Muqdisho (Caasimada Online) – Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud wuxuu ku guuleystay arrin naadir ah: inuu si isdaba joog ah u xoojiyo awooddiisa siyaasadeed tan iyo markii uu xafiiska ku soo noqday sannadkii 2022.
Isagoo adeegsanaya dulqaad iyo xeelado siyaasadeed oo si taxaddar leh loo dejiyey, wuxuu si tartiib ah u fashiliyey xifaaltamayaashiisii, wuxuuna adkeeyey gacanta uu ku hayo nidaamka siyaasadeed ee jilicsan ee Soomaaliya.
Markii uu Xasan Sheekh ku soo noqday Villa Somalia, oo ah xarunta madaxtooyada, xilli labaad oo aan isku xigin oo aan hore loo arag, wuxuu soo laabtay isagoo ah hoggaamiye ka duwan sidii hore.
Waxaa meesha ka baxday himiladii isbeddel-doonka ahayd ee lagu yaqaanay xilligiisii koowaad ee madaxtinimada. Waxaa beddelay hoggaamiye ka jecel taxaddarka iska-hor-imaadka, isagoo doorbidaya la-qabsiga, magacaabisyo si xeeladaysan loo xushay, iyo dib-u-dhacyo wiiqaya awoodda mucaaradkiisa. Natiijadu waa madaxtooyo aan lagu tilmaamin isbeddello waaweyn, balse lagu qeexo xakameyn istiraatiiji ah.
Arrintan oo dhan waxay dhacaysaa xilli Soomaaliya ay weli la tacaaleyso halisteeda ugu weyn: maleeshiyada Al-Shabaab ee xiriirka la leh Al-Qaacida, kuwaasoo weli gacanta ku haya dhul ballaaran oo dalka ka tirsan, isla markaana wada dagaal joogto ah oo ka dhan ah dowladda.
Xeelad ku dhisan xakameyn
Hab-dhaqanka siyaasadeed ee madaxweyne Xasan Sheekh wuxuu si weyn uga duwan yahay kii ka horreeyey ee Maxamed Cabdullaahi Farmaajo. Halka uu Farmaajo doonayey inuu si toos ah ula hardamo dowlad-goboleedyada, Xasan wuxuu doorbidaa inuu xifaaltamayaashiisa la qabsado oo uu kaga adkaado waqtiga.
“Uma baahna inuu cadawgiisa si toos ah u jabiyo; wuxuu kaliya u baahan yahay inuu ka dhigo kuwo mashquulsan, kala qaybsan, oo la maareyn karo,” ayaa lagu yiri falanqeyn dhowaan lagu sameeyey hoggaamintiisa.
Wadahadalku inta badan waa hubka uu doorto, laakiin badanaa waa mid jiitama, kaasoo wiiqa dardarta isla markaana kala daadiya isbahaysiyada mucaaradka. Isla mar ahaantaana, wuxuu jagooyinka muhiimka ah ee dowladda u magacaabay shakhsiyaad daacad u ah, isagoo xaqiijinaya in golayaasha fulinta iyo sharci-dejinta ay si isku mid ah u shaqeeyaan.
Magacaabista Xamza Cabdi Barre ee ra’iisul wasaare waxay ahayd tusaale muuqda. Xamza, oo ahaa xulufo muddo dheer la soo shaqeeyey Xasan, ahaana mid daacad u ahaa xitaa markii la iska indha tiray xilligii madaxtinimadiisii hore, ayaa loo arkaa inuu yahay saaxiib la isku halleyn karo oo aan ahayn qof mustaqbalka xifaaltami kara.
Dhanka baarlamaanka, Xasan Sheekh wuxuu xaqiijiyey soo laabashada siyaasiga ruug-caddaaga ah ee Sheekh Aadan Madoobe oo noqday afhayeenka golaha, wuxuuna ku-xigeenkiisa ka dhigay saaxiibtiisa uu ku kalsoon yahay ee Sacdiyo Yaasiin Samatar. Labaduba waxay madaxweynaha u noqdeen gaashaan sharci-dejin.
Mucaarad jahawareersan
Dhanka kale, mucaaradku sii kala qaybsamaya. Shakhsiyaad hormuud ka ah Madasha Samatabixinta Soomaaliyeed ayaa xalay ku dhowaaqay in ay ka baxeen oo ay sameysanayaan xisbiyo siyaasadeed oo u gaar ah, tallaabadaas oo dib u qaabeyn karta saaxada doorashooyinka soo socda.
Ra’iisul wasaarihii hore Cumar Cabdirashiid Cali Sharmaarke, madaxweynihii hore ee Koonfur Galbeed Shariif Xasan Sheekh Aadan, iyo afhayeenkii hore ee baarlamaanka Maxamed Mursal Sheekh Cabdiraxmaan, iyo wasiirkii hore ee warfaafinta Daahir Maxamuud Geelle ayaa la filayaa inay maalmaha soo socda ku dhawaaqaan xisbiyo cusub.
Go’aankooda, oo la xiriira doorashooyinka golayaasha deegaanka ee la filayo dabayaaqada Oktoobar ee Muqdisho, ayaa muujinaya khilaafka sii ballaaranaya ee ka dhex jira isbahaysiga mucaaradka.
Isla markaa, koox kale oo ka kooban hoggaamiyeyaal sare – oo ay ku jiraan madaxweynihii hore Shariif Sheekh Axmed, ra’iisul wasaareyaashii hore Xasan Cali Kheyre iyo Maxamed Xuseen Rooble, iyo xildhibaan Cabdiraxmaan Cabdishakuur Warsame – ayaa kulamo ka yeelanayey sidii ay u dhisi lahaayeen isbahaysi cusub oo musharraxiinta madaxtinimada ah si ay uga hortagaan Maxamuud.
Guddiga Madaxa Bannaan ee Doorashooyinka Qaranka ayaa isna dardar geliyey isbeddelkan ka dib markii uu muddo kooban dib u furay diiwaangelinta ururrada siyaasadeed, taasoo siisay fursad ay ku soo baxaan xisbiyo cusub.
Hase yeeshee, xilligan la joogo, mucaaradku wuxuu u muuqdaa mid u kala qaybsan kooxo iska soo horjeeda. Sida uu yiri mid ka mid ah falanqeeyeyaasha siyaasadda ee Muqdisho ku sugan: “Hal-ku-dhigyo way leeyihiin, laakiin xeelad ma lahan.”
Casharka professor-ka
Habka hoggaamineed ee Xasan Sheekh Maxamuud wuxuu ka duwan yahay kan hoggaamiyeyaal badan oo Soomaaliyeed oo dagaalladu soo saareen. Wuxuu ku dhashay sannadkii 1955-kii gobolka Hiiraan, wuxuuna ahaa aqoonyahan bare ah ka hor inta uusan siyaasadda gelin. Wuxuu macallin ka ahaa iskuullo, wuxuuna ka soo shaqeeyey Wasaaradda Waxbarashada ka hor burburkii dowladdii dhexe ee 1991-kii.
Intii uu socday dagaalkii sokeeye, kama uusan cararin dalka, balse wuxuu iska joogay Soomaaliya, isagoo xiriirro ku dhistay dhinacyada waxbarashada iyo bulshada rayidka ah. Aasaaskaas salka hoose ka yimid ayaa u horseeday inuu madaxweyne noqdo sannadkii 2012, isagoo hoggaaminayey koox isbeddel-doon ah oo aqoonyahanno ah oo loo yaqaanay Damuljadiid, ama “Dhiigga Cusub.”
Xilligiisii koowaad ee madaxtinimada wuxuu diiradda saaray dib-u-dhiska hay’adaha dowladda, laakiin ammaan-darrida iyo musuqmaasuqa ayaa hareeyey dadaalladaas. Cod-bixiyeyaashu waxay u jeesteen Farmaajo sannadkii 2017, taasoo Maxamuud gelisay nooc ka mid ah masaafuris siyaasadeed oo uu dalkiisa gudihiisa ku galay—ilaa sannadkii 2022 oo uu si taariikhi ah ugu soo laabtay awoodda.
Inkastoo awoodda lagu xoojiyey Muqdisho, haddana waxaa jira caqabado waaweyn. Dowlad-goboleedka Puntland, oo uu hoggaamiyo Siciid Cabdullaahi Deni, ayaa matalaya caqabadda ugu weyn ee hortaagan awoodda Xasan Sheekh oo federal baahsan.
Ka dib isbeddello lagu sameeyey dastuurka oo muran dhaliyey, kuwaas oo ay riixday dowladda federaalka horaantii sanadkan, Puntland waxay ku dhawaaqday inaysan aqoonsanayn hay’adaha federaalka ayna u shaqeyn doonto sidii dowlad madax bannaan. Deni wuxuu weli yahay shakhsi leh himilo siyaasadeed, kaasoo isu keeni kara kooxaha aan ku qanacsanayn Xasan, si ay u abuuraan dhaqdhaqaaq mucaarad oo ballaaran.
Dhanka kale, madaxweynihii hore ee Farmaajo ayaa weli ah shakhsi siyaasadeed oo aan la saadaalin karin. Inkastoo uu hadda aamusan yahay, haddana taageerayaashiisa daacadda u ah ayaa dib loo kicin karaa haddii uu isbahaysi la sameeyo hoggaamiye heer federaal ah sida Deni.
Laakiin xilligan la joogo, xoogagga mucaaradka waxay weli yihiin kuwo daciif ah oo kala qaybsan.
Xasan Sheekh, siyaasaddu waxay weligeed ahayd mid u baahan samir. Isagoo ahaa macallin hore, wuxuu mar waanin jiray in maamul-wanaaggu uu ka bilowdo joogteyn. Waayihiisa siyaasadeed ayaa noqday mid marag u ah casharkaas.
Halka kuwa kale ay raadiyaan guulo degdeg ah, isagu wuxuu ciyaaraa ciyaar fog. Halka ay mucaaradku mudaharaadaan, isagu wuxuu sii adkeystaa saldhiggiisa. Habkiisa taxaddarka leh ayaa ka dhigay mid ka mid ah kuwa ugu cimri-dheer siyaasadda dalka.
Waddan ay siyaasaddu inta badan tahay tartan degdeg ah, Xasan Sheekh Maxamuud wuxuu muujinayaa awoodda ku jirta in la ordo tartan masaafo dheer ah.