Muqdisho (Caasimada Online) – Guddoomiyaha Guddiga Doorashooyinka Qaranka, Cabdikariim Axmed Xasan, ayaa ku dhawaaqay in muddada diiwaan-gelinta cod-bixiyeyaasha ee gobolka Banaadir la kordhinayo hal bil. Go’aankan ayaa yimid xilli ay sii xoogeysanayaan shaki dadweyne, carqalado farsamo, iyo muran siyaasadeed oo hareeyay qorshaha dalka looga hirgelinayo nidaamka hal qof, hal cod.
In kasta oo kordhinta si rasmi ah loogu fasiray in ay tahay tallaabo sixitaan ah oo lagu xallinayo dib-u-dhacyo lana doonayo in la xaqiijiyo ka-mid-noqoshada dhammaan bulshada, ilo xog ogaal ah ayaa u sheegay Caasimada Online in tirada dadka is-diiwaan-geliyay illaa hadda ay aad u hooseyso—arrin muujinaysa in dhibaatadu ka weyn tahay arrimo jadwal ama howleed kaliya.
Dhayalsiga dadweynaha iyo ka-qaybgal xaddidan
Inkasta oo degmooyin badan oo Muqdisho ka tirsan ay leeyihiin cufnaan dadweyne oo aad u sarreysa—qaarkoodna ay degan yihiin boqollaal kun—tirada dadka is-diiwaan-geliyay ayaa lagu soo waramayaa in ay si lama filaan ah u hooseyso, iyadoo qaar ka mid ah degmooyinka aysan gaarin xitaa 5,000 oo qof.
Tirooyinkaas liita waxay muujinayaan niyad-jab dadweyne iyo dhayalsi baahsan oo ku aaddan geeddi-socodka doorashada.
Sida ay sheegayaan ilo wareedyo lagu kalsoon yahay, oo la hadlay Caasimada Online, Guddiga Doorashooyinka ayaa la rumeysan yahay in uu mararka qaar adeegsaday xeelado khiyaameyn ah si kor loogu qaado tirada is-diiwaan-gelinta.
Tusaale ahaan, dad u tagay xarumaha degmooyinka si ay u helaan warqadaha dhalashada iyo sugnaanta ayaa la sheegay in ayagoo ogeyn ama fahamsaneyn loo diiwaan-geliyey codbixinta, iyadoo loo sheegay in ay qayb ka tahay habka helidda warqadaha dhalashada iyo sugnaanta. Si kastaba, ka-qaybgalka dadweynuhu wuxuu weli ahaa mid aad u hooseeya, taas oo iftiiminaysa kalsooni darro qoto dheer.
Ka-qaybgalka liita ma aha natiijo keliya oo ka dhalatay abaabul la’aan ama wacyigelin xumo. Sida ay tilmaamayaan ilo-wareedyo xog-ogaal ah, sababta ugu weyn ayaa ah in dad badan aysan rumeysnayn in doorasho dhab ah ay dhici doonto. Sanado badan oo lagu arkay doorashooyin dib u dhac ku yimid, lagu maamulay si xadgudub ah, ama si siyaasadaysan loo farageliyay, ayaa si weyn u wiiqay kalsoonidii shacabka ee geeddi-socod doorasho oo ay hoggaaminayso dowladda.
Aragtidan taban waxay si toos ah u wiiqaysaa kalsoonida geeddi-socodka hadda socda. Xitaa marka la qaado tallaabooyin ujeedadoodu tahay dardargelinta ka-qaybgalka, sida kordhinta waqti, waxay wax yar ka beddeli karaan aragtida shacabka ee ah in nidaamku yahay mid dhaawacmay ama u muuqda mid qafilan.
Siyaasadeynta geeddi-socodka iyo khilaafka sharciyadeed
Waxaa sii cakiraya xaaladda diidmada xoogan ee ka imaanaysa madax hore iyo kooxo mucaarad ah oo ku dooday in qaabka doorasho ee hadda socda uusan sal sharciyeed oo dastuuri ah lahayn isla markaana aan laga gaarin heshiis ballaaran. Kooxahan waxay ku eedeeyeen geeddi-socodka inuu yahay mid dhinac keli ah laga wado, aan daahfurneyn, sharciyad la’aan ah, isla markaana aan metelin dhammaan qaybaha bulshada.
Tani waa duruufta dhabtaa ee geeddi-socodka hareysay. Xitaa tallaabo kasta oo guddigu qaado, inkasta oo ay ujeedadeedu tahay hagaajinta farsamada, waxaa si toos ah loogu tarjumi karaa iyada oo loo marayo aragti siyaasadaysan. Kordhinta muddada isdiiwaangelintu waxay u muuqan kartaa mid caadi ah, balse waxay si degdeg ah ugu milantay muran ballaaran oo ku saabsan sharciyadda iyo kalsoonida geeddi-socodka.
Waxaa intaa dheer, dowlad-goboleedyo muhiim ah sida Puntland iyo Jubaland ayaa si cad uga horyimid geeddi-socodka, iyagoo diiday in ay la shaqeeyaan Guddiga Doorashooyinka Qaranka. Waxay ku eedeeyeen dowladda dhexe in ay qaadatay hannaan doorasho oo kelitalis ah, oo ka turjumaya dano siyaasadeed oo gaar ah, isla markaana aan loo marinin hannaan dastuuri ah.
Puntland ayaa si gaar ah u sheegtay in aysan ka qayb qaadan doonin wax doorasho ah oo aan laga gaarin heshiis qaran oo loo dhan yahay, oo ay ka qaybqaataan dowlad-goboleedyada, mucaaradka, iyo bulshada rayidka ah. Jubaland-na waxay si la mid ah u dhaleeceysay dowladda dhexe, iyada oo ku eedeysay in ay hareer martay geeddi-socodka dastuuriga ah ayna baalmarayso codka iyo doorka dowlad-goboleedyada.
Diidmadan ma aha mid uun astaamaynaysa ismaandhaaf siyaasadeed — waxay si dhab ah u abuuraysaa farqi sharci iyo mid hawlgal oo aan la iska indho tiri karin. Iyadoo aan la helin iskaashi qaran oo dhameystiran, suurtagal ma noqonayso in la hirgeliyo hannaan doorasho oo mideysan, hufan, laguna kalsoonaan karo. Ka reebidda gobollo dhan waxay wiiqeysaa sharciyadda doorashada iyo aqoonsigeeda siyaasadeedba, taasoo dhalin karta su’aalo ku saabsan in natiijada doorashadu ay noqon doonto mid qaran ahaan la aqbali karo.
Waxaa intaas dheer in beesha caalamka gaar ahaan Mareykanka, ay ka hor-yimaadeen nidaam doorasho kasta oo aan heshiis lagu ahayn, taasi oo farriin culus u dirtay madaxweyne Xasan Sheekh.
Si kastaba, kordhinta muddada diiwaan-gelinta cod-bixiyeyaasha ee gobolka Banaadir waxay muujinaysaa caqabadda jirta ee dowladda Soomaaliya kala kulmeyso hirgelinta nidaam doorasho oo loo wada dhan yahay, lagu kalsoonaan karo, una adeegaya danaha shacabka. Waxa ahayd in xilligan uu noqdo mid shacabka awood lagu siinayo, balse waxay u muuqatay mid iftiiminaysa baaxadda kalsooni-darrada, ka-qaybgal la’aanta, iyo fashilka ku xeeran dhismaha midnimo siyaasadeed oo ku aaddan mustaqbalka dimuqraadiyada Soomaaliya.
Ilaa iyo inta arrimaha aasaasiga ah sida sharciyad cad, wadar-raac siyaasadeed, iyo kalsoonida dadweynaha aan la xallin, isbeddello farsamo sida kordhinta muddada diiwaan-gelintu waxay u muuqan doonaan kuwo aan micno weyn samayn, ama ugu yaraan, muujinaya inta uu hoos u dhacay rajo-gelinta shacabka ee nidaamka hal qof, hal cod.