Muqdisho (Caasimada Online) – Dalalka Masar, Qatar iyo Isutagga Imaaraadka Carabta (UAE) ayaa si adag u cambaareeyay weerarkii is-miidaaminta ee Axaddii ka dhacay agagaarka saldhigga milatari ee Damaanyo ee magaalada Muqdisho ee caasimadda Soomaaliya.

Bayaanka Wasaaradda Arrimaha Dibadda ee Masar ayaa si cad u cambaareeyay weerarka, iyadoo ku tilmaantay “mid si buuxda loo naqdiyay,” isla markaana muujisay garab istaag buuxa oo ay siineyso dowladda iyo shacabka Soomaaliyeed.

Masar waxay sidoo kale tacsi u dirtay qoysaska dadkii ku dhintay weerarka, shacabka Soomaaliyeedna waxay u rajeysay samir iyo adkaysi, halka dadka dhaawacmayna ay u rajeysay caafimaad degdeg ah.

Dowladda Qatar ayaa sidoo kale si rasmi ah u cambaareysay weerarka, iyadoo Wasaaradda Arrimaha Dibadda ee Doha ay hoosta ka xarriiqday sida ay uga go’an tahay la-dagaallanka dhammaan noocyada rabshadaha iyo argagixisada.

Imaaraadka Carabta ayaa dhankiisa bayaan la mid ah ku muujiyay tacsi uu u dirayo dowladda Soomaaliya, shacabka Soomaaliyeed, iyo qoysaska dadkii ku geeriyooday qaraxa.

Wararka laga helayo ilo amni ayaa sheegaya in qofka is-miidaamiyay uu isku qarxiyay xilli uu la jiray dhalinyaro is-diiwaan gelinayay si ay ugu biiraan Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed, kuwaas oo saf ugu jiray agagaarka saldhigga Damaanyo.

Kaamiro goobta ku xireed ayaa duubtay muuqaalka nin ka soo degaya Mooto Bajaaj, kadibna soo dhex aaday dhallinyarada oo saf ku jira wadada dhinaceeda, kuna qarxay.

Waxaa muuqaalka laga arkayaa Holac ama Dab xoog leh oo goobta is qabsaday iyo dhallinyaradii dhankaas xigtay oo dhulka ku daadaneysa, kadibna uuro ayaa goobta is qabsatay, intaas ayuu ku egyahay muuqaalka la helay.

Qiyaastii 20 dhallinyaro ah ayaa halkaas ku geeriyootay, halka ku dhowaad 30 kalena ay ku dhaawacmeen, sida laga soo xigtay goobaha caafimaadka ee Muqdisho.

Khasaaraha qaraxaas kuma ekaanin dhalinyaradii feylka ku jirtay ee waxaa ku dhintay, kuna dhaawacmay dad kale oo shacab ah oo saarnaa gaadiidkii goobtaas maraayey, waxaa muuqaalada lasoo duubay laga arkay gaari Caasi ah/Home ay dhimasho iyo dhaawac noqdeen dadkii saaraa iyo dhowr Bajaaj.

Dowladda Soomaaliya oo ka hadashay qaraxaas ayaa ka gabasatay inay sheegto khasaaraha, waxayna ku soo koobtay inay baaritaan ku wado, balse waxay xaqiijisay inuu is qarxiyey qof naftiisa haligay oo ka tirsanaa Al-Shabaab.

Ciidamada ammaanka ayaa kor u qaaday heeganka guud ee magaalada, iyadoo baaritaan rasmi ah oo lagu ogaanayo faahfaahinta weerarka uu haatan socdo.

Galkacyo (Caasimada Online) – Maamulka Puntland ayaa si kulul uga digay in uu adeegsan doono taankiyo iyo madaafiic si uu u joojiyo howlgallada ciidamada Puntland Security Force (PSF) ay ka wadaan magaalada Galkacyo, isaga oo ku eedeeyay in ay si sharci-darro ah u fuliyaan hawlgallo aan fasax ka haysan dowladda hoose.

Hanjabadda waxaa jeediyay guddoomiyaha gobolka Mudug, Faysal Sheekh Cali (Jifo Jabsade), kaddib markii PSF ay habeenno dhowr ah ka fuliyeen howlgallo magaalada gudaheeda. Guddoomiyaha ayaa sheegay in PSF aysan si rasmi ah ugu diiwaangashaneyn hay’adaha amniga ee Puntland, wuxuuna uga digay in wax kasta oo dhaq-dhaqaaq ciidan ah oo kale loo aqoonsan doono fal dambiyeed.

“Haddii aad mar kale saldhigga ka baxdaan, magaalada waxay isu rogi doontaa goob dagaal,” ayuu yiri Jifo Jabsade. “Waad arkaysaan taankiyada iyo madaafiicda idinku hareeraysan. Galkacyo ma ahan meel lagu ciyaaro.”

PSF oo la aas-aasay 2002, iyadoo taageero ka helaysa Mareykanka si loogu hortago argagixisada iyo burcad-badeedda, ayaa si tartiib tartiib ah u noqotay cutub ciidan oo si heer sare ah u tababaran, u hubeysan, uguna takhasusay la-dagaalanka argagixisada iyo sirdoonka. Inkasta oo si rasmi ah ay uga tirsan tahay maamulka Puntland, haddana PSF ayaa sanadihii dambe u dhaqmeysay si madax-bannaan, taasoo keentay khilaaf joogto ah oo kala dhaxeeya dowladda deegaanka.

Xiisadda ayaa cirka isku sii shareertay kadib markii Puntland ay si toos ah ugu eedeysay taliyaha Booliska Federaalka Soomaaliya, Jeneraal Asad Cismaan Cabdullaahi Diyaano—oo qoys ahaan si dhaw ula xiriira hoggaanka PSF— inuu ka dambeeyo abaabul ciidan oo sharci-darro ah oo ka socda gudaha Puntland. Diyaano, oo horey u ahaa taliyaha PSF, haatana ah taliyaha Booliska Federaalka, ayaa lagu tuhunsan yahay inuu gacan ka helayo cutubyo si gaar ah ugu xiran dowladda dhexe.

Madaxweynaha Puntland, Siciid Cabdullaahi Deni, ayaa uga jawaabay arrintan isagoo Galkacyo u diray saraakiil sare iyo ciidamo dheeraad ah si ay uga hortagaan waxa uu ku tilmaamay “isku day lagu wiiqayo amarada maamulka Puntland.”

Sidoo kale, guddoomiye Jifo Jabsade ayaa amar ku bixiyay in la burburiyo baraha hubeysan ee sharci-darrada ah isla markaana la xiro cid kasta oo lagu helo inay carqaladeynayso amniga magaalada.

Is-mariwaaga ka taagan Galkacyo wuxuu noqday wejigii ugu dambeeyay ee khilaaf muddo dheer soo jiitamayay oo u dhexeeya hoggaanka PSF—oo ay xukumaan xubno ka tirsan qoyska awoodda badan ee Diyaano—iyo maamulka Puntland.

Xiisadda ayaa markii ugu kululeyd bishii December 2021, markii madaxweyne Deni uu isku dayay inuu xilka ka qaado taliyaha PSF, Maxamuud Cismaan Diyaano. Taliye Maxamuud ayaa diiday in uu xilka wareejiyo, taasoo keentay dagaallo u dhexeeyay PSF iyo ciidanka Puntland ee magaalada Boosaaso, halkaas oo ay ku dhinteen ugu yaraan toddobo qof.

Tan iyo markaas, xiriirka labada dhinac ma uusan hagaagin. Sannadkii 2024, PSF ayaa si madax-bannaan u xirtay garoonka diyaaradaha Boosaaso, kadib eedeymo la xiriiray in halkaas ay ka soo degeen hub sharci-darro ah. Puntland ayaa tallaabadaas ku tilmaantay mid wiiqeysa awoodda dowladda iyo xukunka rayidka.

Khilaafka hadda taagan wuxuu leeyahay saameyn federaal ah. Mas’uuliyiin ka tirsan Puntland ayaa ku eedeeyay Jeneraal Asad Diyaano—walaalka Maxamuud Diyaano— inuu wado hawlgallo sharci-darro ah oo ka socda gobolka Mudug isagoo isticmaalaya magaca dowladda dhexe. Warar soo baxaya ayaa sidoo kale muujinaya in cutubyo ka tirsan PSF ee Galkacyo ay haatan si toos ah uga diiwaangashan yihiin dowladda federaalka, taasoo Puntland u aragto hanjabaad toos ah oo ka dhan ah madax-bannaanideeda.

Madaxweyne Deni ayaa la sheegay inuu amar ku bixiyay in ciidamo dheeraad ah loo diro Galkacyo, iyo in saraakiil sare loo xilsaaro sidii loo joojin lahaa waxa uu ku tilmaamay “isku day la doonayo in lagu kala dhantaalo nidaamka amniga Puntland iyadoo la adeegsanayo taageero federaal ah.”

Saldhigga PSF ee Galkacyo—oo mararka qaar martigeliya diyaaradaha AFRICOM ee Mareykanka—ayaa weli ah xarun istiraatiiji ah oo muhiim u ah la-dagaalanka argagixisada. Hase yeeshee, khilaafka isa soo taraya ee u dhexeeya PSF iyo hoggaanka Puntland wuxuu kicinayaa walaac weyn oo ku saabsan kala-go’ iyo is-aamin la’aan ka dhex abuuranta hay’adaha amniga dalka Soomaaliya.

Nairobi (Caasimada Online) – Madaxweynaha maamul-goboleedka Jubbaland, Axmed Maxamed Islaam (Axmed Madoobe) oo Axadii gaaray magaalada Nairobi ee caasimada dalka Kenya ayaa halkaasi ka bilaabay qorshe culus iyo abaabul ka dhan ah dowladda dhexe.

Axmed Madoobe ayaa haatan wada kulamo xasaasi ah oo uu la qaadanayo dhinacyo kala duwan oo ay kamid yihiin saraakiil ka tirsan dowladda Kenya iyo kuwa kale oo  ka socda dalka Itoobiya, isagoo kala hadlayo iskaashiga Jubaland kala dhexeeya Nairobi iyo Addis Ababa.

Sidoo kale kulamadan waxaa qayb ka ah Wakiilada beesha caalamka, xildhibaannada mucaaradka iyo siyaasiyiinta ku sugan gudaha magaaladaasi, isaga oo kala hadlayo xaaladaha kasoo kordhay dalka.

Ujeedka ugu wayn ee Axmed Madoobe ayaa ah sidii uga hortagi lahaa damaca dowladda ee ku aadan, sidii isaga meesha looga saari lahaa, maadaama weli xiisaddu halkeedii tahay.

Xubnaha uu la kulmay madaxweynaha Jubaland waxaa kamid ah Xildhibaan Cabdiladiif Muuse Nuur (Sanyare) oo ka tirsan  Golaha Shacabka, kaas oo kamid ah xubnaha sida wayn u macaarada xukuumadda Soomaaliya, iyaga oo ka wada-hadaly arrimo dhowr ah, gaar ahaan xiisadda sii kululaaneyso ee u dhexeyso dowladda federaalka iyo Jubbaland.

“Caawa waxaan ku kulanay magaalada Nairobi, madaxweynaha jubbaland Sayid Ahmed Mohamed Islaan, oo lagu yaqaan markuu dagaalka kujiro inuu farxad iyo qurux kaqaado,” ayuu ku yiri qoraal kooban oo uu soo saaray Xildhibaan Cabdiladiif Muuse Nuur (Sanyare).

Dhaq-dhaqaaqa uu Axmed Madoobe ka wada Kenya ayaa kusoo aadaya, iyada oo haatan khilaafka u dhexeeya Kismaayo iyo Muqdisho uu yeeshay waji cusub, waxaana hadda si wayn looga dareemayaa gobolka Gedo oo ay dhaq-dhaqaaqyo ka bilaabeen labada dhinac.

Gedo ayaa waxaa haatan ku gacan sarreysa dowladda dhexe, waxayna isku fidisay inta badan degmooyinka gobolkaas, marka laga reebo Doolow, waxaana ka howl-gala ciidanka xoogga dalka.

Dowladda Soomaaliya ayaa wadda qorshe ay maamul ugu dhiseyso Jubaland, arrintaas oo sii xoogeystay kadib shirkii Golaha Wadatashiga Qaran oo lagu soo qaaday xiisadda taagan, waxaana lagu go’aamiyay in loo baahan yahay in sharci loo wajaho xaaladda Jubbaland.

Sidoo kale arrinka Jubaland ayaa waxaa loo xil-saaray inay ka soo tala-bixso Wasaaradda Arrimaha Gudaha Dowladda Federaalka Soomaaliya.

“Golaha Wadatashiga Qaranka, wuxuu isku raacay in wasaaradda arrimaha gudaha federaalka ay talo iyo soo jeedin ka keento xaaladda dowlad goboleedka Jubbaland, si waafaqsan dastuurka dalka, si loo helo nidaam dowlad goboleed oo sharci ah,” ayaa lagu yiri qodobkaas.

Washington (Caasimada Online) – Soomaaliya ayaa weli wajahaysa hubanti la’aan ku saabsan dib u cusboonaysiinta maal-gelinta Maraykanku siiyo howlgalka Midowga Afrika ee AUSSOM, kaas oo muhiim u ah nabadgalyada dalka. Arrintan ayaa si weyn looga dooday kulan uu yeeshay Guddiga Arrimaha Dibadda ee Aqalka Sare ee Maraykanka oo diiradda saaray xaaladda Geeska Afrika iyo dalalka ku lugta leh Soomaaliya.

Dowladda Turkiga ayaa tusaale ahaan si weyn u kordhisay saameynteeda Soomaaliya. Waxay ka dhistay Muqdisho saldhig ciidan iyo safaaraddeedii ugu weynayd caalamka. Waxaa intaas dheer, Turkigu wuxuu dhowaan geeyey dalka diyaarado aan duuliye wadin iyo boqolaal askari oo ka qeyb qaadanaya dagaalka lagula jiro Al-Shabaab. Sidoo kale, shirkado Turkish ah ayaa hadda maamula dekedda iyo garoonka diyaaradaha ee Muqdisho, iyadoo dowladda Ankara ay heshiis la saxiixatay Soomaaliya si ay uga caawiso horumarinta kheyraadka shidaalka.

Dhinaca kale, Imaaraadka Carabta ayaa door muhiim ah ka ciyaaraya gobolka, waxayna tababarayaan ciidamo ka tirsan maamulka Puntland, iyagoo sidoo kale hormuud ka ah ballaarinta dekedda Berbera ee Somaliland.

Joshua Meservey, oo ah khabiir sare oo ka tirsan machadka Hudson isla markaana khibrad u leh Geeska Afrika, ayaa guddiga uga digay in faragelinta quwadaha shisheeye — gaar ahaan Shiinaha, Iran iyo Ruushka — ay si cad u muujinayso khatarta uu Maraykanku wajihi karo haddii uusan si firfircoon oo xeel dheer uga qaybqaadan arrimaha gobolka.

Maraykanka ayaa sheegay in qaabka maalgelinta ee hadda lagu taliyey, sida qaab-dhismeedka “2719,” aanu ku habboonayn xaaladda Soomaaliya. Halkii laga sii wadi lahaa hannaan dhaqameedyo hore, Washington waxay ku baaqday in la baadho habab cusub oo maaliyadeed oo ka madax bannaan deeq-bixiyeyaasha caadiga ah. Wararka ayaa sheegaya in madaxda Guddiga Midowga Afrika ay qorsheynayaan safar ay ku tagaan Washington si ay arrintan ugala xaajoodaan saraakiisha Maraykanka.

Tallaabadan ayaa ku soo beegmaysa kadib markii la baajiyey shir deeq-bixiyeyaasha ah oo lagu waday inuu ka dhaco Doha, Qatar. Lama oga in arrintan maalgelinta lagu soo qaadi doono inta uu socdo booqashada la filayo ee Madaxweyne Donald Trump ku tegi lahaa Qatar.

Dhibaatooyinka jira ayaa sii xumaaday, iyadoo guddigu uu sidoo kale maqlay in kooxda Al-Shabaab ay dib u qabsatay dhulal hore looga saaray. Dowladda Federaalka ee fadhigeedu yahay Muqdisho ayaa weli la daalaa-dhacaysa musuqmaasuq iyo dhibaatooyin xagga maamulka ah. Warbixinta ayaa sidoo kale xustay in Al-Shabaab ay weli leedahay awood iyo ujeedo ay ku beegsan karto danaha Maraykanka.

Meservey wuxuu soo jeediyay in Maraykanku beddelo istaraatiijiyaddiisa, isagoo ku taliyay in si toos ah loola shaqeeyo dowlad-goboleedyada Soomaaliyeed iyo hay’adaha maxalliga ah ee sharciyeysan, saaxiibtinimo muujinaya, kana karti badan si loo wiiqo Al-Shabaab. Wuxuu sidoo kale xusay muhiimadda ay leedahay in lala shaqeeyo waddamada deriska ah ee daneeya amniga Soomaaliya.

“Dhisidda dawlad dhexe xooggan oo ka hanaqaada Soomaaliya waa tijaabo guuldarro ku dhammaatay,” ayuu yiri Meservey. “Qabiilku weli waa tiirka ugu weyn ee bulshada Soomaaliyeed, taasina waxay ka dhigeysaa in dowlad dhexe adag aysan shaqayn karin. Si kastaba ha ahaatee, Washington waxay in ka badan toban sano ku bixinaysay dhisidda nidaam noocaas ah oo ku saleysan Muqdisho.”

Senator James Risch, oo ah guddoomiyaha guddiga, ayaa raaciyay dareenkaas isagoo xusay in rabshadaha ka socda Soomaaliya, Suudaan iyo Itoobiya ay khalkhal gelinayaan gobolka oo dhan, taasoo abuureysa fursad ay ka faa’iidaystaan kooxaha xagjirka ah sida Al-Shabaab, ISIS iyo Xuutiyiinta.

Wuxuu dhaleeceeyay sida Maraykanku uga falceliyay khilaafaadkaas afartii sano ee la soo dhaafay, isagoo ku tilmaamay mid kala firdhisan oo aan lahayn qorshe mideysan, wuxuuna ku baaqay in la qaato istiraatiijiyad cad oo mideysan.

Senator Pete Ricketts ayaa isaguna ka digay xiriirka sii xoogeysanaya ee Xuutiyiinta iyo Iran, isagoo sheegay in ay suuragal tahay xiriir cusub oo ay Xuutiyiintu la yeeshaan Al-Shabaab iyo ISIS gudaha Soomaaliya.

Wuxuu uga digay in haddii aan si dhab ah loo wajahin, xiriirradaasi ay sii wiiqi karaan xasilloonida gobolka, khatarna ku keeni karaan marin-biyoodka ganacsiga caalamiga ah, taageerana siin karaan maleeshiyaad kale, taasoo halis weyn ku noqon karta danaha Maraykanka ee qaaradda Afrika.

“Waa dhibaato dhab ah,” ayuu yiri Meservey. “Kenyaanku waxay sheegaan in hanjabaadda ugu weyn ee amniga qarankooda tahay Al-Shabaab — gaar ahaan haddii ay helaan diyaarado aan duuliye lahayn oo casri ah oo uga yimaada Xuutiyiinta, ama ay helaan awood dheeraad ah oo teknolojiyadeed.”

Muqdisho (Caasimada Online) – Mudanayaasha Golaha Shacabka ee Baarlamaanka Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya ayaa maanta xarunta Golaha Shacabka ku yeeshay kalfadhiga 6-aad kulankiisa 14-aad, waxaana shir guddoominayay Guddoomiye Sheekh Aadan Maxamed Nuur (Madoobe).

Guntanka ama kooramka kulanka oo ku furmay 146-xildhibaan, waxa uu ajendihiisu ahaa akhrinta koowaad ee Axdiga Afrika ee Xuquuqda iyo Baraaraha Caruurta iyo Akhrinta Koowaad ee Hindise Sharciyeedka Iskaashiga Garsoorka Caalamiga ah.

Ugu horeyn Wasiirka Wasaaradda Haweenka iyo Arrimaha Qoyska ee Xukuumadda Federaalka Soomaaliya Khadiija Maxamed AlMakhzoumi ayaa mudanayaasha Golaha Shacabka u faahfaahisay Axdiga Afrika ee Xuquuqda iyo Baraaraha Caruurta iyo qodobada uu ka kooban yahay.

Xildhibaanadda Golaha ayaa wasiirka weydiiyay su’aalo ku saabsan mabaadii’da guud iyo saameynta miisaaniyadeed ee uu yeelan karo, maadaamaa uu maanta akhrinta koowaad uu marayay.

Dhinaca kale, mudanayaasha Golaha Shacabka ayaa isla maanta akhrinta koowaad marsiiyay Hindise Sharciyeedka Iskaashiga Garsoorka Caalamiga ah.

Waxaa warbixinta akhrinta koowaad ee hindise sharciyeedkan Golaha la wadaagay Wasiirka Wasaaradda Cadaaladda iyo Arrimaha Dastuurka Mudane Xasan Macalin Maxamuud.

Ugu dambeyn Guddoomiyaha Golaha Shacabka ee BJFS Sheekh Aadan Madoobe oo kulanka soo xiray ayaa faray guddiyadda ku shaqada leh labada hindise in ay soo diyaariyaan akhrinta labaad dibna ay Golaha ugu soo celiyaan si looga doodo.

Aadan Yabaal (Caasimada Online) – Faah-faahinno dheeraad ah ayaa waxaa laga helaaa khasaaraha ka dhashay duqeyn culus oo xalay ka dhacday gudaha degmada Aadan Yabaal iyo deegaanno hoos yimaada ee gobolka Shabeellaha Dhexe.

Duqeynta oo ahayd bartimaameed ayaa waxaa lagu beegsaday maleeshiyaad ka tirsan Al-Shabaab oo ku sugnaa aagga Aadan Yabaal, waxaana lagu gaarsiiyay khasaare culus.

Wararka ayaa sheegaya in duqeynta sidoo kale lala helay gaadiid ay la socdeen maleeshiyaad ka tirsan Al-Shabaab oo gurmad ahaan uga soo baxay deegaanka Ceel Cali Axmed, iyaga oo kusoo socday dhanka degmada Aadan Yabaal, si ay xoojiyaan Al-Shabaabka kale ee ku sugan halkaasi.

Sida ay ogaatan Caasimada Online, laba gantaal ayaa lala helay kolonyada Al-Shabaab ee kasoo baxay Ceel Cali Axmed, waxaana gadiidka qaar saarnaa rasaas, kuwaas oo gebi ahaan goota ku basbeelay.

Sidoo kale wararka ayaa intaasi kusii daraya in duleedka Aadan Yabaal ay haatan ka socdaan dhaq-dhaqaaqyo ay wadaan ciidamada Xoogga dalka iyo kuwa Macawiisleyda oo doonaya inay guluf ku qaadan degmadaasi, si ay uga saaraan kooxda Al-Shabaab, waxayna hadda kaabiga ku hayaan degmadaas oo ay dhowaan dib ula wareegeen maleeshiyada Al-Shabaab.

Xaaladda ayaa kacsan, waxaana lasoo warinayaa in Al-Shabaab ay haatan dareemayaan culeyskii ugu xooganaa, waxaana sababay dagaallada ku qabsaday gobolka Hiiraan oo lagu jabiyay Khawaarijta.

Dagaalkii u dambeeyay oo ka dhacday xadka Hiiraan iyo Shabeellaha Dhexe ayaa waxaa Axaddii Shalay lagu laayay ku dhowaad 100 Shabaab, sida ay sheegtay dowladda dhexe.

“Geesiyaasha deegaanka iyo Ciidamada Xoogga Dalka ayaa hawlgallo socday ku dhawaad 48 saacadood ku dilay in ka badan 70 xubnood oo ka tirsan Khawaarijta, iyagoo sidoo kale cadowga ka furtey hub aad u badan,” ayaa lagu yiri lagu yiri war kasoo baxay dowladda.

Labadii maalmood ee lasoo dhaafay waxaa dhacay dagaal la isku riiqmay, hoggaamiyihii ciidanka deegaanka ee Macawiisleyda Xawaadle Cabdi Guumey ayaa ka mid ah geesiyaasha ku shahiiday dagaalkaas, sidoo kale tobanaan askari ayaa uga dhimatay ciidanka xoogga iyo kuwa deegaanka.

Kooxda Al-Shabaab oo la isugu daray weerarro toos ah, iska caabinta weerarro ay soo qaadeen iyo weerarro jid gal ah ayaa lagu laayey soohdinta labada gobol ee Hiiraan iyo Sh/Dhexe, waxaana hadda la isla gaaray aagga Al-kowsar iyo Aadan-yabaal oo caawa Al-Shabaab ka qaxayaan.

Muqdisho (Caasimada Online) – Ra’iisul Wasaaraha Xukuumadda Federaalka, Xamsa Cabdi Barre, ayaa galabta ka qeyb galay xuska maalinta Dhallinyarada Jamhuuriyadda Turkiga, oo lagu qabtay xarunta safaaradda Turkiga ee magaalada Muqdisho.

Ra’iisul Wasaaraha ayaa sheegay in mustaqbalka Qaran walba uu gacanta ugu jiro dhallinyarada dalkiisa, loona baahan yahay in ay ku hagaan jidka toosan, si dalkaas horumar u gaaro.

Ra’iisul Wasaaraha, ayaa hambalyo ku aaddan maalintan u diray dowladda iyo Shacabka Turkiga, isagoo hoosta ka xarriiqay in Soomaaliya iyo Turkiga uu ka dhexeeyo xiriirka saaxiibtinimo iyo mid walaaltinimo oo soo jireen ah.

Wuxuu sheegay in xiriirka labada dal uu yahay mid ku dhisan is-ixtiraam, iskaashi iyo taageero.

“Soomaaliya iyo Turkiga waxaa ay leeyihiin walaaltinimo qoto dheer, oo ku saleysan kalsooni iyo is-garab istaag, maalmaheennii ugu adkaa, Türkiye wuu nagu garab istaagay, waxaa uu Soomaaliya la maray dariiq walba,” ayuu yiri Ra’iisul Wasaare Xamsa.

Xamsa Cabdi Barre ayaa xusay in Turkigu uu Soomaaliya u dhisay isbitaallo, waddooyin, iskuullo iyo isagoo si buuxda uga qeyb qaatay rajo gelinta bulshada.

“Turkigu wuxuu noo tababaray ciidamada qaranka, wuxuu ka qeyb qaatay xoojinta hay’adaha dowladda, wuxuu garab istaagay shacabka Soomaaliyeed,” ayuu yiri Ra’iisul Wasaare Xamsa Cabdi Barre.

Munaasabadda ayaa intii ay socotay waxaa lagu soo bandhigay ciyaaro kala duwan oo lagu maamuusay qiimaha maalinta dhallinyarada Turkiga ee 19-ka Maajo iyo maalinta dhallinyarada Soomaaliyeed ee 15-ka Maajo.

Muqdisho (Caasimada Online) – Soomaaliya ayaa haatan ku jirta marxalad xasaasi ah oo ka dhalatay doorashooyinka tooska ah oo ay isku hayaan dowladda federaalka ah ee Soomaaliya, qaar kamid ah maamul-goboleedyada dalka iyo siyaasiyiinta mucaaradka ah.

Doodda ayaa waxa ay ka taagan tahay qorshaha Villa Soomaaliya ee la xiriira qabashada qof iyo cod, taas oo ay ka timid dood xooggan oo ay qabaan xubnaha mucaaradka.

Haddaba diidmada doorasho toos ah ajande Soomaaliyeed ma yahay? waxaa ka jawaabaya wasiirka dekedaha iyo gaadiidka Cabdulqaadir Maxamuud Nur Jaamac oo qoraal soo saaray.

Jaamac ayaa si weyn u iftiimiyay doorashooyinka la’isku hayo, isaga oo sheegay in dadka Soomaaliyeed ay dhibane u yihiin siyaasiyiin fara ku tiris ah oo awoodda isku soo koobay.

“Dadka Soomaaliyeed muddo ayey dhibane u ahaayeen siyaasad madhaleys ah oo kuraastu u xiran tahay siyaasiyiin kooban oo fara ku tiris ah, 4tii sanaba mashruuc doorasho dadban oo shaatiga un loo bedeley lagu soo doorto, ama aan iraahdo iyagu isku doortaan” ayuu yiri wasiirku.

Hoos ka akhriso qoraalka oo dhammeystiran;-

Shacabka Soomaaliyeed waxay xaq u leeyihiin in ay helaan xogaha quseeya arimaha masiiriga ah ee mustaqbalkooda taabanaaya.

Dadka Soomaaliyeed mudo ayey dhibane u ahaayeen siyaasad madhaleys ah oo kuraastu u xiran tahay siyaasiyiin kooban oo fara ku tiris ah, 4tii sanaba mashruuc doorasho dadban oo shaatiga un loo bedeley lagu soo doorto, ama aan iraahdo iyagu isku doortaan.

Waxaa caqabado waaweyn la hordhigay in shacabka soomaaliyeed loo celiyo awooda, mar walba oo laysku dayo in horey loo socdo xasarad iyo buuq ayaa la kiciyaa, madaxdana culeys ayaa la saaraa iyadoo aalad walba la adeegsanaayo oo ay ka mid tahay cadaadis shisheeye.

Sidaad la socotiin murashaxiinti madaxweyne dhammaantood waxay balan qaadeen doorashada ka hor in Khawaarij la ciribtiraayo, dhaqaalaha la hormarinaayo, dastuurkana la qabya tiraayo iyo in doorasho toos ah la qabanaayo.

Balankii asaga ahaa oo xilka lagu raadinaayey Madaxweyne Xasan Sh Maxamuud ayaa Ilaahey u calfey inuu doorashada ku guuleysto, waajibna ku noqotey inuu oofiyo ballanqaadkii isaga ahaa. Su’aashu waxay tahay maanta maxaa loogu colaadinayaa madaxweynaha fulinta balanqaadyadaas?

Waxaa ceeb iyo fadeexad ah in isla shacabkii la soo hor istaago oo doorasho toos ah la diido, horumarintii dhaqalaha la barabogaano, ladagaalanka Khawaarijta laga aamuso weliba cod lagu kaalmeeyo Khawaarijta, iyo in dhameestirkii dastuurka la isku dayo in la hor istaago.

Xogta ay tahay in Shacabka Soomaaliyeed ogaadaan ayaa ah, iyadoo la ogyahay in hadii doorasho toos ah la qabto shacabku hogaankooda doorandoodaan, faragalin shisheeye laga xoroobi doono, Siyaasadaheena u madaxbanaanaan doono.

Diidmada doorasho toos ah Ajande Soomaaliyeed ma yahay, dalka u shaqeentiisa daacad ma laga wada yahay?

Waa su’aalaha ay tahay in qof walba jawaab u helo.

Mar walba oo horey haloo dhaqaajiyo dalkaan la yiraahdo, isbaheysi shisheeye iyo Soomaali ah ayaa lugaha ku dhega, laakiin Shacabku Shacabkii dhaga xirnaa ma ahan, fahankoodu kii hore ma ahan, intaas ayaa xisaabtooda ka maqan.

Xalku waa in indhaheenu furnaadaan oo aanan been abuurka iyo marin habaabinta la baahinaayo lagu kadsoomin, Sidoo kalena waa inaan dalkeeni ka xoreynaa noocyada faragalinta Amni, Siyaasadeed iyo Dhaqaale. Xoriyaddu ma dhameystirna ilaa sadexdaas aan xor ka noqono, qof na siineysana ma lahan ilaa anaga aan doonano.

Waxaan kaloo idinku bishaareynaayaa in Xukuumada Dan-qaran balanqaadkii ay shacabka ka balanqaadey ay fulineyso idanka Ilaahey.

Muqdisho (Caasimada Online) – Ra’iisul Wasaaraha Xukuumadda Soomaaliya, Xamza Cabdi Barre, ayaa caawa hal-doorka dhallinyarada Soomaaliyeed la yeeshay kulan weyne lagu xoojinayo doorka ay ku leeyihiin difaaca Qaranka iyo Doorashooyinka.

Kulanka ayaa u jeedkiisu ahaa in dhallinyarada Soomaaliyeed ay kaalin cad ka qaataan dardargelinta difaaca dalka iyo hirgelinta doorashooyinka dadweynaha, waxaana halkaas khudbad xasaasi ah ka jeediyey Ra’iisul Wasaare Xamza.

Inta badan khudbadiisa wuxuu caawa Xamza Cabdi Barre ku dhaliilay siyaasiyiinta mucaaradka ah, isagoo si furan ula hadlay dhallinyarada, su’aalo cadna ka weydiiyey hab-dhaqanka mucaaradka xukuumadiisa.

Xamza ayaa ugu horeyn cadeeyey in dowlado shisheeye ay gadaal ka riixayaan mucaaradka ka soo horjeeda doorashooyinka iyo dagaalka argagixisada.

Wuxuu sii tusaaleeyey sida ay mucaaradku u diidan yihiin dagaalka argagixisada, isagoo sheegay in uusan ku jirin hal siyaasi oo tegay furimaha dagaalka.

Sidoo kale, wuxuu sheegay in uusan jirin siyaasi mucaarad ah oo maalin isbitaalka ku soo booqday askar dhaawac ah.

Siyaasi mucaarad ah oo gurmad, sahay, dhiirigelin iyo wax kasta oo taageero ah la garab istaagay ciidamada qaranka iyo shacabka hubka qaatay ee la dagaalamaya argagixisada.

“Intaas iyagoo gebay ayey hadana warbaahinta la taagan yihiin ma jirto guuto ciidan ah oo maanta dagaalami karta, maaha in waxaas ay inla soo hor istaagaan, yaa Shabaab naga celinaya hadii uusan ciidan jirin, may na qabsadaan, soo shalay Taliye Guuto iyo wiilal Soomaaliyeed oo dalkooda difaacayey furimaha dagaalka kuma dhiman?” Ayuu yiri Ra’iisul Wasaare Xamza.

Ra’iisul Wasaaraha ayaa Madaxweynaha ku amaanay sida uu daacad ugu yahay dagaalka Al-Shabaab, isagoo sheegay in tiro ka badan lix jeer la isku dayey in la dilo, “waxaan joognaa wadan in ka badan lix jeer Madaxweynihiisa la weeraray si loo dilo, dunida meel ay taasi ka dhacday bal ii sheega?” Ayuu yiri Xamsa Cabdi Barre.

Hoos ka daawo muuqaalka

Muqdisho (Caasimada Online) – Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa War-saxaafadeed ka soo saartay dagaallo culus oo saacadihii lasoo dhaafay lagu laayey Al-Shabaab oo ka dhacay deegaano ka tirsan HirShabeelle.

Ciidanka Xoogga Dalka iyo Geesiyaasha difaaca deegaanka ee gobolka Hiiraan ayaa ku jabiyay dhowr goobood ku jebiyey maleeshiyaadka Al-Shabaab, kadib weeraro ay kusoo qaadeen deegaano dhaca xadka labada gobol.

“Geesiyaasha deegaanka iyo Ciidamada Xoogga Dalka ayaa hawlgallo socday ku dhawaad 48 saacadood ku dilay in ka badan 70 xubnood oo ka tirsan Khawaarijta, iyagoo sidoo kale cadowga ka furtey hub aad u badan,” ayaa lagu yiri lagu yiri warka dowladda.

War-saxaafadeedka ayaa intaas ku sii daray, “Geesiyaasha Qaranka waxay Khawaarijta ku jabiyeen isku dayadii ay ku doonayeen in ay isku ballaariyaan, waxaana ay hadda ku baacsanayaan deegaano ka tirsan Shabeellaha Dhexe.”

Dawladda Federaalka Soomaaliya ayaa hambalyo iyo bogaadin u dirtay Ciidanka Xoogga Dalka iyo halgamayaasha reer Hiiraan ee cagta mariyey damaca Khawaarijta, isla markaana muujiyay geesinimo iyo adkaysi.

“Dawladda Soomaliya oo kaashanaysa shacabka  Soomaaliyeed iyo saaxiibada caalamiga ah waxaa ka go’an in dalka laga ciribtiro Khawaarijta,” ayaa lagu soo gabagabeeyey warkaan ka soo baxay wasaaradda warfaafinta Soomaaliya.

Labadii maalmood ee lasoo dhaafay waxaa dhacay dagaal la isku riiqmay, hoggaamiyihii ciidanka deegaanka ee Macawiisleyda Xawaadle Cabdi Guumey ayaa ka mid ah geesiyaasha ku shahiiday dagaalkaas, sidoo kale tobanaan askari ayaa uga dhimatay ciidanka xoogga iyo kuwa deegaanka.

Kooxda Al-Shabaab oo la isugu daray weerarro toos ah, iska caabinta weerarro ay soo qaadeen iyo weerarro jid gal ah ayaa lagu laayey soohdinta labada gobol ee Hiiraan iyo Sh/Dhexe, waxaana hadda la isla gaaray aagga Al-kowsar iyo Aadan-yabaal oo caawa Al-Shabaab ka qaxayaan.

Muqdisho (Caasimada Online) – Hay’adda Lacagta Adduunka (IMF) ayaa si weyn uga digtay saameynta dhaqaale ee ka dhalan karta hoos u dhaca deeqaha caalamiga ah ee la siiyo Soomaaliya.

Qoraal kasoo baxay IMF ayaa waxaa lagu sheegay in arrintaan keeni karto korodhka saboolnimada, cunno-yarida, hoos u dhac ku yimaada horumarka bulshada, iyo carqalad ku timaadda dhismaha hay’adaha dowladda.

Bayaanka IMF ayaa si cad u muujiyay in taageerada joogtada ah ee saaxiibada caalamiga ah ay tahay mid muhiim u ah hirgelinta siyaasadaha dowladda Soomaaliya, xilli uu sareeyo halista dhaqaale iyo hubanti la’aanta dalka ka jirta. Hay’addu waxay sheegtay in taageeradaasi ay fure u tahay xasilloonida iyo horumarinta nidaamka dhaqaale ee dalka.

Warbixin cusub oo ay IMF soo saartay ayaa lagu sheegay in saadaasha dhaqaalaha Soomaaliya ee sanadka 2025 ay weli ku jirto mugdi, sababo la xiriira hoos u dhaca deeqaha caalamiga ah, xaaladaha cimilo ee aan degganayn, iyo duruufo kale oo gudaha ah. Hay’addu waxay tilmaamtay in arrimahan ay caqabad ku noqon karaan dadaallada horumarineed.

Dhinaca kale, IMF waxay shaacisay in ay Soomaaliya la gaartay heshiis heer shaqaale ah oo ku saabsan dib-u-eegistii saddexaad ee barnaamijka Kaalmada Deyn-bixinta Dheer (Extended Credit Facility – ECF), taasoo qayb ka ah qorshaha guud ee lagu taageerayo dhaqaalaha dalka.

Bayaanka ayaa lagu sheegay in heshiiskan uu gogol xaar u yahay in Soomaaliya loo sii daayo lacag dhan $10 milyan oo doollar, inkastoo tallaabadaas ay weli sugayso ansixinta Guddiga Sare ee IMF. Lacagtan ayaa lagu talagalay in ay gacan ka geysato xoojinta miisaaniyadda dowladda iyo mashaariicda horumarineed.

IMF ayaa sidoo kale sheegtay in inkastoo dib-u-habeynta maaliyadeed ee dowladda Soomaaliya ay si tartiib tartiib ah u socoto, haddana ay tahay arrin mudan in la dardargeliyo, si loo helo nidaam maaliyadeed oo hufan, kalsooni leh, una adeegaya baahida shacabka.

Hay’addu waxay ugu dambeyn ku boorisay beesha caalamka in ay sii joogteeyaan taageerada ay siiyaan Soomaaliya, iyadoo la eegayo duruufaha adag ee dalka ka jira iyo baahida loo qabo in la helo dhaqaale lagu horumariyo adeegyada bulshada, lana taageero xasilloonida iyo horumarka dalka.

Muqdisho (Caasimada Online) – Madaxweynaha Soomaaliya, Xasan Sheekh Maxamuud ayaa ka codsaday dowladda Ciraaq in ay gacan ka geysato dib-u-howlgelinta warshaddii sifeynta shidaalka ee Muqdisho oo ay dhistay dowladda Ciraaq bartamihii 1970-meeyadii, balse haatan burbursan oo shaqada ka baxay.

Codsigan ayaa lagu soo bandhigay shirkii dhawaan lagu qabtay magaalada Baghdad ee Jaamacadda Carabta, halkaasi oo Xasan Sheekh oo kulan doceed kula yeeshay madaxda Ciraaq, wuxuuna ku soo beegmay xilli Soomaaliya ay si xooggan u horumarinayso qorshaheeda ku aaddan tamarta iyo kheyraadka dabiiciga ah.

Warshaddan oo la dhisay sanadkii 1974, waxaa hirgelisay Shirkadda Mashruuca Shidaalka ee Dowladda Ciraaq (State Company for Oil Projects), waxaana sannadkii ay sifeyn kartay ilaa 500,000 tan oo shidaal ah.

Sida uu dhigayo heshiiskii hore ee labada dowladood, Ciraaq ayaa maalgelisay dhammaan kharashka dhismaha iyadoo adeegsaneysa lacag qalaad, halka Soomaaliya looga baahnaa in ay dib u bixiso 50% kharashkaas muddo saddex sano ah kadib marka warshaddu shaqo bilowdo — iyadoo dulsaarka lagu saleynayo heer astaan u ah iskaashi walaaltinimo.

“Dhab ahaantii waa arrin la yaab leh,” ayuu yiri dhaqaaleyahan caan ah oo reer Ciraaq ah, Dr. Nabil Al-Marsoumi, oo la hadlay Shafaq News. “Ciraaq waxay warshad sifeyn shidaal ku leedahay dal kale — weliba dad badan ma ogayn!” Mashruucan la iloobay muddo ku dhow nus qarni ayaa hadda dib usoo baxay, iyadoo Soomaaliya ay u hanqal taagayso inay sare u qaaddo madax-bannaanideeda dhanka tamarta iyo horumarka dhaqaale.

Soomaaliya oo xoogga saaraysa kheyraadkeeda tamarta

Soomaaliya waxay si firfircoon u horumarinaysaa barnaamijkeeda kheyraadka shidaalka iyo gaaska, iyadoo diiradda saaraysa sahaminta iyo ka faa’iidaysiga dhabta ah ee khayraadka dabiiciga ah ee dalka. Sanadihii u dambeeyay, dowladda Soomaaliya waxay saxiixday heshiisyo muhiim ah oo lala galay shirkado shisheeye si loo horumariyo sahminta shidaalka dalka.

Mid ka mid ah heshiisyadaas muhiimka ah waxaa lala galay Shirkadda Shidaalka Qaranka Turkiga (TPAO), taasoo hadda wada sahanno 3D seismic ah oo lagu sameynayo xeebaha Soomaaliya. Markabka cilmi-baarista ah ee Oruç Reis ayaa lagu wadaa in uu dhamaystiro sahanka dhulka badda dhamaadka sannadka 2025, taasoo la filayo inay horseedo qodis ceelal shidaal sanadka 2026.

Dowladda Turkiga ayaa dhawaan la sheegay in ay ka heshay Soomaaliya illaa 20 bilyan oo foosto oo shidaal cayriin ah (crude oil) — taasoo haddii la xaqiijiyo ay noqon karto guul taariikhi ah oo u horseedi karta isbedel ballaaran dhaqaalaha dalka.

Sidoo kale, Soomaaliya waxay heshiisyo la saxiixatay shirkadda Mareykanka ee Liberty Petroleum Corporation si ay uga sahmiso xeebaha dalka, gaar ahaan blocks-ka 131, 190, iyo 206. Heshiisyadani waxay caddeynayaan xiisaha sii kordhaya ee caalamka uu u qabo kheyraadka shidaalka ee Soomaaliya.

Fursadda istiraatiijiga ah ee dib-u-howlgelinta warshadda

Dib u hawlgelinta warshaddii sifeynta shidaalka ee Muqdisho waxay noqon kartaa tiir muhiim ah oo kaabaya istaraatiijiyadda cusub ee Soomaaliya ee dhanka tamarta. Haddii sahannada shidaalka ay horseedaan soo saar wax-soo-saar gudaha ah, helitaanka warshad sifeyn oo dalka ku taalla waxay yareyn doontaa baahida loo qabo shidaalka la keeno dibadda, hoos bayna u dhigi kartaa qiimaha tamarta, iyadoo sidoo kale abuuraysa shaqooyin badan oo gudaha ah.

Intaa waxaa dheer, warshaddan dib u howlgelinteedu waxay sare u qaadi doontaa sumcadda Soomaaliya marka ay la macaamileyso shirkadaha caalamiga ah ee shidaalka, maadaama ay muujinayso in dalka uu leeyahay qorshe fog oo ku saleysan kaabeyaasha tamarta.

Mashruucani wuxuu sidoo kale noqon karaa fursad lagu cusboonaysiinayo xiriirka taariikhiga ah ee ka dhaxeeyay Soomaaliya iyo Ciraaq — laba dowladood oo horey ugu midoobay iskaashi walaaltinimo iyo himilooyin horumarineed.

Maaddaama Soomaaliya ay isu diyaarineyso in ay ka mid noqoto dalalka ugu waaweyn ee Geeska Afrika ee tamarta ku tiirsan, dib u hawlgelinta warshaddii Ciraaq dhistay waxay noqon doontaa mid aan oo keliya taariikhda dib u xasuusisa, balse sidoo kale fure u noqon karta kobac dhaqaale oo waara iyo istaraatiijiyad tamareed oo lagu faani karo.