taageero dhaqaale iyo wada-shaqeyn amni.

Magacaabista Cumar Idiris ee xilkan ayaa loo arkaa isku day Madaxweyne Xasan Sheekh uu ku xoojinayo xiriirka Soomaaliya iyo Sacuudiga, xilli Muqdisho ay raadineyso maalgelin, taageero siyaasadeed iyo iskaashi amni oo joogto ah.

Muqdisho (Caasimada Online) – Xubnihii dhawaan ku dhawaaqay inay ka baxeen Madasha Samatabixinta ayaa la filayaa in kulan gaar ah ay la yeeshaan madaxweynaha Soomaaliya, Xasan Sheekh Maxamuud, sida ay ogaatay Caasimada Online.

Sida xogaha horudhaca ah lagu helay, siyaasiyiintan ayaa qorsheynaya in kulanka kadib ay soo saaraan bayaan rasmi ah oo ay ku taageerayaan qorshaha doorashada qof iyo cod ee uu madaxweynuhu si xooggan u riixayo.

Tallaabadan ayaa loo arkaa mid dhabbaha u xaareysa hirgelinta qorshaha madaxweynaha ee ah in dalka lagu guuro nidaamka codbixinta tooska ah, taas oo muddo dheer ku adkayd siyaasadda Soomaaliya sababo la xiriira khilaafka siyaasiyiinta iyo kala qaybsanaanta mucaaradka.

Xogtan cusub ayaa daba socota go’aankii Sabtidii ay ku dhawaaqeen siyaasiyiin miisaan culus leh, oo xubno ka ahaa Madasha Samatabixinta. Ra’iisul Wasaarihii hore Cumar Cabdirashiid, guddoomiyayaashii hore ee baarlamaanka Shariif Xasan iyo Maxamed Mursal, iyo Wasiirkii hore ee Warfaafinta Daahir Geelle ayaa si wadajir ah ugu dhawaaqay inay iska casileen xubinnimada madasha.

Siyaasiyiintan ayaa mowqifkooda ku shaaciyay kulan gaar ah oo ay yeesheen xubnaha Madasha, waxayna caddeeyeen inay qorsheynayaan inay furaan xisbiyo siyaasadeed. Talaabadan ayaa loo arkay mid xaqiijinaysa tuhunkii hore ee jiray oo ahaa inay si hoose heshiis ula gaareen madaxweyne Xasan Sheekh.

Is-casilaaddaas ayaa ku soo beegantay, iyadoo isla Sabtidii uu guddiga madaxa-bannaan ee doorashooyinka uu shaaciyay inuu muddo labo todobaad ah dib u furay is-diiwaangelinta ururrada siyaasadda iyo codbixiyeyaasha. Go’aankaas wuxuu siiyey fursad ururrada cusub ee siyaasiyiintaasi sameysanayaan inay si sharci ah isku diiwaangeliyaan.

Kala-tagga xubnaha mucaaradka ee ku biiraya ururrada cusub ayaa si weyn loo fasiray inuu yahay guul siyaasadeed oo uu gaaray Madaxweyne Xasan Sheekh, oo muddooyinkii dambe ku taamayey sidii uu u heli lahaa taageero ballaaran oo uu ku fuliyo qorshihiisa doorasho qof iyo cod ah.

Kala-jabka mucaaradka ayaa sidoo kale muujinaya sida ay u burburtay isku duubnidii Madasha Samatabixinta, taasoo ka dhigan in mucaaradka ay hadda u kala jabeen laba garab oo midkood u janjeero Madaxweyne Xasan Sheekh halka kan kalena uu wali ku adkeysanayo dhisidda midow cusub oo mucaarixiinta ah.

Dowladda Xasan Sheekh ayaa muddooyinkii dambe si xeeladeysan ugu hawlanayd kala qaybin iyo wiiqidda mucaaradka, iyadoo dedaalkaas ay si dhow uga qeyb qaateen saddex masuul oo muhiim ah: Wasiirka Caddaaladda Xasan Macallin Maxamuud, Wasiirka Waxbarashada Faarax Sheekh Cabdulqaadir iyo Wasiiru Dowlaha Xafiiska Raysal Wasaaraha Xirsi Gaanni.

Saddexdan xubnood ayaa loo xil-saaray fulinta qorshaha lagu kala furfurayo mucaaradka, waxaana muuqata in howl-galkoodii uu hadda miro dhalay.

Kulanka xubnaha ka baxay Madasha iyo Madaxweyne Xasan Sheekh ayaa loo arkaa mid rasmi ka dhigi kara kala-jabkii shalay la shaaciyay.

Haddii siyaasiyiintan ay si cad ugu dhawaaqaan taageerada qorshaha doorasho qof iyo cod, waxay noqon doontaa guul muhiim ah oo Madaxweyne Xasan Sheekh u horseedaysa inuu kasbado taageero ballaaran oo siyaasadeed, halka mucaaradka kalena lagu qasbi doono inay wajahaan xaalad adag oo ay dib ugu dhisaan kalsoonidii iyo midnimadii hore.