Waxaan akhriyey Buugga Adkeysi ee uu qoray siyaasiga caanka ah Cabdiraxmaan Cabdishakuur Warsame haatanna ah Xildhibaan ka tirsan BJFS, horayna usoo noqday Wasiirka Qorsheynta Qaranka.
Buuggan oo ah taariikh nololeed iyo xusuus-qor arrimo badan taabanaya waxaan isku dayi doonaa inaan sida ugu dhib yar uguna macquulsan usoo koobo, gorfeyna ku sameeyo anigoo ugu dambeyn caddaynaya wixii aan ku ayidsanahay iyo wixii aan ku naqdinayo. Waxa uu ka kooban yahay 318 safxo.
Ugu horreyn waxa uu qoraagu si qoto-dheer uga warramayaa bilowga noloshiisii sida dhalashadiisii, waxbarashadiisii iyo korriimadii uu soo maray, isagoo si fiican u sharraxaya deegaankii uu ku dhashay kuna koray ee magaalada Buula-burde. Waxa uu si wanaagsan u dul istaagayaa sidii ay waalidkiis usoo koriyeen iyo kaalintii ay ugu jireen, wuxuuna ku taagtaagsanayaa jacaylkii waalidkiis gaar ahaan hooyadiis oo naf iyo maalba u hurtay sidii isaga iyo walaalihiisba meel ugasoo bixi lahaayeen. Waa dareen waalidnimo oo aan la suureyn karin, laxaw iyo rajana ku galinaya, muujinayana qiimaha waalidka Soomaaliyeed gaar ahaan hooyooyinka.
Waxaan meesha ka maqnayn geeridii waalidkiis oo uu si fiican uga hadlay, gaar ahaan xilligii hore sidii dadku isugu xidhnaayeen oo ay bulshadu dareennada kala duwan sida geerida isula qaybsan jirtey una jirey dareen bulsho (Community sense), iyo sida ay arrintaasi hadda meesha uga baxday.
Markii uu Dugsiga Sare ka baxay wuxuu galay gurmadkii Qaranka oo uu markii hore macallin ka noqday Dugsiga Sare ee degmada Jalalaqsi, markii dambana tababar ciidan galay kadib amar ay dawladdu soo rogtay.
Wuxuu si faahfaahsan uga warramayaa ku-biiristiisii ururradii Islaamiga ahaa ee kasoo ifbaxay Soomaaliya, laba walaalihiis ahna ku biireen, xaafaddooduna xarun u ahayd dhaqdhaqaaqyada baraaruga Akhwaanul-muslimiinka oo idil. Muddo dheer oo Cabdirixmaan laga dhaadhicinayay wuxuu ku qancay inuu ku biiro ururkii Itixaadka Islaamka oo uu Sheekh Cali Warsame guddoomiyaha ka ahaa. Islaamiyiintu waxay taakulo weyn ka haysteen Sucuudiga oo isagu dabada ka riixayay fikirkii Wahaabiga. Wuxuu caddaynayaa in markii dambe ee Muqdisho laga furay xeryaha mucaskarka, mucaskar ay furteen ururka Al-islaax ay isaga iyo dhalinyaro kale ku tababaran jireen. Markii 1992-dii dagaalkii Itixaad iyo SSDF dhex maray looga adkaaday Al-itixaad, dhalinyaro badan oo ururka ahna halkaas ku dhinteen ayaan go’aasaday ayuu leeyahay inaan ururka ka baxo, waxaanan ku biiray ururka Islaax oo isagu qunyar-socod ahaa, aqoonta iyo reer-magaalnimaduna la waynayd, nabad in wax lagu raadiyana mabda’oodu ahaa.
Intaas kadib, wuxuu si faahfaahsan uga warramayaa safarro waxbarasho oo uu ku kala tagay dalal dhowr ah. Tusaale ahaan, wuxuu markii ugu horreysey waxbarasho jaamacadeed ugu ambabaxay dalka Sudan 1994. Malaysia ayuu sidoo kale waxbarashada heerka labaad u aaday. Waxaa waxbarashada garab socday shaqooyin uu la shaqeeyey hay’ado samafal. Wuxuu sidoo kale si tafsiil ah uga warramayaa sida uu ugu saamoobay waddamadaas, thaqaafadii kala duwanayd iyo wixii uu kala kulmay.
Markii dambe Cabdirixmaan waxa uu u wareegay waddanka UK oo waqti fiican uu ku qaatay. Imaanshihiisii UK, noloshiisii halkaas, xilal uu qabtay iyo waayihii Ingiriiska ee uu waaya-aragnimada badan ka dhaxlay ayuu si wanaagsan ugu taagtaagsanayaa.
Bilowgiisii siyaasadda ayuu si fiican u sharraxayaa. Aasaasidda ururro ay ka sameeyeen UK, iyo abaabulka shirar looga hadlayo arrimaha Soomaaliya. Intaas kadib wuxuu ku taagtaagsanayaa asaasidii Maxkamadaha Islaamiga ah, taageeradii uu u hayay iyo doorkii uu ku lahaa. Markii dambe wuxuu qayb lixaad leh ka qaatay Isabahasyigii dib-u-xoraynta oo isugu jirey Maxaakiimtii, qayb kamid ah Barlamankii, qurbajoog iyo bulshada rayidka, waxaana ururkaas lagu dhisay magaalada Asmara ee Eritrea. Cabdirixmaan wuxuu ahaa foolaadkii dhismaha Isbahaysiga.
Wuxuu si faahfaahsan uga warramayaa kulamadii Isbahaysiga, qaab-dhismeedkiisii iyo sidii xilalka loo qaybsaday, shirarkii iyo doodihii ay galeen, mawaaqiftii lakala qabay, iyo go’aannada mar kasta soo baxayay. Doorkii beesha caalamka sida safiirrada waddamada kala duwan, ergeygii QM ee Soomaaliya Axmed Walad Cabdalla iyo dad kale oo saamiley (stakeholders) ahaa ayuu si wanaagsan u sharraxayaa. Markii dambe waxa uu noqday xubin kamid ah Guddigii wada-hadalladii lala galayay TFG-da ee isbahaysiga ku matalayay, waxayna tageen Jabuuti oo iyadu wada-hadalladaas martigelisey, doorkii dawladaha sida Jabuuti oo uu hagaaminayo Ismaaciil Cumar Geelle iyo wixii dhex maray ayuu xusayaa. Kulankii Golaha Ammaanka ayuu sidoo kale ka warramayaa, kulankaas oo Goluhu ku imaanayay Jabuuti ayna khudbad iyo doodo ka jeedinayeen isbahaysiga oo uu Sheekh Shariif hoggaaminayo iyo Cabdullaahi Yuusuf oo dawladda KM hoggaaminaya. Kulankii iyo dooddii Sheekh Shariif iyo safiirkii Golaha Ammaanka John Sawers oo markii dambe noqday Agaasimaha Sirdoonka Ingiriiska dhex maray xilligaas ayuu sidoo kale ka sheekeynayaa.
Doorkii Sheekh Shariif iyo Shariif Xasan ee shirarkaas ayaan meesha ka marnayn iyagoo ahaa ciyaaryahannada ugu mugga weyn. Waxaa sidoo kale buugga ku xusan dhowr jeer oo khilaaf soo kala dhex galay isbahaysiga dhexdiisa.
Bixitaankii ciidamada Itoobiya oo heshiiska ay ku baxayeen dhanka isbahaysiga uu isagu u saxiixay ayuu xusayaa. Is-casilaaddii Cabdullaahi Yuusuf ayuu sidoo kale ka warramayaa iyo doorkii Aadan Madoobe oo uu sheegayo inuu caqabad ku hayay wada-hadalladii dib u heshiisiinta, inkastoo markii dambe heshiis ay Aadan Madoobe la galeen oo ahaa inaan xilkiisa lagula tartamayn uu aqbalay, shirkii Jabuutina kasoo qayb galay. Waxaa sidaas lagu doortay Sheekh Shariif. Doorashada Shariif waxaa olole xooggan u galay Cabdirixmaan iyo Shariif Xasan, waxayna isbahaysigu isku raaceen inaan cidi la tartamin. Magaabistii Raysal-Wasaaraha, dhinacyadii iyo raggii raadiyey, doodihii kala duwanaa ee la qabay iyo ugu dambeyntii sida ay ku timid magaabista Cumar Cabdirashiid ayuu si tafsiil ah u kala dhigdhigayaa.
Intaas kadib, waxa uu qoraagu ka warramayaa magacaabistii loo magacaabey Wasiirka Qorsheynta, caqabadihii dawladda qabsaday oo ay ugu horreyso dhaqaale xumo. Loollankii Shariif Xasan oo Wasiirka Maaliyadda ahaa iyo Aadan Madoobe oo Guddoomiyaha Barlamaanka ahaa, isku saami-qaybsina ahaayeen. Ugu dambeyn wuxuu ka warramayaa ridistii Aadan Madoobe iyo soo bixiddii Shariif Xasan, doorkii Madaxweyne Shariif iyo is-casilaadii RW Cumar Cabdirashiid. Kahor is-casilaadda Cumar, waxaa is casilay Cabdirixmaan Cabdishakuur (oo ahaa Wasiirka Qorsheynta), wuxuuna sheegayaa sababaha shaqo-ka-tegistiisa, wuxuu si fiican u caddaynayaa in Madaxweyne Shariif oo ay saaxiibo ahaayeen dawladdana soo wada dhisteen uu hareer maray, taladii marooqsaday, go’aannadana uusan waxba ka siin oo keligiis iska qaadanayay, soona dhoweystey Ahlu-sunna oo gorgortanka siyaasadda aan horay ugu jirin. Kadib markii uu ku qanci waayayna isaga tagay xilkii, sidoo kalana isbahaysigii burburay sidii marba qof iyo koox looga tagayay ama ay uga baxayeen.
Intaas kadib wuxuu ka hadlayaa magacaabistii Maxamad Farmaajo ee Raysal-sawaaranimada iyo inuu rag uu isagu ku jiro ay hor istaageen ansixintiisa kana ololeeyeen, inkastoo markii dambe uu ka laabtay loollankaas kadib markii ay gogol u dhigteen beesha Marreexaan. Ansixintii Xukuummadda uu Farmaajo soo dhisay oo iyadana caqabado ka horyimaadeen iyo sidii Barlamaanka lagu mariyey ayuu ka hadlayaa.
Waxa uu qoraagu ku xijinayaa, si tafsiil ah oo cid runtii sidaas oo kale horay uga hadashayna aanan arag arrinta kiiskii badda iyo is-afgaradkii (MOU) Kenya lala galay. Cabdirixmaan madaama uu isagu saxiixay, xog-ogaalna u ahaa oo aysan cidna uga xog-rooneyn, waxa uu ka warramay dhammaan wixii la xidhiidhay kiiskaas iyo heerarka uu soo maray. Waana bidhaamin fiican oo faham kaa siinaysa arrintan muranka weyn dhalisay.
Kadib, waxa uu qoraagu ku xijinayaa oo si fiican u lafa-gurayaa loollan iyo khilaaf dhex maray labada Shariif (Madaxweynaha & Guddoomiyaha Barlamaanka) iyo sidii lagu xalliyey, muddo kororsigii, doorkii Musevani & Mahiga ee shirarkii kampala la isla aaday oo ugu dambayn uu ka dhashay heshiiskii caanka ahaa ee Kampala Accord ee uu ku baxay Raysal-wasaarihii xilligaas Maxamad Cabdullaahi Farmaajo.
Intaas kadib waxa uu si kooban u taabanayaa shirweyne xilligaas ka dhacay UK uuna soo qabanqaabiyey RW David Cameroon ayna kasoo qaybgaleen dalal iyo ururro badan oo arrimaha Soomaaliya daneeya. Wuxuuna shirkaasi gogol-xaar u noqday hannaankii kala-guurka ahaa ee xilligaas iyo dhismaha dawlad cusub. Wuxuu taas ku xidhayaa dawladdii cusbayd ee dhalatay ee uu hogaaminayay Xasan Sheekh Maxamuud.
Galka Jubbaland iyo khilaafkii kala dhexeeyey dawladda Federaalka ayuu wax ka taabanayaa. Wuxuu kamid ahaa wafdigii wada-hadallada labada dhinac ee markii dambe isla tagay Addisababa halkaasna khilaafkooda lagu dhex galay, ugu dambeyna heshiiska laga gaadhay.
Wuxuu ka hadlayaa sidoo kale fursad la dayacay oo soo martay dawladdii Xasan Sheekh taasoo ay dawladda Ingiriisku ka shaqaynaysay sidii wada-hadal nabadeed u dhex mari lahaa dawladda iyo kooxda Al-shabaab, balse markii dawladda Soomaaliya laga waayay mowqif iyo ajande cad ay arrintii halkaas ku saqiirtay.
Intaas kadib wuxuu ka hadlayaa bixintii Raysal-wasaare Cabdi Faarax Shirdoon Saacid iyo sidii uu ku tagay, raggii miiska lasoo saaray si ay u beddelaan iyo ugu dambeyn magacaabistii Raysal-wasaarihii xigay ee Cabdiweli Sheekh Axmed. Is-qabadkii Xasan iyo isla Cabdiweli iyo halka ay iskala qaadeen, iyo mooshin Xasan ka dhan ahaa ayuu sidoo kale taabanayaa.
Waxaa sidoo kale buugga ku jira mawduuc uu cinwaan uga dhigey ‘ceeb iyo yaxyax’, waxa uu taabanayaa sida dadka Soomaalida gaar ahaan siyaasiyiintoodu u dulleysan yihiin markay timaaddo ajnabiga, ayna u kala tartamaan sidii ay isugu dacweyn lahaayeen. Wuxuu sidoo kale kaga hadlayaa iimaan darrida ruuxa siyaasiga ah ee Soomaaliga ah, isagoo soo qaadanaya tusaalayaal noolnool oo ku aaddan sida ay dheef kooban iyo xoogaa dhaqaale ah uga doorbidaan waxyaabo faa’iido weyn dadka iyo dalkaba u lahaan lahaa. Waa mawduuc muhiima oo aan aad u jeclaan lahaa in qoraagu aad usii ballaariyo, isagoo waaya-aragnimadiisa la kaashanayana uu dadka u tilmaamo maadaama aan mawduucaas laga hadlin oo indhaha laga dato.
Waxaa xiga oo uu qoraagu ka hadlayaa isku-dayo dil oo uu tiro dhowr jeer ah ka badbaaday, kuwaas oo ay la beegsadeen kooxaha Argagixisada ah ee Al-shabaab. Waxay weerarradaasu ka dhaceen goobo kala duwan, dhammaantoodna waa uu ka badbaaday. Waxaa la odhan karaa waa mid kamid ah adkaysiyada Cabdiraxmaan Cabdishakuur.
Waxaa xiga oo uu qoraagu si heer sare ah u sharraxayaa, kala dhigdhigayaana tartankii Madaxweynanimo, hankiisii iyo raadintii kursiga ugu sarreeya dalka oo uu isu sharraxay 2017 iyo isu-guurguurkii siyaasadeed ee xilligaas jirey. Wuxuu taabanayaa Musharixiintii xilligaas tartamaysay, dawlado saamiley (stakeholders) ahaa iyo doodo badan oo doorashada la xidhiidhay. Ugu dambeyn waxaa la doortay Farmaajo, wuxuu Cabdirixmaan ka warramayaa kulan dhex maray isaga & Madaxweynaha cusub iyo inuu raadiyey kursiga Raysal-wasaaraha. Magacaabistii Kheyre ayuu sidoo kale taabanayaa iyo sidii ay ku timid.
Wuxuu intaas kadib si kooban usheegayaa Doodihii hordhaca u ahaa weerarkii isaga lagu qaaday. Dhiibistii Qalbi-dhagax ayuu sidoo kale wax ka taabanayaa, wuxuuna sheegayaa inuu ahaa siyaasigii ugu horreeyey oo si calan ah uga hor yimid arrintaas.
Waxaa xiga oo uu si heer-sare ah, cid sidaas uga warrantayna aanay jirin uga warramayaa xogta ku saabsan weerarkii lagu qaaday hoygiisa 17 Dec 2017. Xog kasta oo la xidhiidha weerarkaas iyo cid kasta oo qayb ka ahayd si tafsiil ah ayuu Cabdirixmaan uga warramay.
Wuxuu ku xijinayaa gaalaysiin lagu gabaday; Waa gaalaysiin qoraaga lagaga saaray xerada Islaamka. Wuxuu ka warramayaa xaqiiqda dhabta ah ee ka dambeysey in diinta laga saaro, isagoo ku tilmaamaya inaysan ahayn diin daafac ee ay ahayd arrin siyaasadeed oo lasoo maleegay, culimada intooda badanina ay u arkayeen fursad ay ku weerari karaan. Waxaa culimada gaalaysiisay ee uu xusay kamid ah Sheekh Maxamad Cabdi Umal oo uu sheegay inuu ku tilmaamay inuu yahay ‘Eey’. Waa qodob xiiso leh oo buugga ku jira.
Waxaa xiga oo halkaas ka bilaabanaya qoraal taxane ah oo arrimo kala duwan oo siyaasadeed ah. Wuxuu qoraagu ka warramayaa dhismihii isbahaysiga mucaaradka, sidii uu ku yimid iyo meelihii uu soo maray. Ridistii Xasan Cali Kheyre iyo keenistii Rooble ayuu sidoo kale taabanayaa. Wuxuu sidoo kale ka sheekeynayaa kulan markii ugu horreysey dhex maray isaga iyo Rooble oo markaas toddobaad xafiiska jooga.
Golihii Midowga Musharixiinta iyo shirarkii ay galeen ayuu ka hadlay. Wuxuu si fiican uga warramayaa weerarkii lagu qaaday bannaanbaxayaasha ee ay mucaaradku dhigayeen 19 Feb 2021, go’aankii taliyihii Booliska Gobolka Banaadir Saadaq John iyo isu-guurguurkii ciidan ee magaalada Muqdisho ka bilowday kaasoo u dhexeeyey dawladda iyo kooxdii mucaaradka ee Badbaado Qaran. Waa arrin sababi gaartay in dalku dib ugu laabto meeshii uu ka yimid, ayna mar kale Muqdisho martigeliso wixii ka dhacay 1991. Wuxuu muujinayaa in culeyskaas la saaray dawladda iyo cududdaas ciidan ay ku khasbeen in Farmaajo uu ka noqdo muddo-kororsigii Barlamaanku u sameeyey 12 April 2021.
Ugu dambeyn waxa uu qoraa Cabdiraxman Cabdishakur buugga kusoo gabagabaynayaa ka-warranka raadintii uu raadiyey xubin Baarlamaan uuna ku guuleystey, sidii ay ugu dhalatay inuu raadiyo iyo caqabadihii kala duwanaa ee ka qabsaday. Wuxuu sidoo kale faahfaahinayaa geeddi-socodkii doorashooyinka, hardankii lagu jirey, olohihii kala duwanaa ee socday iyo aaraahdii la kala qabay. Waxaa magacyada ku jira ee soo noqnoqonaya kamid ah Cabdiraxmaan laftiisa, Sheekh Shariif, Xasan Sheekh, Xasan Cali Kheyre, Siciid Deni iyo Rooble oo iyagu ahaa ragga saamaynta iyo ololaha laf-dhabarta u ahaa. Waa doorashadii is-jiijiid iyo buuq badan kadib ugu dambeyn loo muddeeyey inay qabsoonto May 15, 2022, halkaasoo lagu doortay inuu afarta sano ee soo socota dalka hoggaamiyo Xasan Sheekh Maxamuud.
AYIDAAD: MAXAAN KU RAACSANAHAY QORAAGA:
1. Wuxuu naqdinayaa go’aankii dawladda Soomaaliya ku qaadatay in ardeydu wax ku bartaan Afka Soomaaliga. Waxaan qabaa arrintaasu inay ahayd gaf laga galay ardeyda maadaama lagu khasbay inay wax ku bartaan luuqad aysan aqoonta adduunku ku qornayn, marka laga reebo buugta macallimiintu ka dhigayaan Iskuullada. Haddii aad maktabadda gasho culuumta kala duwan waxay ku qoran yihiin afafka qalaad sida Ingiriisiga, sidaas darteed qof aan Ingiriisi soo baran oo Afsoomaali wax kusoo dhigtay aad ayay ugu adag tahay inuu la jaanqaado aqoontaas mugga wayn. Maadaama aqoonta adduunku Ingiriisi ku qoran tahay, waa in ardeyda wax lagu baraa afka Ingiriisiga, luuqadooda Soomaaligana si gaar ahaaneed loo baraa.
2. Wuxuu qirayaa in markii rajiimkii mucangaga ahaa la riday, ay dhaceen gaboodfallo ay gaysteen reerkii Muqdisho ku adkaaday. Wuxuu odhanayaa: “Ma dareemi karin xanuunka, jabka iyo bahdilka ay la kulmeen dadkaas qabiilkooda la baacsaday, hablahooda la kufsaday, hantidooda la dhacay, dadkoodana la laayay.” Sidaas darteed, waxaan aaminsanahay waxay USC ka geysatay Muqdisho kuna bartilmaameedsatay dad gooni ah gaar ahaan qabiilka Daaroodka waxay ahayd foolxumo naadir ah inay dunida ka dhacdo, oo waxaan odhan karaa waa xasuuq taariikhda ku xusan.
3. Wuxuu si aan gabasho lahayn u caddeeyey sida uu uga xun yahay tallaabadii gefka ahayd ee dawladdii kacaanku ku weerartay gobollada Waqooyi Galbeed, dad rayid ah oo aan waxba galabsanna ku laysay. Wuxuu isku xidhayaa dhacdadaas loo gaystay walaalaha Somaliland iyo isla dhacdadii oo ay iyaguna 30 sano kadib ka geysteen Laascaanood. Waxa uu leeyahay: “Waxaa la odhan karaa awoodda ciidan ee rajiimkii kacaanka iyo maamulka Somaliland ayaa kala yarayd, laakiin maquuninta iyo awood sheegadka waxay ahaayeen isku mid.”
4. Waxa uu qoraagu caddaynayaa mawqifkiisa ku aaddan dhiibistii halgamaa Cabdikariin Sheekh Muuse (Qalbi-dhagax), si wanaagsan ayuuna uga hadlayaa. Waxaan ku raacsanahay qoraaga in dhiibistii Qalbi-dhagax ay ahayd khayaano qaran (National Treason) oo ay ku kacday dawladdii xilligaas jirtey. Waxay meel uga dhacday sharafta iyo cirdiga qofka Soomaaliga, waxayna iyagoo nafis raadinaya go’aan xukuumadeed ku soo saareen in ONLF ay tahay argagixiso, waxayna ahayd gaf kale oo ay galeen. Waa ma-hadho meel kaga qoran sooyaalka Soomaalida.
5. Cabdirxmaan waxaa lagu sameeyey sumcad-dil (Character assassination) iyo beegsi tiro badan. Waxaa ugu weyn weerarkii lagu qaaday 17 Dec 2017, laguna dhaawacay isaga, 5 kamid ah ilaaladiisana lagu diley, wuxuu ahaa weerar bahalnimo ah iyo is-miidaamin aan laga fiirsan. Qofka muwaadinka ah waxa uu leeyahay xuquuq tiro badan oo lama taabtaan ah oo uu siinayo dastuurku, haddii qofka lasoo eedeeyo oo wax lagu tuhmana waxaa loo maraa hannaan caddaaladeed oo sharcigu jideeyey. Balse in habeen madow qof gurigiisa loogusoo dhaco oo lagala baxo waa dhaqan aan fiicnayn oo waddanku ka daalay, keligii-taliskuna isticmaali jirey. Waxay ahayd dhacdo bar-madow ku ah raggii hawshaas ka shaqeeyey oo iyagu aan ahayn hal qof balse ahaa koox isku xidhan oo hawlgalkaas wada fuliyey, magacyadooda xiiso badan looma qabo oo waa la wada yaqaan, buuggana waa ku xusan yihiin.
6. 19 Feb 2021, waxaa xabbad loo adeegsaday koox bannaanbaxayaal ah oo mucaarad ah kuwaasoo ahaa horweynta siyaasadda Muqdisho ayna ku jireen dad madax dalka kasoo noqday, kuwaasoo doonayay inay qabtaan mudaharaad loogasoo horjeedo muddo-kororsigii ay dawladdu samaysatay. Dawladdu waxay adeegsatay rasaas nool-nool waxayna khatar gelisey amniga muwaadiniin Soomaaliyeed oo keliya un ka aragti duwanaa. Waxay ahayd qar-iska-xoornimo iyo tallaabo laga baaqsan karay in dad rayid ah loo adeegsado ciidankii Qaranka, waxayna muujinaysay qayb kamid ah mas’uuliyad darradii Madaxweyne Farmaajo iyo sida ciidanka loogu adeegsanayay arrimo siyaasadeed iyo in dadka lagu muquuniyo. Mudaharaadka, isu-imaatinka, xorriyatul-qowlka iyo cabirka ra’yigu waxay ka mid yihiin xuquuqaha asaasiga ee muwaadinka, waxaana dammaanad qaadaya dastuurka KMG ee Somaaliya.
Waxaa isoo jiitay sadaro kamid ah buugga oo uu qoraagu arrimahaas kaga faalloonayo. Waxa uu leeyahay: “Intii aan siyaasadda ku jiray waa markii iigu horraysay ee aan arko irdaha taliska xukunka haya iyo kuwa mucaaradka oo kala xiran. Siyaasadda Soomaaliya si kasta oo loo kala ra’yi duwan yahay albaabbadu way isu furnaayeen oo waa la wada hadli jiray, laakiin kooxdii Farmaajo waxay la keli ahaayeen in ay taladu laba qof oo keli ku koobnayd oo dadkii intiisii kale oo idilna irdaha ka ooteen.”
NAQDIN: MAXAAN UGASOO HORJEEDAA QORAAGA:
1. Si lamid ah qorayaal badan oo taariikhda Soomaalida wax ka qora oo caan ku ah inay qoraalladoodu dhinac ka raran yihiin, waxaa muuqata in Cabdiraxmaan Cabdishakuur uu wuxuun dariiqaas kamid ah raacay. Wuxuu kala xigsanayaa dawladihii qaarkood, tusaale ahaan wuxuu si aad iyo aad ah u xaqirayaa dawladdii Cabdulaahi Yuusuf ee lagusoo dhisay Mbagathi, wuxuuna ku tilmaamayaa ‘Dawlad-ku-sheeg lasoo dhoodhoobay.’ Taas beddelkeeda, wuxuusan waxba ka sheegayn dawladihii lamidka ahaa ee ay kamid tahay tii Carta lagu dhisay ee Cabdiqaasim.
Waxaa markaan halkan marayay igusoo dhacday Aayad ku jirta Suuradda Maa’ida (5:8) oo uu Alle kaga hadlayo caddaaladda:
(وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى)
(Yaanay idinku xambaarin naca iyo cadhada aad qoom u haysaan inaydnaan caddaalad falin, caddaalad fala iyadaa u dhow cabsida iyo dhowrsashada, e)
[Haddii aad u baahan tahay inaad wax badan ka ogaato waxa uu ka aaminsanaa dawladdii Cabdullaahi, waxaad akhrisaa war-saxaafadeedyadii saddexda shir ee qurbajoogta oo runtii u muuqday kuwa lagu gaboodfalay. Waxay sheegayaan inaysan aqoonsanayn dawladda ayna tahay in dawlad kale la dhiso, dhinaca kale beesha Caalamka waxay ugu baaqayaan inaan wax taageero dhaqaale ah la siin dawladdaas].
2. Cabdirixmaan waxa uu qoraalkiisu u dhacayaa lagana fahmi karaa in Ethiopia oo si weyn u taageereysey dawladdii TFG-da ee Cabdullaahi Yuusuf inay ahayd cadawga ugu weyn ee Soomaaliya, halka dawladda Eritrea oo martigalisay dhammaan dhaqdhaqaaqyadii looga soo horjeeday TFG-da ee lagu asaasay Isbahaysiga, ay tahay dawlad Soomaaliya hormarkeeda ka shaqaynaysay. Dabcan Eritrea Soomaaliya kheyr uma hayn wax wanaagsana weligeed uma qaban, balse waxay ka faa’iidaysanaysay is-haynta ay Ethiopia is hayaan oo cadawga isku yihiin. Waa gaf kale oo lagu khaldayo ra’yul caamka.
3. Marka laga soo tago Maxamad Siyaad iyo xukunkiisii oo arrin lagu muransan yahay (Controversial) ah, Cabdirixmaan wuxuu si aan gabasho lahayn u durayaa Maslax Maxamad Siyaad oo la tartamay uuna xilka madaxtinimo uga guuleystey Shariif Sheekh Axmed, wuxuuna leeyahay ‘wuxuu helay codadka dad caraysan’. Wuxuu isweydiinayaa su’aal ah sidee nin caynkaas ah, aabihiisna 21 sano waddanka ka talinayay, masraxa ugusoo noqon karaa una sigi karaa kursiga ugu sarreeya ee dalka. Waa dood aan odhan karo dhinac bay ka raran tahay oo waa lagu gaboodfalay. Maxlax miyaanu ahayn muwaadin Soomaaliyeed xaqna u lahayn in la doorto? waxaa kaloo is weydiin leh sidee dambi ama eedo qof laga tabanayo dusha looga saari karaa qof kale. Qur’aanka meelo kala duwan ayuu Alle ku sheegay inaanay nafna xambaarayn dambiga naf kale. Runtii waxaan odhan karaa oo qalinka qoraaga laga dhadhansan karaa sida uu u janjeero (biased), una iishay.
4. Sida Cabdirixmaan sheegay, markii Shariif la doortay dadkii kursiga Raysal-Wasaaraha raadiyey waxaa kamid aha Siciid Deni oo iminka Puntland Madaxweyne ka ah oo ay taageerayaan Jabuuti iyo Faroole oo Madaxweyne Puntland ka ahaa xilligaas. Qoraagu wuxuu sheegay inay Deni iyo isagu saaxiibo ahaayeen oo is yaqaaneen, marna waddanka Malaysia ay wada joogeen; Siciid Deni oo raadinaya kursiga Raysal-Wasaaraha ayaa u yimid wuxuuna ka codsaday inuu dhiso oo kursiga la raadiyo. Cabdirixmaan way isla qaateen, mar uu Shariif Xasan weydiiyey cidda uu dhisayo wuxuu u sheegay inuu yahay Siciid Deni. Balse Cabdirixmaan ballantii waa uu uga baxay Siciid Deni, waxaana mawqifkiisa aad u saameeyey sida qoraalkiisa laga fahmi karo Shariif Xasan. Markii dambe Shariif Xasan iyo Cabdirixmaan oo wada socda waxay ergo ahaan ugu tageen Madaxweyne Sheekh Shariif iyagoo ku riixaya inuu magacaabo Cumar Cabdirashiid. Cabdirixmaan si cad uma sheegayo inuu ballantii Siciid Deni ka baxay, waxa ku kallifay iyo wuxuu ku beddeshay, balse si fudud ayuu isku baddalay. Ku darso, oo, anigu taageero iyo ku- siyaasad midna ma ahi Siciid Deni, balse waxaan ka eegay dhinaca heshiiskii ay wada galeen iyo ballan-ka-buxu meeshuu Muslimka ka taagan yahay, inkastoo siyaasaddu wajiyo iyo isbedbeddel badan oo aan macne weyn ku dhisnayn leedahay.
5. Inta aanay isku dhicin Cabdirixmaan Cabdishakuur iyo Farmaajo kahor, waxa uu Cabdirximaan dagaal siyaasadeed oo indho la’aan ah la galay Farmaajo. Markaan sidaas leeyahay maaha ta’wiilkayga ee waxa ay ku qoran tahay buugga. Markii RW loo magacaabayay Farmaajo, Cabdirixmaan waxa uu sheegayaa inuu si weyn uga horyimid oo u diiday ilaa markii dambe ay la fariisteen oo gogol u dhigteen odayaal beesha Mareexaan ah. Waxa uu qoraagu arrintaas sabab uga dhigayaa in Farmaajo uu dalka ka maqnaa muddo 20 sano ah oo uusan waddanka joogin. Dabcan dooddaasi waxay ila noqotey dood raqiis ah oo aan mug lahayn lana daliishan karin, sababtoo ah dadka waddanka xilalka ka qabtaa maanta waxaa ugu badan waa dad qurbaha ka yimid oo baasabooro ajnabiya wata, qoraaga laftiisa ayaa sharci Ingiriis ah wata. Waxaa ila qummanayd in qoraagu keeno qodob muhiima oo uu ku diiddan yahay Farmaajo. Markii dambe ee ay madaxtinimada u wada tartameen labadooduba 2017, waxa uu Farmaajo u durayaa si ka duwan sida uu u abaarayo musharixiinta kale. Wuxuu odhanayaa waa nin 6 bilood keliya RW ahaa, dalkana aan waxba horay ugusoo qaban oo markaas dadka ugu horreysey, waxaana lagu shaabadeeyey waddani dal jecel, halka aniga, hebel iyo hebel oo wax soo qabanay, halgana soo galnay naloo arkayay dad aan wanaagsanayn.
Anigu wax qarsoon oo labada nin u dhexeeya ma ogi, balse sida daahirka ka muuqata ee aan arki karnaa waxay tahay in Cabdirixmaan dagaal gaamuray oo soo jireen ah kala dhexeeyo Farmaajo (dabcan beegsigii iyo weeraradii lagu qaaday Cabdirixmaan ee lagu beegsaday, waxaas oo dhacdooyin ah oo dhan waa ay ka dambeeyeen oo iskuma xidhna, qormadan dhexdeeda ayaana ku sharraxay inaanan raali ka ahayn iyo waxa ay ka dhignayd intaba).
GEBOGEBO:
Xildhibaan Cabdirixmaan Cabdishakuur Warsame wuxuu kamid yahay dadka ugu aqoonta badan ee ku jira siyaasadda Soomaalida haatan, shaqsiyan wuxuu kamid yahay dadka aan teegeerada weyn u hayo. In qofka siyaasiga ahi uu qoro buug uu kaga hadlayo taariikhdiisa iyo waaya-aragnimadiisa siyaasadeed waa wax ku yar ama ugub ku ah Soomaalida dhexdeeda oo bogaadin mudan, waana dariiq cusub oo Cabdirixmaan u jeexay waaya-aragga siyaasadeed. Waxaan rajaynayaa inay kaga daydaan siyaasiyiinta kale oo iyaguna ay bulshada wax u reebaan. Madaxda caalamka sida kuwa reer Galbeedka, waxay hoggaamiyayaashu qoraan xusuus-qorro ay kaga warramayaan waaya-aragnimadoodii iyo wixii ay la kulmeen intii ay xafiiska joogeen, waxayna taasi iba-fur u noqotaa cid kasta oo rabta inay cilmi baaris samayso sida bahda akadeemiyada, ardeyda, jaamacadaha, xarumaha cilmi-baadhista IWM. Dhinaca kale waxaa badbaadda taariikh si fudud u dhumi lahayd oo la keydin karo, waana mid kamid ah faa’iidooyinka ugu weyn ee qoraalka laga dhaxlo.
Qofka qoraaga ahi, ra’yigiisa, sida uu wax u dhigayo, waxa uu jecel yahay iyo waxa uu neceb yahay waa wax isaga u gaar ah, waana in lagu ixtiraamo fikirkiisa; balse wixii uu dadka u qoray waa in la akhriyo, ciddii markaas wax ka qabtana si hufan oo caqliyeysan u naqdiso. Si gaar ah dadkeena Soomalidu ma gaadhin heer ay qofka ra’yigiisa ku tixgeliyaan, inta badanna ma aqbalno qof naga ra’yi duwan oo waan weerarnaa.
Ugu dambeyn, waxaan qof kasta oo siyaasadda iyo sooyaalka dawladnimo ee Soomaaliya daneeya kula talinayaa inuu akhriyo buuggan oo runtii xambaarsan xog tiro badan oo dhinacyo kala duwan taabanaysa. Waa buug si kala duwan kuu tusaya intii u dhaxaysay
W/Q: Sharmarke Caydaruus Cismaan
May-2025, Garowe-Puntland-Somalia
© Sharmarke A. Osman
BA, LLB, MA
[email protected]
AFEEF: Aragtida qoraalkan waxa ay ku gaar tahay qofka ku saxiixan, kamana tarjumeyso tan Caasimada Online. Caasimada Online, waa mareeg u furan qof kasta inuu ku gudbiyo ra’yigiisa saliimka ah. Kusoo dir qoraaladaada [email protected] Mahadsanid.
